GÖRDÜS KAZASINDA TARIM (1531-1575)

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 83, 781 - 832, 30.09.2024

Kadir Adamaz

https://doi.org/10.56694/karadearas.1509694

Öz

XVI. Yüzyıldaki ekonomik yapısı daha önce kapsamlı olarak incelenmeyen Gördüs Kazasındaki zirai üretim faaliyetleri çalışmamıza konu olmuştur. Çalışmanın ana kaynaklarını Tahrir Defterleri oluşturmaktadır. Bölgede yetiştirilen tarım ürünlerini hububat, bakliyat, sanayi bitkileri ve meyve-sebze şeklinde dört ana bölüme ayırabiliriz. XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin birçok bölgesinde olduğu gibi Gördüs Kazasında da hububat üretimi miktar bakımından ilk sıradadır. Özellikle buğday ve arpa Osmanlı Toplumunun ihtiyacına da paralel olarak çok geniş bir alanda üretilmiştir. Hububat öşür gelirleri de diğer öşür gelirlerinin çok üstündedir. Nitekim Kazanın öşür gelirleri içinde hububat öşürlerinin payı %70’e yakın bir orana sahiptir. Gördüs Kazasında bu dönemde timar sisteminin uygulandığı ve tarımsal üretimden elde edilen gelirlerin bu sistem içinde de büyük bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Mesela tarım ürünlerinden elde edilen öşür gelirleri, Kazanın toplam gelirleri içinde, yüzyılın ilk yarısında %45, ikinci yarısında ise %65 civarında paya sahiptir. Bakliyat içinde nohut, sanayi bitkileri içinde pamuk ile boyalık bitkiler, meyve-sebze grubunda da üzüm ile bostan üretim miktarları ve öşür gelirleri bakımından açık ara önde olmuşlardır. Yüzyılın ikinci yarısında bölgede bir enflasyon hareketinin olduğu ve tarımsal ürünlerin birim fiyatlarının da bundan etkilendiği ve fiyatlarında %20 ile %33 civarında artışlar meydana geldiği belirlenmektedir. Bunun da bölge insanını ekonomik yönden olumsuz etkilediği muhakkaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kaza, Gördüs, Ziraat, Ekonomi.

Etik Beyan

Çalışmada herhangi bir etik beyan veya belgeye ihtiyaç duyulmamaktadır.. Çalışma tamamıyla arşiv belgeleri kaynaklıdır.

