MEKÂNSAL BELLEĞİN SÖZLÜ KÜLTÜR UNSURLARINA YANSIMASI: UNUTULMAYA YÜZ TUTMUŞ BİR EĞLENCE GELENEĞİ ALEYLAM

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 84, 1300 - 1317, 26.12.2024

Alev Öztürk Merdin

https://doi.org/10.56694/karadearas.1554164

Öz

Halk eğlenceleri; bir toplumun kültürel kodlarını, estetik eğilimlerini ve barındırdığı değerler bütünüyle toplumsal hafızasını aktaran önemli kültür unsurları arasındadır. Türk kültüründe mevsimsel ve takvimsel sürece bağlı olarak icra edilen eğlenceler, Anadolu’nun birçok yöresinde sözlü kültürün temel taşıyıcıları olarak aktarımına devam etmektedir. Günümüzde geleneksel belleğin aktarımında mekânların bireylerin bir araya gelmesi ve sos-yalleşmesi hususunda birleştirici bir rolü bulunmaktadır. Çalışma kapsamında araştırma alanı olarak belirlenen Denizli ilinin Çivril ilçesi eğlence kültürü açısından zengin bir belleğe sahiptir. Örneklem alanı olarak seçilen Koca-yaka yerleşim alanı, eğlencelerin mekân, zaman ve şahıs kadrosu bağlamında geleneksel bilgiyi aktarması açısın-dan önemli bir icra alanıdır. Yörede yaşatılmaya çalışılan çeşme başında mâni ve türkü söyleme geleneği, kadın icracılar özelinde aktarılarak; Aleylam geleneği köken, mekân, bağlam üçgeninde değerlendirilmiştir. Bu gelenek, yörenin kültürel özelliklerini aktarmasının yanı sıra içerdiği ritüelistik unsurlar ile Türk kültürünün asırlardır devam eden sözlü kültür unsurlarının yaşatılmasında önemli bir icra ortamıdır. Çalışmada performansı gerçekleş-tiren kadın icracılar seçilerek kaynak kişiler ile katılımcı gözlem ve mülakat yönteminden yararlanılıp görüşme yoluna gidilmiştir. Çalışmanın genelinde eğlence anlayışının sosyo-kültürel açıdan değerlendirilmesi hususunda performans teori bağlamında değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk eğlencesi, mâni, türkü, Aleylam, Kocayaka.

Etik Beyan

Çalışma ile ilgili Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulundan izin alınmıştır.

Kaynakça

• ARTUN, E. (2007). “Türk halk kültüründe mâni söyleme geleneği, mânilerin iletişim boyutu ve işlevselliği.” IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği Sempozyumu Bildiriler. Muğla: Fethiye Belediyesi Kültür Yayınları.
• ASSMANN, J. (2015). Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ATLI, S. (2013). “Taşköprü (Kastamonu)’de Mâni Söyleme Geleneği”. Turkısh Studies. 8(1), 755-774.
• BAŞKAYA, M. (2008). Denizli Adının Anlamı ve Çivril İlçesindeki Bazı Yer Adlarının Tarihsel Gerçekleri. Denizli: Bilal Ofset.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2007). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEBORD, G. (2010) Gösteri Toplumu, (Çev: Ayşen Ekmekçi, Okşan Taşkent). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• DEMİRARSLAN, D.(2018). “Kentsel ve Kültürel Bellek Bağlamında Tarihi Bir Şehir ve Yakın Çevresi: Gelibolu.” . Journal of Social And Humânities Sciences Research (JSHSR),5(22). 912.
• DİNÇOL, M.A. (1982). Hititler Öncesinde Anadolu Uygarlıkları İstanbul: Görsel Yayınları.
• DUKOR, M. (2010). African Philosophy İn the Global Village: Sarbrücken: Lambert Academic Publishing.
• DUZCU, N.(2024). Orta Asyadan Kocayaka’ya. Ankara: Özgür Yayınları.
• EKER, G. Ö. (1999). “Bayburt Mânilerinden Hareketle İletişimde Yüklendiği Fonksiyonla Mâni Söyleme Geleneği”. Millî Folklor. 6(44), 105-114.
• EKER, G. Ö. (1998). “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğünü”, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• EKİCİ, M.(2011). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• EKİCİ, M. vd.(2012). Somut Olmayan Kültürel Miras: Barana (Dursunbey-Balıkesir). İzmir: Uşşak Ofset Matbaacılık.
• FİDAN, S. (1999). “Bayburt Mânilerinden Hareketle İletişimde Yüklendiği Fonksiyonla Mâni Söyleme Geleneği”, Millî Folklor, 44, 105-114.
• FİDAN, S. (2018). “Kına Geleneği Bağlamında Oluşan Sözlü Şiir Ürünlerinin İşlevleri: Gaziantep Örneği”. Asia Minor Studies. AGP Sempozyum Özel Sayısı. ss. 275-293.
• GÖK, T. (2017). Uşak’tan Derlenen Mâniler Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• GÜRSOY, Ç.(2023). “Geleneksel Bilginin Değişimi ve Dönüşümü: Cudibey ve Elmalan Mahalle-leri Örneği”.
• JUSDANIS, G. (1997). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür. (çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yay.
• KOCABIYIK, F. (2021). “Teke yöresi delbekçi kadınları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KURGUN, L. (1997). “Denizli İli Yerleşim Yerleri Adları” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• MİRZAOĞLU, G.(2001). “Türkülerin İşlevleri ve Zeybek Türküleri”. Türkbilig, 2: 76-91.
• MİRZAOĞLU, G. (2002). “Yapısal ve İşlevsel Açıdan Atma Türkü İcrâ Geleneği”.Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, II, Trabzon: 103- 120.
• ÖNAL, M. N. (2007). “Muğla Mânilerinde Günlük Yaşam”. IV. Uluslararası Türk Medeniyetle-rinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Mâniler) Sempozyumu Bildirileri. İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı. 369-389.
• MURTEZAOĞLU, S. (2012). “Kültürel Belleğin Ritüel Yoluyla Kuruluşu”, Motif Akademi Halkbi-limi Dergisi, Balkan Özel Sayısı- II,(Temmuz-Aralık). 2/2012. s.345
• NORA, P. (2006). “Hafıza Mekânları”. (Çev. M.E. Özcan) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• ONG, W.J.(2013). Sözlü ve yazılı kültür/Sözün teknolojileşmesi”. (Çev. S. Postacıoğlu). İstan-bul: Metis Yayınları.
• ÖZDEMİR, N.(2005). Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• TİTON, J.T. (2006). “Müzik, Halk ve Gelenek”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1., (ed. M. Öcal Oğuz vd.,). Ankara: Geleneksel Yayınları. 395- 399.
• TYLOR, S.E.B. (2016). “Kültür Bilimi”. ( çev. Esra Dabağcı). İstanbul: ViraVerita. 91-110.
• UĞURLU, M.(2018). “Adana Mâni Söyleme Geleneği ve Adana’da Söylenen Mâniler (Derle-me/İnceleme)”. Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YAKICI, A. (2007). Halk Şiirinde Türkü .Ankara: Akçağ Yayınları
• YAZAR, S. (2018). “Gelin kaynana mânilerinde alay etme”. Turkish Studies Language/Literatue, 13(20), 827-843.
• YOLCU, M. A. (2011), “Balıkesir’den Derlenen Mâniler Üzerine Bir Araştırma”. Balıkesir: Balı-kesir Üniversitesi, (Doktora Tezi),
• YILDIRIM, Dursun (1998). “Sözlü Kültür ve Folklor Kavramı Üzerine Düşünceler”. Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları .( s. 35-37).