RUS EDEBİYATINDA TARİHÎ KÜLTÜREL BİR SEMBOL OLARAK YATAĞAN KILICI

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 76, 1233 - 1243, 21.12.2022

Esra Elmacıoğlu Sonnur Aktay

https://doi.org/10.56694/karadearas.1220647

Öz

Geçmişten beri Rusya-Türkiye ilişkileri siyasi, ekonomik, kültürel etkenlere bağlı olarak değişken bir seyir izlemektedir. Tarihî süreç içerisinde iki ülke arasındaki inişli çıkışlı ilişkilerin XVIII. ve XIX. yüzyıllarda yaşanan önemli savaşlara dayandığı görülmektedir. Ruslar açısından Türkler, öncelikle sözü edilen Türk-Rus savaşları çerçevesinde tarihin nesnesi Rus’un düşmanı savaşçılardır. Türk-Rus savaşları temelinde ele alınan düşman Osmanlı-Türk imajı, Rus edebiyatında birçok eserde yansımasını bulur. Öncelikle Türk askeri yeniçeri kimliğiyle, 1834 yılında M. N. Zagoskin’in Hopyor’da Akşam (Вечер на Хопре) hikâyesinde, aynı yıl A. S. Puşkin’in Kırcali (Кирджали) öyküsünde kendine yer bulur. Sözü edilen eserlerde yeniçerilerin kullandığı silahlar ve vahşi tavırları göze çarpmaktadır. Yeniçeriler ve özellikle yatağan olarak tanımlanan kılıçları, sıklıkla tekrarlanan imgeler olarak dönem edebiyatına yansır. Yatağan ve yeniçeri imgesi Türk-Rus savaşına ithafen yazılan eserlerin başlıca öznesi, Türk askerinin vazgeçilmez karakteristik özelliği olarak kullanılmaya devam eder. N. F. Pavlov’un 1835 yılında yayımladığı Yatağan (Ятаган) başlıklı uzun öyküsünde de bunun etkileri görülmektedir. Türk-Rus savaşlarının ardılı niteliğinde yazılan bir başka eser V. S. Pikul’un 1959-1960 yılları arasında kaleme aldığı Bayezid (Баязет) romanıdır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın Kafkasya cephesinden resmedildiği bu eserde yatağan kılıcı Türkleri simgeleyen bir sembol, düşmanı korkutan bir nesnedir. Tarihte başarılarıyla iz bırakan Türk askeri, Rus edebiyatında yatağan kılıcıyla adeta özdeşleştirilmiştir. Bu bağlamda sözü edilen Hopyor’da Akşam, Kırcali, Yatağan ve Bayezid eserleriyle sınırlandırdığımız bu çalışmanın konusu, Türklerin başlıca savaş malzemesi olarak gösterilen yatağan kılıcının eserlere nasıl yansıtıldığını göstermektir. Böylelikle Türk-Rus savaşlarında döneme özgü kullanılan silahlar, Rus edebî eserlerdeki Türk askerine bakış açısı tespit edilerek dönem tarihinin arka planı hakkında bilgi edinilmiştir. Son olarak tarihsel ve kültürel etkileşim bağlamında Türk dilinden Rusçaya geçen askerî terimler tespit edilerek sözcüklerin etimolojik çözümlemelerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rus Edebiyatı, Türk Askerî İmgesi, Yeniçeri, Yatağan Kılıcı, Askerî Terimler., Russian Literature, Turkish Soldier Image, Janissary, Yataghan Sword, Military Terms.

THE YATAGHAN SWORD AS A HISTORICAL CULTURAL SYMBOL IN THE RUSSIAN LITERATURE

Öz

From past to present, relations between Russia and Turkey have varied depending on political, economic and cultural factors. In the historical process, it is seen that the ups and downs between two countries are based on important wars in the XVIII and XIX centuries. For Russians, Turks are anti-Russian warriors within the framework of the aforementioned Turkish-Russian wars. The enemy Ottoman-Turk image, which was dealt with on the basis of the Turkish-Russian wars, their reflections in many works in Russian literature. As a janissary, the Turkish soldier finds a place in M. N. Zagoskin's story An Evening on the Hopyor (Вечер на Хопре) in 1834 and in A. S. Pushkin's Kardzhali (Кирджали) story in the same year. In the mentioned works, the weapons used by the Janissaries and their brutal attitudes draw attention. Janissaries and especially their swords, which are defined as yataghan, were reflected in the literature of the period as frequently repeated images. The image of yataghan and the janissary continued to be used as the main subject of the works written about the Turkish-Russian war and as an indispensable characteristic of the Turkish soldier. The effects of this can be seen in Pavlov's long story titled Yataghan (Ятаган) published in 1835. Another work written as a continuation of the Turkish-Russian wars is the novel Bayezid (Баязет) written by V. S. Pikul in 1959-1960 years. The Turkish soldier, who left a mark in history with his success, found a place in Russian literature with the image of the janissary. The subject of this study is to show how the janissaries, who are considered as a prototype of the Turkish soldier – as enemy of Russian folk, and the yataghan sword, which is shown as the main war material, are reflected in the works titled An Evening on the Hopyor, Kardzhali, Yataghan and Bayezid. Thus, the Janissary factor in the Turkish-Russian wars and the weapons used in the period will allow us to learn about the perspective of the Turkish soldier in Russian literary works. At the same time, in the context of historical and cultural interaction, the reflection of the qualities attributed to the Turkish soldier to the Russian vocabulary will be examined.

