LUDWİG VON MİSES FELSEFESİNDE İNSAN DOĞASI VE PRAKSİYOLOJİ İLİŞKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 85, 476 - 490, 27.03.2025

Deniz Berk Albayrak , Yıldız Karagöz Yeke

Öz

Felsefe tarihine bakıldığında insan doğası üzerine birbirinden farklı birçok anlayış söz konusu olduğu görülür. İnsan doğası üzerine ilk anlayışları ortaya koyan Antik Yunan filozofları, insanı ruh ve bedene sahip bir varlık olarak ele almakla birlikte; canlılar arasında insanın ayırt edici niteliğinin ruh olduğunu savunmuşlardır. Çünkü insan söz konusu olduğunda ruh, canlılıktan daha fazlası olan bilinci ifade etmektedir. Orta Çağ döneminde ise insan, Antik Yunan’daki merkezi konumunu kaybetmiştir. Bu dönemde, Hristiyanlık inancının etkisiyle birlikte, insan doğasının Tanrı tarafından belirlenmiş olduğu görüşü hakimdir. Aydınlanma Çağı’na gelindiğinde, Orta Çağ boyunca varolan belirlenmiş insan doğası anlayışı yerini; insanın rasyonel, bilinçli bir varlık olarak kendi yaşamı ile ilgili kendi kararlarını verebilecek ve bu kararları özgürce eyleme geçirebilecek potansiyele sahip olduğu anlayışına bırakmıştır. Bu dönem filozoflarında akla karşı sonsuz bir güven olduğu görülmektedir. Her ne kadar hak ve özgürlük talebi akla duyulan bu güven duygusunda temelini bulsa da başka bir açıdan bakıldığında, akla duyulan koşulsuz güven, siyasal yaşamda bireyi, özgürlük adına, özgürlüklerinin kısıtlanması tehdidi ile de karşı karşıya bırakabilir. Bu durum insanı sadece akıl sahibi, rasyonel bir varlık olarak tanımlamanın yeterli olmadığını göstermektedir. Burada çalışmamızın konusu olan, Liberal teorinin yirminci yüzyıldaki önemli temsilcilerinden Ludwig von Mises’in felsefesi, bize insan doğası ile ilgili daha bütüncül bir açıklama sunmaktadır. Mises, insanı sadece rasyonel bir varlık olarak değil; aynı zamanda amaçlı eylemde bulunan bir varlık olarak tanımlar. Bu çalışmanın amacı, Mises’in felsefi öğretisinin temeli olan insan doğası anlayışını ve praksiyoloji ile ilişkisini ortaya koymaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Amaçlılık, İnsan Eylemi, İşbirliği, Özgürlük, Rasyonellik.

Kaynakça

• AKTAN, C. C. – M. Yolal Eroğlu (2018). “Avusturya İktisat Okulu: Mengerden Mises’e; Ha-yek’den Kirzzner’e…”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi. X/2: 111-142.
• ARITÜRK, M. H. (2023). “İbn Haldun’un Politik Vizyonunu Toplum Sözleşmesi Kuramıyla Dü-şünmek”. İbn Haldun’un Düşünce Dünyası Üzerine İncelemeler. (Ed. Ceyhun Akın Cen-giz, Tarık Tuna Gözütok), Ankara: Nobel Yayınları.
• ARİSTOTELES. (2013). Politika. (çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• ARİSTOTELES. (2014). Nikomakhos’a Etik. (çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• ARNHART, Larry. (2011). Siyasi Düşünce Tarihi Platon’dan Rawls’a. (çev. Ahmet Kemal Bay-ram). Ankara: Adres Yayınları.
• BARRY, M. (1997). Komünizm Sonrası Dönemde Klasik Liberalizm. (çev. Mustafa Erdoğan). Ankara: LDT Yayınları.
• EBELİNG, R. M. (2006) “Ludwig von Mises: Özgürlüğün Ekonomi Politikçisi”. (çev. Seval Ya-man). Liberal Düşünce Dergisi. XII/45: 115-132.
• FROLOV, I. (1991). Felsefe Sözlüğü. (çev. Aziz Çalışlar). İstanbul: Cem Yayınevi.
• GÜRİZ, A. (2007). Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• HUME, D. (2016). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. (çev. Münevver Özgen). İs-tanbul: Biblos Kitabevi Yayınları. KARAGÖZ, Y. (2002). “Liberal Öğretide Adalet, Hak ve Özgürlük”. C. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi. XXVI: 267-295.
• KİREMİT, S. (2013). “Mises’in Öğretisi Olarak Avusturya İktisat Okulu:
• Hâkim İktisadın Avusturya Okuluna Bakışı ve Bu Bakışa Verilen Yanıtlar“. Liberal Düşünce Dergisi. 72: 47-63.
• KİRZNER, I. M. (2010). “Mises ve Onun Kapitalist Sistem Anlayışı”. (çev. Turan Yay). Liberal Düşünce Dergisi. XV/59-60: 7-19.
• LOCKE, J. (2012). Yönetim Üzerine İkinci İnceleme. (çev. Fahri Bakırcı). Ankara: Ebabil Yayın-ları.
• MENGER, C. (2009). İktisadın Prensipleri, (çev. A. Kemal Çelebi). Ankara: Liberte Yayınları.
• MİSES, L. v. (2004a), Anti Kapitalist Zihniyet. (çev. Yusuf Şahin). Ankara: Liberte Yayınları.
• MİSES, L. v. (2004b). “Özgürlük ve Mülkiyet” (çev. Can Madenci). Piyasa Dergisi. 10: s. 87-103.
• MİSES, L. v. (2007). Sosyalizm. (çev. Yusuf Şahin). Ankara: Liberte Yayınları.
• MİSES, L. v. (2008). İnsan Eylemi. (çev. İsmail Aktar). Ankara: Liberte Yayınları.
• MİSES, L. v. (2016). Liberalizm. (çev. Yaman Öğüt), Ankara: Liberte Yayınları.
• PLATON. (2008). Devlet. (çev. Sabahattin Eyüboğlu- M. Ali Cimcoz). İstanbul: Türkiye İş Ban-kaları Kültür Yayınları.
• PLATON. (2012). Yasalar. (çev. Candan Şentuna- Saffet Babür). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• SCHELER, M. (1998). İnsanın Kosmostaki Yeri. (çev. Harun Tepe). Ankara: Ayraç Yayınları.
• YAYLA, A. (1998). Liberalizm. Ankara: Liberte Yayınları.