TÜRK FELSEFESİ NEDİR? BÜTÜNLEŞTİRİCİ BİR TANIMLAMA DENEMESİ

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 82, 404 - 417, 27.06.2024

Faruk Manav

https://doi.org/10.56694/karadearas.1429417

Öz

Türklerin felsefeyle olan ilişkisi ya da felsefe kültürüne katkıları, Türk felsefesi adıyla anılan bir felsefe geleneğinin ana hatlarının belirlenmesi, ifade edilmesi ve tanımlanarak belirginleştirilmesiyle açıklığa kavuşturulabilecek ihtilaflı ve karmaşık bir sorundur. Ancak bunu yapabilmek için hâlihazırda Türk felsefesine ilişkin farklı cephelerden sergilenen bakış açılarının eleştirel bir incelemesini yapma gerekliliği bulunmaktadır. Bu şekilde ihtilafın nereden ya da hangi durumdan kaynaklandığını tespit edebilmek daha olanaklı hâle gelebilecek ve eksik ya da dışarıda bırakılan unsurlar da göz önüne alınarak kendine özgü tüm yönlerini hesaba katarak bütünleştirici bir tanımlama yapabilmenin yolu açılmış olacaktır. Bu çalışmada da yapılmak istenen ya da amaçlanan şey, tam olarak budur. Çünkü Türk felsefesinin dünya üzerindeki ya da evrensel felsefe kültüründeki diğer felsefe anlayışları ve gelenekleri gibi yer edinebilmesi ancak onun ne anlama geldiğinin, kaynağını nerden aldığının ve genel yapısının ortaya konulmasıyla olanaklıdır. Bu düşüncelerden hareketle literatürdeki çalışmalar, Türk felsefesine olumlu ve olumsuz açılardan yaklaşanlar olmak üzere iki grupta eleştirel bir bakış açısıyla incelenmiş ve ardından bütünleştirici bir tanımlama denemesi yapılarak tanımda yer alan unsurlar detaylıca açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk felsefesi, felsefe geleneği, Türk kültürü

