KIRIMDAKİ KARAYLAR VE ÇUFUT-KALE

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 82, 656 - 680, 27.06.2024

Çevirmen: Reshıde Gözdaş , Çevirmen: Emine Atmaca

https://doi.org/10.56694/karadearas.1477412

Öz

Arâmî-İbrânî dilinde “kutsal yazıyı okuyanlar” anlamında “kara- (K-R-A)” kelimesinden türetilmiş Karâîlik, zamanla bir Türk boyunun adı olmuştur. Karaylar, Museviliğin sadece Tevrat’ı/Tora’yı kabul eden Karâî mezhebine mensup bir Türk boyudur.
Karayların etnik kimliği, tarihi, mezhebi ve dili konusunda geçmişten bugüne değin yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından pek çok araştırma yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Bu çalışmalardan ilki hiç şüphesiz Kırım Karaylarının dördüncü hazanı Hacı Seraya Han Şapşal’a (1873-1961) aittir. Şapşal, St. Petersburg Üniversitesi’nin Oryantal Çalışmalar Fakültesi’nde henüz bir öğrenciyken 1896 yılında 30 sayfalık “Karaı̇mı̇ i Çufut (Çuft) Kale v Krımu (Kırım’da Karaylar ve Çufut-Kale)” adlı bir broşür/çalışma kaleme almıştır. İki ana bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde/ilk 11 sayfasında “Karayların Kırım’da ortaya çıkışları, kökenleri, ilk yerleşim yerleri, Karâî mezhebi, Karâî mezhebinin diğer Yahudi mezhebinden yani Rabbanistlerden/Talmudistlerden farklılıkları, Ruhaniler, Karaylarının kabile kökeni hakkında” konular ele alınmıştır. İkinci bölümünde/son 17 sayfasında ise “Çufut-Kale’nin yerleşim yeri, kalenin etrafında görülecek yerler, kale surları, kapısı, mabetler, türbe, yeraltı zindanı, “kiyiklik”, Bünyamin Aga’nın evi, Kırım’ın Rus İmparatorluğu’na ilhakından önce Çufut-Kale’deki Karayların meslekleri ve yaşamları, 1783’ten bu yana Çufut-Kale’nin kaderi, Çufut-Kale’yi ziyaret eden çarlık mensuplarının listesi, İyosafat Vadisi Karayların eski mezarlığı, restorasyon, Hazanın Çar III. Aleksandr’a sunduğu konuşma metni” konuları sırasıyla ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hazar Devleti, Karay Türkleri, Karay inancı, Hacı Seraya Han Şapşal, Çufut-Kale

Kaynakça

• ALEKSEEV, V. (1971). “Kraniyolojik Veriler Işığında Doğu Avrupa Türk Halklarının Kökeni Üzerine”. Orta Volga Bölgesinin Türkçe Konuşan Halklarının Etnogeneziyle Ilgili Sorular kitabında, Kazan, s. 232-255.
• ALEKSEEV, V. (1972). Ataların Arayışı İçinde. Antropoloji ve Tarih. M.: Sovyet Rusya.
• BASKAKOV, N. - TİNFOVİÇ M. (1973). Sergey Markovich Şapşal (doğumunun 100. yıldönü-münde), Sovyet Türkoloji’si, Sayı 3, s. 119-121.
• FİRKOVİÇ, A. (1890). Rus Tebaası Karayların Hakları ve Statülerine İlişkin Rus İmparatorlu-ğu’nun Eski Sözleşmeleri ve Yasalarından Oluşan Bir Derleme, St. Petersburg, 3. Baskı.
• FİRKOVİÇ, M. (1907). Günümüzde “Çufut-Kale” Olarak Adlandırılan Antik Karay Kasabası Ka-le, Vilna.
• Karay-Rusça-Lehçe Sözlük (1974). Ed. Nikolay Aleksandroviç Baskakov, Ananiy Zayonçkovs-kiy, Seraya Markoviç Şapşal. M.: Rus dili.
• Karaylar. Büyük Sovyet Ansiklopedisi, 2. yayın, 1953, Cilt: 20; 3. yayın, 1974, Cilt 11.
• Karaylar (1988). “Dünya Halkları”. Tarihsel ve Etnografik Referans, M.: Sov. Ansiklopedi.
• KOBETSKAYTE, G. (1990). “Karaylar: Olmak ve Kalmak”. Vilnius, 4, s. 103-112.
• “Kırım Karayları kimlerdir? Çok Uluslu Kırım”, Sorular ve Cevaplar, (1988). Cilt. 1. Simferopol: Tavria, s. 39-42.
• KUŞUL, S. (1990). “20-30’lu yıllarda Karayların Toplumsal Hayatı”, Kırım ASSR (1921-1945). Sorular ve Cevaplar, Vıp. 3. Simferopol: Tavria, s. 193-198.
• Karayi. (1987). Pieniezno.
• “Karayların ve Kırımçakların Kültürel Mirasını Korumaya ve Canlandırmaya Yönelik Tedbirler Hakkında”, Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kararı, 21.01.92 tarih ve 5 No’lu.
• SAPSAL, S. (1928). Kırım Karai Türkleri, İstanbul.
• SZYSMAN, S. (1980). Le karaisme, Lausanne.
• SZYSMAN, S. (1989). Les Karaites d’Europe, Uppsala.
• ZAJĄCZKOWSKİ, A. (1961). Karays in Poland, Warszawa.