BUHARLI GEMİ ÇAĞINDA OSMANLI GEMİ İSİMLERİ ÜZERİNDEN GELENEKTEN MODERNİTEYE GEÇİŞİ OKUMAK

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 76, 1057 - 1073, 21.12.2022

Onur Çapar Levent Düzcü

https://doi.org/10.56694/karadearas.1220627

Cited By: 1

Öz

19. yüzyıl tüm dünyada büyük değişim ve dönüşümlerin yaşandığı bir yüzyıldı. Osmanlı Devleti artık Avrupa’nın üstünlüğünü her alanda kabul etmiş, Batı’daki değişimleri kendi bünyesine adapte etmeye çalışıyordu. Modernleşmenin başladığı ilk alan orduydu. Osmanlılar ordularını modernize ettikleri taktirde kaybettikleri eski savaş güçlerini tekrar kazanacak ve topraklarını koruyabileceklerdi. Bunun yanında denizcilik alanında buharlı gemi teknolojisinin ortaya çıkmasıyla birlikte donanmanın modernizasyonu ile ilgilendiler. İlk etapta yelkenli gemilerden buharlıya geçiş kolay olmadı fakat ilerleyen dönemde buharlı gemilerin insan ve lojistik taşımadaki hızları diğer gemilerin yerini almalarını kolaylaştırdı. Osmanlı Devleti’nin Tanzimat ile başlayan ve Islahat Fermanı ile devam eden modernleşme serüveni ise inişli çıkışlı bir dönem olsa da buharlı gemilerin ortaya çıktığı zamana denk gelmekteydi. Bu dönemde buharlı gemilere verilen isimlerin devletin kendi siyasi politik dilini yansıtması şaşırtıcı değildi. Devlet yaşamış olduğu siyasi ve kurumsallaşmış değişimi bu alanda gemilere verdiği isimlerle adeta halka aşılamaya çalışıyordu. Bu dönemde devlet eliyle teşvik edilen şirketleşme girişimleri de gemilere verdikleri isimlerle modernleşen devleti desteklemekteydiler. Dönemsel olarak devlet politikasında yaşanan değişimlerin de gemi isimlerine yansıdığı oluyordu. Bu makalenin amacı uzun bir değişim ve sancılı bir süreci içine alan Osmanlı modernleşmesini gemilere verilen isimler üzerinden incelemektir. Böylece devletin resmi politikasının ve siyasi dilinin yaşamış olduğu değişim donanmadaki modernleşme üzerinden anlamaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Gemi İsimleri, Denizcilik, Modernite, Ottoman State, Ship Names, Maritime, Modernity

READING THE TRANSITION FROM TRADITION TO MODERNITY THROUGH THE OTTOMAN SHIP NAMES IN THE STEAMSHIP AGE

Öz

The 19th century saw great transformation the world over. The Ottoman State/Empire had now accepted the superiority of Europe in virtually all aspects of life and took many a step to Westernize and modernize its own organization – beginning with the army. By doing so, they would regain their former war prowess and be able to protect their lands better. The same applied to the navy as well, especially come the emergence of steamboat technology. While the transition from sailing ships to steamships was no easy one, the speed they offered when it came to transporting people and logistics virtually rendered older technology redundant. The modernization of Ottoman Empire took effect during the Tanzimat Era and and continued well after the Edict of Islahat. It moreover coincided with the emergence of steamships. Many of the names the steamships were given unsurprisingly reflected the Empire’s own political idiom. The Ottomans wanted to convey the sweeping political and institutionalized changes taking place at the time as well as advertise their own agendas. Periodically, changes in the state policy were also reflected in ship name. In this study, we shall examine Ottoman’s long and painful road to modernization through ship names from the era. Our goal is to try and understand the Empire’s shift in official policy and political lingo through the lens of the modernization of the navy.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Gemi İsimleri, Denizcilik, Modernite, Ottoman State, Ship Names, Maritime, Modernity