Kaynakça

• AKSAN, D. (2015). Türkçeye Yansıyan Türk Kültürü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• ALPER, Ö. M. (1999). “İbn Sinâ-Eserleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 20. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 337-345.
• ALPER, Ö. M. (2006). “Hilmi Ziya Ülken’in İslâm Felsefesini Yorumu: İslâm Felsefesi Tarihya-zımına Bir Örnek”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 14: 123-146.
• ARSLAN, A. (2013). İslâm Felsefesi Üzerine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ASLAN, T. (2010). Hilmi Ziya Ülken’in Türk Düşüncesine Bakışı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ATEŞ, A. (1951). “Fârâbî’nin Eserlerinin Bibliyografyası”. Belleten. XV/57: 175-192.
• AYDIN, E. (2019). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• AYDIN, M. S. (2014). “Türklerde Felsefe”. Türk Düşünce Tarihi. (hzl. Hüseyin Gazi Topdemir). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 1-18.
• BAYRAKDAR, M. (2011). İslâm Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BAYRAKTAR, L. (2018). “Toplu Soruşturma-Levent Bayraktar”. Türk Felsefesi İmkân ve Ufku. (ed. Levent Bayraktar). Eskişehir: Kırmızılar Yayıncılık. 95-135.
• BIÇAK, A. (2010). Türk Düşüncesi II-Kaygılar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BIÇAK, A. (2013). Türk Düşüncesi I-Kökenler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BIÇAK, A. (2022). Türkiye’de Felsefenin Gerçekliği ve Eleştirisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BOLAY, S. H. (2007). Türk Düşüncesinde Gezintiler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• BOUTROUX, E. (2009). Leibniz/Hayatı ve Felsefesi. (çev. Atakan Altınörs). İstanbul: Paradig-ma Yayıncılık.
• ÇETİNKASAP, D. (2011). “Çevirmenin Notu”. Monadoloji. (yaz. G. W. Leibniz). (çev. Devrim Çetinkasap). İstanbul: Pinhan Yayınları. 7.
• ÇETİNKAYA, B. A. (ed.). (2015). Türk Düşünce Tarihi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÇEVİK, M. (2015). Felsefe Bayiliği-Cumhuriyet Dönemi Felsefe Geleneği. İstanbul: C Planı.
• DURANLI, M. (2008). “Saha (Yakut) Türklerinin Hristiyanlaştırılma Sürecine Genel Bir Bakış”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. VIII/2: 81-86.
• DÜRÜŞKEN, Ç. (2013). “Sunuş”. Metafizik Üzerine Düşünceler. (yaz. Renatus Descartes). (çev. Çiğdem Dürüşken). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 7-17.
• ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• GÜÇLÜ, A. vd. (2008). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
• GÜNDOĞAN, A. O. (2018). “Toplu Soruşturma-Ali Osman Gündoğan”. Türk Felsefesi İmkân ve Ufku. (ed. Levent Bayraktar). Eskişehir: Kırmızılar Yayıncılık. 19-53.
• GÜNGÖR, H. (1998). “Eski Sovyetler Birliği’nde Gayri Müslim Türkler”. Türk Dünyasının Dini Meseleleri. (yay. hzl. Ömer Turan). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 159-168.
• GÜRSOY, K. (2006). Bir Felsefe Geleneğimiz Var mı?. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• GÜRSOY, K. (2018). “Giriş-Türk Felsefesinin İmkânı Üzerine”. Türk Felsefesi İmkân ve Ufku. (ed. Levent Bayraktar). Eskişehir: Kırmızılar Yayıncılık. 5-13.
• GÜVENÇ, B. (2002). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HİLAV, S. (2012). “Türkiye’de Bir Felsefe Geleneği Yok”. Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kur-maya Çalışmak. (der. Recep Alpyağıl). İstanbul: İz Yayıncılık. 576-578.
• KARA, İ. (2009). “İsmail Kara”. Türkiye’de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar. (yay. hzl. M. Cüneyt Kaya). İstanbul: Küre Yayınları. 11-27.
• KARAKUŞ, R. (2005). “Türk Felsefesinin İmkanı Üzerine”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 2/2: 1-9.
• KARATAŞ, M. (2021). Türkçe ve Felsefe Terimleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• KEKLİK, N. (1986). Türkler ve Felsefe (Türk-İslam Felsefesi). İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• KOCA, S. (1996). “Türkler ve İslâmiyet”. Erdem. VIII/22: 263-286.
• KÖKTÜRK, M. (2018). “Toplu Soruşturma-Milay Köktürk”. Türk Felsefesi İmkân ve Ufku. (ed. Levent Bayraktar). Eskişehir: Kırmızılar Yayıncılık. 191-246.
• KÜÇÜKALİ, A. (2005). İbn Meymun’un Varlık ve Düşünce Öğretisi (Fârâbî ve İbn Sina ile Karşı-laştırmalı Olarak). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayım-lanmamış Doktora Tezi).