Anahtar Kelimeler

Rus Edebiyatı, Türk Askerî İmgesi, Yeniçeri, Yatağan Kılıcı, Askerî Terimler., Russian Literature, Turkish Soldier Image, Janissary, Yataghan Sword, Military Terms.

Kaynakça

• AHMEDOV, S. (2014). “Eyer Şeklindeki Kılıç Olan Yatağanlar-Kafkas Türü Kılıçlar”. İRS Tarih Bilinci. I/9: 20-25.
• CAN EMİR, B. (2019). “Rus Edebiyatında Tarihî Roman Üzerine Bir Değerlendirme”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. XIV/1: 285-298.
• ERDOĞAN, H. (2019). “Rusça Savaş Söz Varlığında Türk Kökenli Sözcükler”. Protsesi ukrainskogo derjavotvorennya vid davnih çasiv do sogodennya (z nagodi 1000-riççya z poçatku pravlinnya Yaroslava Mudrogo). Materiali Vseukrainskoy naukovo-praktiçnoy konferentii. Ternopol: 105-109.
• MUHARREMOVA, M. (2010). “11.-12. Yüzyıl Rus Destanlarında Kıpçaklar”. III. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyatbilimi Kongresi: 21. Yüzyılın Başında Edebiyatta Biz ve Öteki Sorunu. Eskişehir: 411-417.
• ALEKSANDROVA, İ. V. (2019). “Dialog s gotiçeskoy traditsiyey v proze N. N. Zagoskina. Statya 2. Tsikl “Veçer na Hopre””. Uçenıye zapiski Krımskogo federalnogo universiteta imeni V. İ. Vernadskogo. Filologiçeskiye nauki. Nauçnıy jurnal. Tom. V/71: 42-59.
• GRIŞINA, A. B. (2016). Hudojestvennoye voploşçeniye russkogo duhovnogo samosoznaniya v istoriçeskih romanah M. N. Zagoskina. Penzenskiy Gosudarstvennıy Universitet. Dissertatsiya na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskih nauk Penza.
• JELEZNIY, A. İ. (2010). Novoye slovo o Polku İgoreve. Kiev: Alfa Reklama.
• JILINA, N. P. (2014). “Psihologiçeskiy portret razboynika v povesti A. S. Puşkina “Kircali””. Slovo.ru: Baltiyskiy aktsent. 2: 47-51.
• KRUPÇANOV, L. M. (1989). N. F. Pavlov. İzbrannıye Soçineniya. Moskva: İzdatelstvo Pravda.
• MELNİKOVA, G. T. (2021). “Povest N. F. Pavlova “Yatagan” v istoriko-kulturnom kontekste”. Vestnik TGPU (TSPU Bulletin). VI/218: 112-120.
• PAŞAYEVA, T. N. (2010). “Tri povesti N. F. Pavlova. Traditsii i novatorstvo”. Filologiçeskiye nauki. Voprosı teorii i praktiki. I/5: 112-120.
• PIKUL, A. (2018). Valentin Pikul. Moskva: Molodaya Gvardiya.
• PUŞKIN, A. S. (1959-1962). Sobraniye soçineniy v 10 tomah (T.5). Moskva: GIXL.
• ŞANSKIY, N. M. vd. (1971). Kratkiy etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Moskva: Prosveşçeniye.
• MUSTAFAYEV, E. M. (1995). Russko-Turetskiy Slovar. Moskva: Russkiy Yazık.
• TDK Türkçe Sözlük (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ZAFER, Z. (2022). “Rumeli’de Kırcalı Faaliyeti ve A. S. Puşkin’in “Kırcalı” Adlı Öyküsü”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 13: 167-184.
• İnternet Kaynakları
• ZAGOSKIN, M. N. (1834). Veçer na Hopre. Erişim Tarihi: 08.05.2022. http://az.lib.ru/z/zagoskin_m_n/text_0070.shtml
• Etimologiçeskiy onlayn-slovar russkogo yazıka Maksa Fasmera Erişim Tarihi: 08.05.2022. https://lexicography.online/etymology/vasmer/; https://litresp.ru/chitat/ru/%D0%9F/pikulj-valentin-savvich/bayazet#sec_2