SOME NOTES ON THE SYNTACTIC COMPARISON OF THE WORKS "SEYFU'L MULÛK" STORY WRITTEN IN CHAGATAI LANGUAGE IN THE UYGHUR ALPHABET, "MECÂLISU'N-NEFÂ'IS" AND "TEZKIRE-I EVLIYÂ"

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 76, 1135 - 1142, 21.12.2022

Abdulkadir Öztürk Hüseyin Yıldız Sultan Betül Tikence

https://doi.org/10.56694/karadearas.1220639

Öz

Chagatai, which forms the eastern branch of historical Turkish written languages and is accepted as the fifth phase of this written language and the third phase of Central Asian Islamic Turkish Literature, is a historical written language that lasted from the beginning of the 15th to the beginning of the 20th century. As the continuation of the Karakhanid and Khwarezm literary languages, it has been the common written language of the Eastern Turks in Central Asia. Many studies have been conducted on Chagatai Turkish so far. However, there are very few studies on the syntax of Chagatai Turkish. This study is based on the thesis titled as “Syntax in Chagatai Turkish (In the Example of Translation of Chagatai Seyfu'l Mulûk Story Written in Uyghur Alphabet, Mecâlisu'n-Nefâ'is and Tezkire-i Evliyâ). In this study, syntactic comparison was made on the basis of three works in three different periods of Chagatai Turkish. These three works, represent the characteristic language features of Chagatai Turkish, and also contain some linguistic differences, present many materials on the syntactic level. The study has been prepared in order to create a perspective on the syntax of Chagatai Turkish in general terms.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Söz Dizimi, Uygur Harfleriyle Yazılmış Seyfü’l Mülûk Hikâyesi, Mecâlisü’n-Nefâ, Tezkire-i Evliyâ., Chagatai Turkish, Syntax, Seyfu, Mecalisu

UYGUR HARFLERİYLE YAZILMIŞ ÇAĞATAYCA SEYFÜ’L MÜLÛK HİKÂYESİ, MECÂLİSÜ’N-NEFÂ'İS VE TEZKİRE-İ EVLİYÂ ESERLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI SÖZ DİZİMİ ÜZERİNE NOTLAR

Öz

Tarihî Türk yazı dillerinin doğu kolunu oluşturan ve bu yazı dilinin beşinci evresi, Orta Asya İslamî Türk Edebiyatının ise üçüncü evresi olarak kabul edilen Çağatayca, 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar süregelen tarihi bir yazı dilidir. Karahanlı ve Harezm edebî dillerinin devamı olarak Orta Asya’da Doğu Türklüğünün müşterek yazı dili olmuştur. Çağatay Türkçesi üzerine bugüne kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Ancak Çağatay Türkçesinin söz dizimine dair yapılan çalışmalar oldukça azdır. Çağatay Türkçesinde Söz Dizimi (Uygur Harfleriyle Yazılmış Çağatayca Seyfü’l Mülûk Hikâyesi, Mecâlisü’n-Nefâ'is ve Tezkire-i Evliyâ’nın Çağatay Türkçesi Çevirisi Örneğinde) başlıklı tez çalışması esas alınarak bu çalışma meydana getirilmiştir. Bu çalışmada, Çağatay Türkçesinin üç farklı dönemi içinde üç eser temelinde söz dizimsel karşılaştırma yapılmıştır. Çağatay Türkçesinin karakteristik dil özelliklerini yansıtan bununla birlikte birtakım lengüistik farklılıkları da barındıran bu üç eser, sentaktik düzlemde pek çok malzemeyi bizlere sunmaktadır. Çalışma, genel hatlarıyla Çağatay Türkçesinin söz dizimine dair bir bakış açısı oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Söz Dizimi, Uygur Harfleriyle Yazılmış Seyfü’l Mülûk Hikâyesi, Mecâlisü’n-Nefâ, Tezkire-i Evliyâ., Chagatai Turkish, Syntax, Seyfu, Mecalisu

Kaynakça

• ARGUNŞAH, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ECKMANN, J. (1958). “Çağatay Dili Hakkında Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. VI: 115-126.
• ECKMANN, J. (2003). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). 4. Baskı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ERASLAN, K. (2015). Alî Şîr Nevâyî Mecâlisü'n-Nefâyîs (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SERTKAYA, A. (2015). Tezkire-i Evliyâ’nın Çağatay Türkçesi Çevirisi Arap ve Uygur Harfli Yazmaların Transkripsiyonlu Metni. İstanbul: Çantay Yayınları.
• TİKENCE, S. B. (2019). Çağatay Türkçesinde Söz Dizimi (Uygur Harfleriyle Yazılmış Çağatayca Seyfü’l Mülûk Hikâyesi, Mecâlisü’n-Nefâyis ve Tezkire-i Evliyâ’nın Çağatay Türkçesi Çevirisi Örneğinde). Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• UZUNTAŞ, H. (2016). Uygur Harfleriyle Yazılmış Çağatayca Seyfü'l Mülûk Hikâyesi'nin Transkripsiyonu, Çevirisi ve Sözlüğü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi).