REFLECTION OF 27 MAY MILITARY COUP ON AMASYA LOCAL PRESS

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 83, 1030 - 1050, 30.09.2024

Özlem Seyhan

https://doi.org/10.56694/karadearas.1501005

Öz

On May 27, 1960, the military overthrew the Democrat Party government and seized power on the grounds that the turmoil in the country was worsening, Atatürk's principles and reforms were being devalued, and secularism, the cornerstone of the republic, was being compromised. Many actions taken during the DP period were claimed to have taken the country backwards economically and socially and the rulers were accused of treason. With the coup, the National Unity Committee had a say in the country's administration, and after the arrests, the Yassı Ada trials began. The arrest of many important figures, the closure of the DP, the preparation of the new Constitution, the improvement of the current situation of the soldiers and even the speeches made in the cities deeply affected the public and made them adopt an abstaining attitude towards the events. These events, which are extremely important for the history of Turkey, were received with great importance in the national, local and even foreign press. Since May 27, developments have been covered in detail in newspaper headlines almost every day. In this context, the Amasya press did not remain indifferent to the events and, while reporting the developments with a narrative journalism approach, they also expressed their opinions on the coup. In this study, Amasya, Amasya Sesi, Emel and Oniki Haziran newspapers will be used as a basis to analyze the social perception in the city of Amasya against the coup.

Anahtar Kelimeler

revolution, Amasya, politics, coup, press

27 MAYIS ASKERİ DARBESİNİN AMASYA YEREL BASININA YANSIMASI

Öz

27 Mayıs 1960 tarihinde ülke içerisindeki kargaşa ortamının giderek kötüleştiği, Atatürk ilke ve inkılâplarının değerinin azaltıldığı, cumhuriyetin temel taşı kabul edilen laiklikten ödün verildiği gibi gerekçelerle asker, Demokrat Parti hükümetini devirerek yönetime el koymuştur. DP döneminde yapılan pek çok icraatın, ülkeyi iktisadi ve içtimai yönden geri götürdüğü iddia edilmiş ve yöneticiler vatan hainliğiyle suçlanmıştır. Darbe ile birlikte Milli Birlik Komitesi ülke yönetiminde söz sahibi olmuş ve tutuklamaların ardından Yassı Ada yargılamaları başlanmıştır. Pek çok önemli ismin tutuklanması, DP’nin kapatılması, yeni Anayasa’nın hazırlanması, askerlerin mevcut durumlarının iyileştirilmesi ve hatta şehirlerde yapılan konuşmalar halkı derinden etkileyerek olaylar karşısında çekimser bir tavır izlemelerini sağlamıştır. Türkiye tarihi açısından son derece önemli olan bu olaylar ulusal ve yerel, hatta yabancı basında büyük ilgiyle karşılanmıştır. 27 Mayıs’tan itibaren hemen her gün gelişmeler ayrıntılı olarak gazete manşetlerinde yer almıştır. Bu bağlamda Amasya basını da olaylar karşısında kayıtsız kalmamış ve bir yandan aktarmacı habercilik anlayışıyla gelişmeleri naklederken bir yandan da darbe karşısındaki fikirlerini açıklamıştır. Bu çalışmada Amasya, Amasya Sesi, Emel ve Oniki Haziran gazeteleri temel alınarak darbe karşısında Amasya şehrindeki toplumsal algının ne olduğu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Amasya, siyaset, darbe, basın, inkılâp

Kaynakça

• (1960. 04. 13). “Kötüye Kötü Demiyenler Kuyruktur”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 05. 27). “Bu Milli İnkılâp Kara, Hava ve Deniz Kuvvetlerinin İş Birliği İle Kan Dökülme-den Yapıldı”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 05. 28). “Memleket İdaresi Silahlı Kuvvetlere Teslim Edildi”, Amasya: 1.
• (1960. 05. 28). “Milli Birlik Komitesinin Amaçları”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 05. 30). “Yeni Hükümet Cumartesi Akşamı İlan Edildi”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 05. 30). “Yeni Kabine Teşkil Edildi”, Amasya: 1.
• (1960. 05. 31). “Milli Birlik Komitesi Adına Radyoda Yapılan Konuşma”, Amasya: 1.
• (1960. 05. 31). “Milli Birlik Komitesinin Başkanı, Devlet ve Hükümet Reisinin Yaptığı Basın Toplantısı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 01). “Adanan Menderes’in İsviçre’de Aldığı Villanın Boya ve Badana İşleri Bitti”, Amasya: 1-2.
• (1960. 06. 01). “Dikkat Dikkat”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 01). “Orgeneral Cemal Gürsel Dedi Ki”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 01). “Yarıda Kalan Korkunç Teşebbüs”, Amasya: 1-2.
• (1960. 06. 02). “Antidemokratik Kanunları Yeni Hükümetimiz Kaldırıyor”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 02). “Batı Dünyası Türkiye’de Durum Güven Verici Diyor”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 02). “Gürsel’in Mesajı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 02). “Vatandaş”, Emel: 1.
• (1960. 06. 03). “Bu Mitingde Gençler Ordumuza Güven Duygularını Açıklayacak”, Oniki Hazi-ran: 1.
• (1960. 06. 03). “Hükümet Reisi, Başvekil ve Milli Birlik Başkanı Cemal Gürsel’in Gençliğe Hita-bı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 04). “İnönü: Bu Hareket Meşru İhtilâldir”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 04). “Yapılan Araştırmalar”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 09). “Şanlı Ordumuza Yapılan Muazzam Tezahürat”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 09).“DP Şeflerine Gümrük Serbest”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 10). “Hürriyet Şehitlerimiz”, Emel: 1.
• (1960. 06. 10). “Toprak Mahsulleri Ofisinin Borcu”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 10). “Türk Generalleri”, Emel: 1.
• (1960. 06. 10). “Yaptığımız Mücadele Koltuk İçin Değil, Hürriyet İçindir”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 11). “Beş Şehit Gözyaşları İçinde Defnedildi”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 13). “İnönü’nün 9 Mayıs Günü Verdiği Hususi Demeci”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 13). “Türkiye’de Ucuzluk Dalgası Yayılıyor”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 14). “Bir Depo Daha Basıldı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 14). “Gümrükteki ve Dışarıdaki Kaçak Otomobillere El Konuldu”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 14). “Hazineye Bağışlar Arttı”, Emel: 1.
• (1960. 06. 14). “Ucuzluk Altın Fiyatlarını da Düşürüyor”, Emel: 1.
• (1960. 06. 14). “Yarım Kalan Plan”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 15). “Konya’da Büyük Bir Tören Yapıldı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 16). “Amasya’mızda Yardım Kampanyası Başladı”, Emel: 1.
• (1960. 06. 16). “Amasya’da Hazineye Yardım Kampanyası”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 16). “İçişleri Bakanı Kızıloğlu Dedi Ki”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 16). “İstanbul’a Giriş”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 16). “Önemli Merhaleler Aşılmıştır”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 17). “Bağışlar Hızla Devam Ediyor”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 17). “Esnaf Sıkı Şekilde Kontrol Edilecek”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 18). “Memleketimize Büyük Hizmet Yapıldı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 18). “Muvakkat Anayasa”, Amasya: 2.
• (1960. 06. 2). “Gençlik Orduya Olan Sevgisini Belirtti”, Emel: 1.
• (1960. 06. 20). “İnsan Hakları”, Emel: 1.
• (1960. 06. 20). “Sigara ve Çayda İndirim Muhtemel”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 20). “Türk Parasının Kıymeti Yükseldi”, Emel: 1.
• (1960. 06. 21). “Hazineye Bağışlar Devam Ediyor”, Emel: 1.
• (1960. 06. 21). “İnsan Hakları”, 21 Haziran 1960: 1.
