HAKAS MASALI “ZENGİNLE AVCI”NIN VLADİMİR PROPP’UN YAPISAL ANLATI ÇÖZÜMLEME YÖNTEMİ KAPSAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 81, 53 - 68, 27.03.2024

Emine Güven

https://doi.org/10.56694/karadearas.1395602

Öz

Genellikle hayalî veya fantastik ögeler içeren, bir olay örgüsüne sahip kısa hikâyeler olan masallar, birçok yönden çocukların ve toplumun gelişimine katkı sunan kültürel araçlardır. Masalların bünyesinde barındırdığı metaforlar, benzetmeler ve diğer edebî figürler, dilin gücüyle nesilden nesle ulaşarak, geçmiş ve günümüz arasındaki birikimi toplumun değerlerini, geleneklerini, kültürün özgünlüğünü ve kimliğini yansıtır. Masallar, toplumlar için önemli veriler sunduğundan araştırmacılarca çeşitli yöntemlerle ele alınıp incelenmektedir. Vladimir Propp’un “Yapısal Anlatı Çözümleme” metodu da bu bağlamda değerlendirilmesi gereken bir yöntemdir. Bu yöntem, masalların temel yapısını, farklı masallarda tekrarlanan motifleri ve olayların altında yatan yapıyı açıklama yoluna gider. Propp'un yöntemi, hikâye analizinde ve edebî eserlerin incelenmesinde kullanılan bir model olması yani birçok alanda uygulanabiliyor olması bakımından da değerlidir. Türkiye Türkçesindeki birçok masal “Yapısal Anlatı Çözümleme” yöntemi ile incelenmiştir. Ben de bu çalışmada Türk dilinin uzak lehçelerinden/Türk Lehçelerinin Kuzeydoğu (Sibirya) kolunda yer alan Hakas Türkçesine ait bir masal olan “Paynañ Añcı” (Zenginle Avcı) masalını bahsi geçen yöntemle inceleyip, V. Propp’un metodu çerçevesinde dünya masallarındaki ortak işlevlerin Hakas masallarındaki mevcudiyetini sorguladım. Hakas Türkçesinin uzun süre sözlü kültür dairesinde, yazı dilinin sınırlayıcılığı olmaksızın varlığını sürdürmüş olması nedeniyle muhafaza ettiği sözlü kültür ürünleri (destanlar, hikâyeler, masallar vb.) incelendiğinde ilgi çekici verilere (motifler, mitolojik unsurlar vb.) sahip olup olmadığını inceledim.

Anahtar Kelimeler

masal, Vladimir Propp, Hakas masalları

An Examination of Khakas Tale “Zenginle Avcı” Wıthın The Scope of Vladimir Propp's Structural Analysis Method

Öz

Tales, which are short stories that contain imaginary or fantastical elements and have a plot, are cultural artifact that contributes in many ways the development of children and society. Metaphors, parables, and other literary figures the tales are passed down from generation to generation through the power of language, forming a legacy of the past and present, and reflecting the values, traditions, and identity of a society's culture. Tales are considered important sources of information for societies and are therefore studied and analyzed by researchers using various methods. The method of "structural narrative analysis" by Vladimir Propp is also a method that should be evaluated in this context. This method can be used to explain the basic structure of narratives, the motifs recurring in different narratives, and the underlying structure of events. Propp's method is also valuable because it is a model for the analysis of narratives and for the analysis of literary studies, that is, it can be applied in many fields. Many tales in Turkey Turkish have been examined with the method of "Structural Narrative Analysis". In this study, I analyzed the tale "Paynañ Añcı" (The Rich and the Hunter), which is a tale belonging to Khakas Turkish, one of the distant dialects of the Turkish language / Northeastern (Siberian) branch of the Turkish dialects, with the aforementioned method. Within the framework of V. Propp's method, I questioned the existence of common functions in the world's tales in the Khakas tales. I examined whether Khakas Turkish has interesting data (motifs, mythological elements, etc.) when the oral culture products (epics, stories, tales, etc.) that it has preserved due to the fact that it has continued to exist in the oral culture circle for a long time without the limitation of the written language.

Anahtar Kelimeler

tale, Vladimir Propp, Khakas tales

Kaynakça

• ARIKOĞLU, E. (2003). Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, c. 25, Hakas Edebiyatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ARIKOĞLU, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Akçağ.
• ARSLAN, M. (2008). Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar, İnceleme-Metin, Denizli: Zirve.
• BALCI, S. (2022). “Réne Girard’ın “Üçgen Arzu Modeli”Ne Göre “Tahir İle Zühre” Hikâyesinin İncelenmesi”, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, s. 236-247.
• BORATAV, P. N. (2016). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı: Bütün Eserleri 3, Ankara: Gerçek.
• BUTANAЕV, V. Ya. (2011). Russkо-Hakasskiy Slоvarь (Оkоlо 15 Tıs. Slоv) Оrıs-Hооray Söstigi, Mеjdunarоdnaya Tyurkskaya Akadеmiya, Astana.
• ÇIBLAK, N. (2005). V. Propp’un Masal Çözümleme Metodu, Türk Dili Dergisi, 638, 127-140.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2008). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ.
• GÜNAY, U. (1975). Elazığ Masalları ve Propp Metodu, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• GÜNAY, U. (2023). Türk Masallarına Propp Metodunun Uygulanışı, Folklor/edebiyat, 29(1)-115. Sayı/Issue -Yaz/ DOI: 10.22559/folklor.2494.
• EKİCİ, M. (2010). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
• HAKASÇA-TÜRKÇE SÖZLÜK (2007). (Haz. Emine Gürsoy-Naskali, Erdal Şahin, Viktor Butanayev, Aylin Koç, Almagül İşina, Liaisan Şahin), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• XAKASSKO-RUSSKİY SLOVAR (2006). Xakas-orıs söstĭk (HRS) (Pod Obşç. Red. O.V. Subrakovoy), Novosibirsk: Nauka.
• SAKAOĞLU, S. (2002). GümüşHane ve Bayburt Masalları, Ankara: Akçağ.
• ŞİMŞEK, E. (2001). Yukarıçukurova Masallarının Motif ve Tip Araştırması I- II, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• PROPP, V. (2011). Masalın Biçimbilimi. (M. Rifat, & S. Rifat, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.