Kaynakça

• AKYILDIZ, A. (2019). Osmanlı’da Ulaşımın Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TERZİ, A. (2005). Hazine-i Hassa Vapur Kumpanyası. Globus Dünya Basımevi.
• AYDIN, Y. A. (2010). Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770). İstanbul: Küre Yayınları.
• BAL, D. (2016). The Modernization of The Ottoman Navy During The Reign of Sultan Abdulaziz. Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies Department of Classics, Ancient History and Archaeology College of Arts and Law. University of Birmingham. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• BERKES, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (hzl. Ahmet Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boğaziçi Şirket-i Hayriye Tarihçe Salname (1330). İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekası.
• BURT, R. A. (2013). British Battleships 1889-1904. Barnsley: Seaford Publishhing.
• COONS, R. E. (1975). Steamships, Statesmen and Bureaucrats: Austrian Policy Towards the Steam Navigation Company of the Austrian Lloyd 1836-1848. Wiesbaden: Steiner.
• ÇAĞRICI, M. (2012). “Vatan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. XLII: 563-564.
• DÜZCÜ, L. (2004). Osmanlı Deniz Kuvvetleri (1890-1918). Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• DÜZCÜ, L. (2017). Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• DÜZCÜ, L. (2021). Osmanlı’nın Endüstri Devrimine İlk Adımları: Küçük ve Büyük Vapur. Kadim.
• DERİNGİL, S. (2013). Simgeden Millete: II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• GENÇ, H. (2007). Ereğli Kömür Madenleri (1840-1920). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• GENCER, A. İ. (2001). Bahriye’de Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• HÜNER, H. (1976). İki Bayrak Altında İmparatorluk Gemisi Breslau/Midilli Kruvazörlerinin Hayat ve Savaş Tarihi. (hzl. Hüsnü Erentok). İstanbul: Deniz Basımevi.
• KARPAT, K. (2014). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus. İstanbul: Timaş Yayınları.
• LANGENSIEPEN, B. - A. GÜLERYÜZ (1995). The Ottoman Steam Navy 1828-1913. London: Conway Maritime Press.
• LYON, D. - J. ROBERTS (1979). "Great Britain and Empire Forces". (ed. E. K. Roger Chesneau). Conway’s all the World’s Figting Ships, 1860-1905. Newyork: Mayflower Books: 1-104.
• MÜTERCİMLER, E. (1987). Destanlaşan Gemiler Yavuz, Nusrat, Alemdar. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• ÖRENÇ, A. F. (2018). Ahmet Muhtar Paşa, Bahriyede Zafer Rehberi: II. Abdülhamid Devrinde Zırhlı Gemiler ve Deniz Muharebe Doktrinleri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖRENÇ, A. F. (2007). “1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması”. Tarih Dergisi. 46: 37-84.
• ÖRENÇ, A. F. (2017). “Deniz Kuvvetleri ve Deniz Harp Sanayii”. Osmanlı Askeri Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları: 173-227.
• ÖZÇELİK, S. (2000). Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• PANZAC, D. (2018). Osmanlı Donanması (1572-1923). (çev. A. M. Canpolat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ROONEY, C. B. (1998). “The International Significance of British Naval Missions to the Ottoman Empire, 1908-14”. Middle Eastern Studies. XXXIV/1: 1-29.
• ROPP, T. (1987). The Development of a Modern Navy: French Naval Policy, 1871-1904. (hzl. S. Roberts). Annapolis: Naval Institude Press.
• SHAW, S. J. - E. K. SHAW (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. C. 2. (çev. M. Harmancı). İstanbul: E Yayınları.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Balkan Harbi, Osmanlı Deniz Harekâtı 1912-1913 (1993). C. 7. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• TUTEL, E. (1997). Şirket-i Hayriye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• WILSON, H. W. (2007). Zırh Devrinde Deniz Muharebeleri. C. 1. (çev. Lütfü Çekiç). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• ZORLU, T. (2014). Osmanlı ve Modernleşme III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d.), 11685, 11923, 15829, 18597, 21359, 21360, 21494.23804.
• BOA, İradei Dahiliye (İ. DH), 804-65134, lef 3. BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH), 6918.
• BOA, Şura-i Devlet (ŞD), 2893-4, 7 Kânunuevvel 1294, lef 7.
• BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 138-29, lef 1, 2.
• BOA, Yıldız Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ), 55-115.
• BOA, Yıldız Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT), 1-32, 31 Teşrinievvel 1296 lef 1 (12. Kasım 1880).
• BOA, Hazine-i Hassa Defterleri (HH. d), 10388.
• BOA, Hariciye Londra Sefareti (HR.SFR.3, 4-44).
• Süreli Yayınlar
• (1900.01.12). “Ships”, Journal of the American Society of Naval Engineers. 12/4: 1086-117.
• (1838.01.23). Takvim-i Vekâyi (26 Şevval 1253). 159: 2.
• İnternet Kaynakları
• Romana, P., L’encyclopedıe des Messageries Maritimes “La Flotte de 1871 à 1914” http://www.messageries-maritimes.org/avant18.htm. Erişim Tarihi: 11.06.