• (1960. 06. 21). “Marifet Kralı Bayar’ın Yeni Bir Marifeti Daha Çıktı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 21). “Sabıkları İstanbul Yargılayacak”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 21). “Senelerdir İşitilmemiş Söz”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 22). “Menderes’in Oğullarının Tahsil Masraflarına Dair Şikâyet”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 22). “Milletçe Yardım”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 22). “Sabıklar Mevkufen Yargılanacak”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 23). “Düşük İktidarın Eğlence Masrafı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 23). “Gençlik Mitingi Yapıldı”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 23). “Hazineye Bağışlar”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 25). “Demokratik İdare İçin Her Türlü İdare Mevcut”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 25). “Hâkimiyet Milletindir”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 25). “Org. Cemal Gürsel: Adalet Ülkenin Temelidir”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 28). “19 Mayıs Bayramımız”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 28). “Türk Gençliğinin Göğsü”, Emel: 1.
• (1960. 06. 29). “Cemal Gürsel Gazete Sahip ve Yazarlarıyla Görüştü”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 29). “Cemal Gürsel’in Mühim Tamimi”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 06. 3). “Bedava Memleket”, Amasya: 1.
• (1960. 06. 3). “Şehrimizde Yapılan Bugünkü Miting”, Emel: 1.
• (1960. 06.02). “Samsun’un Sesi”, Amasya: 1.
• (1960. 06.10). “Geçici Anayasa Tastike Sunuldu”, Emel: 1.
• (1960. 06.23). “Öğretmenlerimizin Milli İnkılâp Mevzuundaki Faaliyetleri”, Hür Çoruh: 1.
• (1960. 07. 04). “Bir Toplumsal Hastalık Şakşakçılık”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 05). “Gençliğin Atatürk’ün Hitabesine Cevabı”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 05). “İnkılâbın Parolası Çalışmak”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 07. 06). “Askeri Okullara Bu Yıl Müracaat Çok Fazla”, Emel: 1.
• (1960. 07. 06). “Buğday 59 Kuruşa İndi”, Emel: 1.
• (1960. 07. 06). “Devlet Dairelerinde İsraf ve Suiistimallere Müsamaha Edilmeyecek”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 07. 06). “Org. Cemal Gürsel’e İstanbul’da Büyük Tezahürat Yapıldı”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 07). “Aydın ve İzmir’de Hürriyet Mitingi Muhteşem Oldu”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 07). “Basın Yayın”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 07. 07). “Milli Birlik Komitesi Dört Komisyona Ayrıldı”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 07. 08). “Menderes’in Kasasında Bulunanlar”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 12). “Eğitim Davası Hür Yaşama Davasıdır”, Emel: 1.
• (1960. 07. 13). “Bütçesinde 450 Milyon Liralık Tasarruf Temin Edildi”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 13). “Hürriyetimizin Meşalesini 27 Mayıs’ta Yaktık Kuvvetli Hazinemizin Meşalesini de 15 Temmuz’da Hürriyet Tahvilleriyle Yakacağız”, Emel: 1.
• (1960. 07. 14). “Satılan Eserlerin Bedeli Hazineye Verilecek”, Emel: 1.
• (1960. 07. 15). “Gürsel’le Bir Mülakat”, Amasya: 1. (1960. 07. 16). “Anti Demokratik Kanununlar”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 18). “DP’nin Getirmiş Olduğu Jeepler”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 18). “Milli İnkılâbı Yaymak İçin Çalışmalar”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 07. 20). “Ucuzluk”, Amasya: 1.
• (1960. 07. 29). “27 Mayıs Sigaralarının İmaline Başlandı”, Emel: 1.
• (1960. 08. 05). “28 Nisan Hadiseleri”, Amasya: 1.
• (1960. 08. 06). “Canilere Bakın”, Amasya: 1.
• (1960. 08. 06). “İnkılâp Mahkemeleri Kuruluyor”, Amasya: 1.
• (1960. 08. 08). “Yanlış mı Anlıyoruz”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 08. 13). “İnkılabımız Amerikalılara Anlatıldı”, Emel: 1.
• (1960. 08. 15). “Üniversiteli Gençlerin Hazine Yararına Ar Sinemasındaki Gösterileri”, Emel: 1.
• (1960. 08. 19). “Milli İnkılâp Aleyhine Propaganda”, Emel: 1.
• (1960. 08. 23). “Basın Kanunu Tamamen Kalkıyor”, Amasya: 1.
• (1960. 08. 23). “Gaspedilmiş Topraklar Köylüye Dağıtılacak”, Amasya: 1.
• (1960. 08. 31). “Anayasa”, Emel: 1.
• (1960. 08. 31). “Basın Kanunu Kaldırıldı”, Emel: 1.
• (1960. 09. 01). “Cezaevinde Okul”, Emel: 1.
• (1960. 09. 02). “Demokrat Parti Kapatıldı”, Emel: 1.
• (1960. 09. 02). “Fiske”, Emel: 1.
• (1960. 09. 12). “Vergi Kanunlarında Mühim Bazı Islahatlar Yapılmaktadır”, Amasya: 1.
• (1960. 09. 17). “İnkılâp Aleyhinde Bulunanların Tevkifleri Yapıldı”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 09. 29). “İnkılâp Düşmanları”, Amasya: 1.
• (1960. 10. 03). “Milli Birlik Komitesi Üyesi Fazıl Akkoyunlu’nun Amasya Konuşması”, Amas-ya’nın Sesi: 1-2.
