YUNUS EMRE’DE “BİR TANRI” KALIP İFADESİ ÜZERİNE

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 74, 553 - 560, 21.06.2022

Rıdvan Öztürk

Öz

Yunus Emre Türk dilinin en önemli şairleri arasında yer alan seçkin şahsiyetlerden birisidir. Onu bu derece öne çıkaran düşünce dünyası olduğu kadar, düşüncelerini güzel ve derinlikli bir yapı ile de dile getirebilmesidir. Onun ifadelerinde kendi döneminin özelliklerinin en güzel örneklerini görebildiğimiz gibi, geçmiş dönemlerin bazı arkaik unsurlarını da bulabilmekteyiz. Geçmiş dönemin izlerini yansıtan bu özellikler, Yunus Emre’nin düşünce ve ifade etme noktasında beslenme kaynaklarını da bize yansıtmaktadır. Bu çalışmada Yunus Emre’nin şiirlerinde geçen “Bir Tanrı” kalıp ifadesinin geçtiği yerler tespit edilmiştir. “Bir” kelimesinin sayı sıfatı gibi kullanımdan isim gibi kullanıma geçişi örnekler üzerinden gösterilmiştir. Yunus Emre ve onun dönemindeki eserlerde görülen “Bir Tanrı”, kullanımının Hakaniye Türkçesi eserlerindeki “Bir Bayat, Bir İḍi, Bir Tengri” kullanımlarına denkliğine de işaret edilmiştir. “Yunus Emre Divanının farklı nüshalarında geçen “Tanrı” kelimesinin başka kelimelerle değiştirilmesinden hareketle günümüze doğru bu kelimenin kullanım alanının ve buna bağlı olarak da birlikte kalıp ifade oluşturduğu “Bir Tanrı” söz diziminin kullanım sıklığını yitirdiğini ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Bir Tanrı” kalıp ifadesi, Yunus Emre, Kutadgu Bilig, Tanrı, Deyim Aktarması.

Kaynakça

• ARAT, R. R. (1992). Edib Ahmed b. Yükneki, Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. R. (2006). Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• AYAN, H. (1995). “Yunus Emre’de Sayılar”. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri (7-10 Ekim 1991). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 371-383.
• CAN, M. (2021). “Yunus Emre’de Dilbigiselleşme Çerçevesinde ‘Bir’ Metaforu”. Tekirdağ Üniversitesi Yunus Emre Sempozyumu (Çevrim içi) (04-06 Haziran 2021). Tekirdağ.
• DEMİRCİ, Ü. Ö. - Ş. KORKMAZ (2008). Şeyyâd Hamza Yûsuf u Zelîhâ. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• ERGİN, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAHAN, L. (2018). “Tarihî ve Çağdaş Lehçelerde ‘Bir’ İşaretleyicisinin Söz Dizimindeki Yeri Üzerine”. Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları. II: 1012-1022.