• LEAMAN, O. (1999). “İbn Meymûn-Düşüncesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 20. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 197-199.
• MANAV, F. (2021). “Orhon Yazıtlarında Kağanın Erdemleri Üzerine Bir Değerlendirme: Pla-ton’a Yoğun Göndermelerle”. Millî Folklor. XVII/130: 5-20.
• MARAŞ, İ. (2018). “Türk Düşünce Tarihine Giriş”. Türk Düşünce Tarihi. (ed. Bayram Ali Çetin-kaya). Ankara: Grafiker Yayınları. 13-32.
• OCAK, A. Y. (1996). “Hacı Bektâş-ı Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14. Cilt. An-kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 455-458.
• OLGUNER, F. (2013). Farabi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÖZDARENDELİ, M. N. (2012). “Neden Filozof Yok”. Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak. (der. Recep Alpyağıl). İstanbul: İz Yayıncılık. 587-594.
• ÖZDEN, H. Ö. (2015). Resimli Türk Düşünce Tarihi. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• ÖZLEM, D. (2009). “Doğan Özlem”. Türkiye’de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar. (yay. hzl. M. Cüneyt Kaya). İstanbul: Küre Yayınları. 73-119.
• POYRAZ, H. (2018). “Toplu Soruşturma-Hakan Poyraz”. Türk Felsefesi İmkân ve Ufku. (ed. Levent Bayraktar). Eskişehir: Kırmızılar Yayıncılık. 55-94.
• RIZA TEVFİK. (2015). Kâmûs-ı Felsefe “Felsefe Sözlüğü”. (yay. hzl. Recep Alpyağıl). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• SAĞIR, S. (2012). Hacı Bektâş-ı Velî-Makâlât Giriş-Şekil Bilgisi-Dizin. Erzurum: Atatürk Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• SOYKAN, Ö. N. (2009). “Ömer Naci Soykan”. Türkiye’de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar. (yay. hzl. M. Cüneyt Kaya). İstanbul: Küre Yayınları. 45-71.
• ŞEKER, F. M. (2015). Türk Entelektüel Tarihinin Teşekkül Devri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TANYU, H. (1978). Türklerin Dinî Tarihçesi. İstanbul: Türk Kültür Yayını.
• TİMUÇİN, A. (2010). “Leibniz’in Felsefesi”. Leibniz’in Felsefesi. (yaz. Afşar Timuçin) ve Metafi-zik Üzerine Konuşma. (yaz. G. W. Leibniz). (çev. Afşar Timuçin). İstanbul: Bulut Yayın-ları. 5-54.
• TOPDEMİR, H. G. (2013). İbn Sînâ. İstanbul: Say Yayınları.
• TOPDEMİR, H. G. (hzl.). (2014). Türk Düşünce Tarihi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• TÜRKER KÜYEL, M. (1976). Türkiyede Cumhuriyet Döneminde Felsefe Eylemi. Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• UYANIK, M. (2018). “Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak-Türk Felsefesine Giriş”. Muhafazakâr Düşünce. XV/54: 179-199.
• UYANIK, M. (2019). “Türk Felsefesinin Kurucu Metni Olarak Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacib’i Tanrı-Evren Tasavvuru Merkezli Bir Okuma-“. Kutadgu Bilig Üzerine Felsefi Araştır-malar. (hzl. Ayhan Bıçak). İstanbul: Dergâh Yayınları. 117-156.
• UYANIK, M. (2020). Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak. Eskişehir: Kırmızılar Yayın-cılık.
• UYGUR, N. (2012). Türk Felsefesinin Boyutları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÜLKEN, H. Z. (1935). Türk Feylesofları Antolojisi I. İstanbul: Yeni Kitabcı.
• ÜLKEN, H. Z. (1983). İslâm Felsefesi-Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru. İstanbul: Ülken Yayınları.
• ÜLKEN, H. Z. (2012). “Felsefe ve Ulusal Tefekkür”. Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak. (der. Recep Alpyağıl). İstanbul: İz Yayıncılık. 725-729.
• ÜLKEN, H. Z. (2014). Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÜLKEN, H. Z. (2015). İslam Düşüncesi Türk Düşüncesi Tarihi Araştırmalarına Giriş. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• VURAL, M. (2011). “Hilmi Ziya Ülken ve Türkiye’de Felsefe Çalışmalarına Katkıları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. IX/17: 521-537.
• YAVUZ, K. (2000). “Giriş”. Garib-nâme I/1. (yaz. Âşık Paşa). (hzl. Kemal Yavuz). Ankara: Ata-türk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları. XIII-LXIV.
• YAVUZ, K. (2004). “Çeşitli Yönleri ile Mantıku’t-Tayr ve Garib-nâme Mesnevileri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 31: 345-356.
• YUSUF HAS HÂCİB. (1959). Kutadgu Bilig II Tercüme. (çev. Reşid Rahmeti Arat). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ZİYA GÖKALP. (2015). Türkçülüğün Esasları. (hzl. Mahir Ünlü ve Yusuf Çotuksöken). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.