Kaynakça

• ADAMAZ, K. (2018). “XVI. Yüzyılda Gördüs Kazasında İskân”. Sosyal Bilimlerde Eğitim Araştırmaları, (Ed. G. Selçuk-E. Atalmış). Mauritus: Lap Lambert Academic Publishing: 114-132.
• AFYONCU, E. (2003). “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. I/1: 267-286.
• AKDAĞ, M. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). C.1-2. İstanbul: Cem Yayınevi.
• ARIKAN, Z. (1998). XV- XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı. İzmir: Ege Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını.
• BAYTOP, T. (1995). “Esrar”. TDV. İslam Ansiklopedisi. XI: 431,432.
• BRAUDEL, F. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. C.1. (Çev. M. Ali Kılıçbay,), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• CANATAR, M. (1998). “Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayii ve Boyahaneler Üzerine”. Osmanlı Araştırmaları. 18: 89-104.
• ÇERÇİ, F. (2000). Gelibolulu Mustafa Ali ve Künhü’l – Ahbar’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri. C. 1. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• ÇİÇEK, İ. (1998). Gördesli Mücahide Makbule ve Silah Arkadaşları. Salihli: Salihli Belediyesi Yayını.
• DEMİR, M. (2022). “16. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Zirai Üretimi Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Değerlendirme”. SUTAD, 55: 297-325.
• DEVELLİOĞLU, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. (13. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayını.
• EMECEN, F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: TTK. Yayını.
• ERDOĞRU, M. A. (1999). Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Hafta Pazarları ve Panayırlar. İzmir: Ege Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını.
• EROL, A. F. - Y. ERMAN (2019). “Haşhaş Bitkisinin Anadolu Kültüründeki Yeri ve İzleri”. Milli Folklor”. XVI/124: 202- 212.
• ETİKAN, S. (2011). “Doğal Boya Geleneğinin Türk Halı Sanatında Yeri ve Önemi Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi. I/1: 11-16.
• GENÇ, S. (2004). “XVIII. Yüzyılda Karesi Sancağı’nda Hububat Kaçakçılığı”. Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7: 49-60.
• GİZLENCİ, Ş. vd. (2019). Kenevir Tarımı. Samsun: Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayını.
• GÖKÇEN, İ. (1945). XVI. ve XVII. Yüzyıl Vesikalarına Göre Manisa’da Deri Sanatları Tarihi üzerinde Bir Araştırma. İstanbul: Manisa Halkevi Yayını.
• GÖKMEN, E. (2007). Tanzimattan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası. İzmir:Demirci Belediyesi Kültür Yayınları I.
• GÜÇER, L. (1964). XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul: İÜ. İktisat Fakültesi Yayını.
• GÜNDÜZ, A. (2008). “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Amik Nahiyesi (1550-1584)”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. V/10: 233-256.
• HİNZ, W. (1990). İslam’da Ölçü Sistemleri. (Çev. Acar Sevim). İstanbul: MÜ. Edebiyat Fakültesi Yayını.
• İNALCIK, H. (1987). Hicri 835 Tarihli Suret-İ Defter-İ Sancak-İ Arvanid. (2. Baskı). Ankara: TTK. Yayını.
• İNALCIK, H. (2008). “Osmanlı’da İstatistik Metodu Kullanıldı mı: Tahrir Sistemi”. Doğu Batı Makaleler. II: 281-323.
• KALLEK, C. (2020). “Müd”. TDV. İslam Ansiklopedisi. XXXI: 455-457.
• KALLEK, C. (2022). “Kile”. TDV. İslam Ansiklopedisi. XXV: 567-570.
• KARABOĞA, D. V. (2011). “XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Hububat ve Bakliyat Üretimi ve Umumi Dağılımları”. SBArD. 17: 9-26.
• KARACA, B.- D. V KARABOĞA (2017). “XVI. Yüzyılda Diyarbekir Eyaleti’nde Sınaî Bitkileri Üretimi”. Alınteri. I/1: 17 – 33.
• KAZICI, Z. (2005). Osmanlılarda Vergi Sistemi. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• KIZILTAN, ÖZDEMİR, A. (2008). “Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Dumlupınar Ü. Sosyal Bil. Dergisi. 20: 57-66.
• ÖZ, M. (1991). "Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler". Vakıflar Dergisi. 22: 429-439.
• ÖZGEN, Y. vd. (2017). “Türkiye Açısından Önemli Bitki Haşhaşın Önemi ve Tarımı”. Ziraat Mühendisliği. 364: 4-8.
• ÖZTÜRK, M. (2019). “Osmanlı Devleti’nde Hayvancılığın İktisadi Boyutu”. Mustafa Kemal Ü. Tarih Bölümü Dergisi. I/1:28-44.
• PAMUK, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayını.
• PEKŞEN, E. C. ARTIK (2005). “Antibesinsel Maddeler ve Yemeklik Tane Baklagillerin Besleyici Değerleri”. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi. XX/2: 110-120.
• SOLAK, İ. (2008). “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi”. Selçuk Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 24: 217-251.
• ŞAHİN, G.- B. YILDIZ (2022). “Türkiye’de Keten Üretimi Ve Karakteristik Keten Dokumaların Durumu”. Erciyes Akademi. XXXVI/1: 169-185.
• ÜNAL, M. A. (1998). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. (2. Baskı). Isparta: Kardelen Kitabevi.
• TAŞ, K. Z. (2020). “Osmanlı Çeltik Üretim Sahası Olarak Konrapa ya da Osmanlı Sarayının Nadidesi Konuralp Pirinci. Balıkesir Ü. Sosyal Bil. Dergisi, XXIII/44: 1253-1268.
• TAŞTEMİR, M. (2003). Karadeniz Bölgesinde Kendir-Keten Üretimi ve Kullanım Alanları (XV. Yüzyıl Sonu XVII. Yüzyıl İlk Yarısı). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 8: 1-24.
• YENİÇERİ, C. (1991). “Bac”. TDV. İslam Ansiklopedisi. IV: 411-413.
• YURDOĞLU, Z. (1993). Gördes Tarihi. İzmir: Gördes Belediyesi Yayını.