• (1960. 10. 04). “Komite Üyeleri Tam Bir Vahdet ve Anlayış İçerisinde Çalışıyor”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 06). “Düşüklerin Tahkikat Dosyaları”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 07). “Menderes’e Karar Tebliğ Olundu”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 11). “Hürriyet Mücadelesinde Gençliğe Ateş Açtırarak Ölümüne Sebep Olanların İdamı İstendi”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 10. 13). “Amasya’nın Sesi Ekibi Yassıada’da”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 14). “Düşüklerin Yargılamalarına Bugün Yassıada’da Başlanıyor”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 15). “Düşükler Y. A. D. Huzurunda”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 18). “Köpek Davası Filmi Halka Gösterilecek”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 20). “6-7 Eylül Olayları Bugün Sona Erdi”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 10. 21). “Köpek Davası Müdafaası”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 10. 22). “Yassıada’dan Haberler”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 25). “Dünkü Duruşmada İki Davaya Bakıldı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 26). “6-7 Eylül’ü Hükümet Tertip Etmiş”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 28). “6-7 Eylül tanıkları Dün de Dinlendi”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10. 28). “Yassıada’da Yer Kalmadı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 10ç 10). “15 Ekim Günü Yassıada’da”, Oniki Haziran: 1.
• (1960. 11. 01). “Menderes’in Bebek Davası Başladı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 03). “Duruşma Salonundan Notlar”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 05). “Yassıada A. S. Ekibinden”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 08). “İnfaz Yassıada’da Olacak”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 09). “MKB İktidarı Devredecek Dedi”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 15). “Komitenin Fesih Tebliği”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 25). “Örtülü Ödenek Davası Y. A. D. nda”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1960. 11. 26). “Koraltan Sarışın Barbara’nın Hesabını Vermeye Başladı”, Amasya: 1.
• (1960. 12. 26). “Milli Birlik Komitesi Sekreterliği Bir Bildiri Yayınladı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 03. 03). “Gürsel Dün Basın Toplantısı Yaptı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 04. 17). “Düşüklerin İstimlak Yolsuzlukları”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 05. 22). “Ordu Günü Dün İlimizde Kutlandı”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 05. 24). “27 Mayıs Güreşleri”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 05. 24). “27 Mayıs Töreni Yapılacak”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 05. 29). “Kurban, 27 Mayıs Özgürlük ve Anayasa’nın Kabul Bayramları”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 05. 30). “Bayramda Neler Oldu”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 07. 11). “Halk Oyuna Sunulan Yeni Anayasa İçin İlimizde Kullanılan Oylar”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 07. 13). “Başkan Gürsel”, Amasya’nın Sesi: 1.
• (1961. 07. 14). “Antidemokratik Kanunlar Anayasaya Göre Taranıyor”, Amasya: 1.
• Akcan, Lütfi(1960. 06. 24). “Yeni Anayasa’ya Evet Diyeceğiz”, Amasya’nın Sesi: 1.
• __________(1960. 10. 14). “Bugün Cuma”, Amasya’nın Sesi: 1.
• __________(1960. 10. 15). “Kuyruklara İhtar”, Amasya’nın Sesi: 1.
• __________(1960. 11. 08). “Meydana Çıksınlar”, Amasya’nın Sesi: 1.
• Alacı, Beral - Babaoğlu Resul (2021). “27 Mayıs Sürecinde Türkiye’deki Basın Politikaları”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 33: 317-346.
• Bakkaloğlu, Muzaffer(1960. 09. 02). “İyi Yapmıyoruz”, Emel: 1.
• Bayarslan, Hüseyin(20219. “1950 Basın Kanunu”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/1950-basin-kanunu/.
• Çıtak, Alpay(1961. 05. 31). “27 Mayıs 1961 Konuşmaları”, Amasya: 1.
• Evliyaoğlu, Gökhan(1960. 09. 08). “Demokrat Parti Kapatılırsa”, Oniki Haziran: 1
• Gökçegöz, Ünal(1960. 06. 09). “27 Mayıs 1960”, Amasya: 1.
• __________(1960. 06. 10). “Değişmeyen Zihniyet”, Amasya: 1.
• __________(1960. 06. 11). “Hürriyet Şehitleri”, Amasya: 1.
• Öcalan, Halit(1960. 06. 13). “Yeşilırmaklar Gibi Coşan Amasya Gençleri Atasının Heykeline Bir Hürriyet Çelengi Koyuyor”, Amasya: 1.
• Şahin, Dürdane (2023). “27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi ve Basın (1960-1965)”, History Studies, XV/ 4: 723 – 741.
• Şahin, Meltem(2020). “Öncü: 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinin Ardından Çıkan Bir Gazetenin Tarihi”, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 33: 251-274.
• Şavkılı, Cengiz(2018). “27 Mayıs 1960 Darbesinin Maraş Yerel basınındaki Yansımaları”, Kah-ramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 Temmuz ve Türkiye Demok-rasisi Özel Sayısı, 135 - 174.
• Tekinsoy, Betül(2024). “27 Mayıs Askeri Müdahalesinin Öncesinde ve Sonrasında Tokat Bası-nının Değerlendirilmesi”, History Studies, XVI/ 2: 145-165.