TRADİTİON OF NAMİNG IN TURKS AND THE NAMES IN THE SARUKHANİD DYNASTY

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 85, 439 - 455, 27.03.2025

Fatih Sarıkaya

https://doi.org/10.56694/karadearas.1616553

Öz

The tradition of naming emerged from the need of humans to communicate and identify both living beings and inanimate objects. Personal names, however, do not merely express an individual’s identity; they also encapsulate significant cultural and historical information. The naming tradition among Turks is deeply intertwined with their history, culture, and beliefs. Moreover, the diversity in the origins of names reflects the various cultural phases that Turkish society has undergone. Therefore, analyzing the names used throughout history is essential to better understand the cultural transitions of Turkish society. Naming traditions, which vary by period and reflect the unique characteristics of each era, are shaped by political and social conditions as well as religious beliefs, reflecting the tendencies of people living in a specific period. Thus, examining the names of a society within a historical framework can help uncover its religious and cultural transformations. From this perspective, the topic has been approached by focusing first on the cultural changes in Turkish history as reflected through names and then on understanding the social, cultural, and religious perspectives of 14th-century Anatolia, with particular reference to the Sarukhanid Beylik. During the Beylik period in Anatolia, certain aspects, such as the influence of religious tendencies on society and the process of cultural change, remain insufficiently illuminated due to the scarcity of resources. For this reason, studying the names of the Sarukhanid family, who ruled for a time in Western Anatolia after the Seljuks, as well as the names of their entourage and subjects, will shed light on their general religious inclinations, the potential influence of sects and communities, and the enduring cultural impact of their national identity as reflected in their naming practices.

Anahtar Kelimeler

Naming in Turks, Anatolian Beyliks, Sarukhanids, Anatolian culture

TÜRKLERDE AD VERME GELENEĞİ VE SARUHANOĞULLARI BEYLİĞİNDE ADLAR

Öz

Ad verme geleneği, insanların iletişim kurmak ve birbirlerini tanımlamak için canlı ve cansız nesnelere adlar verme ihtiyacından dolayı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte şahıs adları, sadece bireyin kimliğini ifade etmekle kalmaz, aynı zamanda kültürel ve tarihsel bağlamda da birçok bilgiyi içinde barındırır. Türklerin ad verme geleneği de tarihleri, kültürleri ve inançları ile derinlemesine bağlantılıdır. Bunun yanı sıra adların ortaya çıkışındaki çeşitlilik, Türk toplumunun farklı kültürel evrelerden geçtiğini de bize gösterir. Bu durumda Türk toplumunun geçirdiği kültür devirlerini daha iyi anlamak için kullanılan adları incelemek önem taşımaktadır. Zira toplumlarda, dönemlere göre değişiklik gösteren ancak her dönemin kendine has özelliklerini yansıtan ad koyma geleneği vardır. Bu gelenek, siyasi ve sosyal şartların yanında dini inançların da tesiriyle şekillenip, bulunulduğu dönemdeki insanların eğilimlerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla tarihi süreç içerisinde bir toplumun adlarının incelenmesi, dini ve kültürel değişimlerini ortaya koymaya yardımcı olacaktır. Bu bakış açısıyla ele alınan konu; öncelikle Türk tarihinin adlar üzerinden gerçekleşen kültürel değişimini, ardından XIV. yüzyıl Anadolu’sundaki sosyal, kültürel ve dini yaklaşımı daha iyi anlayabilmek için Saruhanoğulları Beyliği özelinde ele alınmıştır. Beylikler dönemi Anadolu’sunda kaynakların yetersizliğinden dolayı halen tam anlamıyla aydınlatılamamış; dini eğilimlerin toplum üzerindeki etkisi ve kültürel değişim süreci gibi bazı noktalar bulunmaktadır. Bu sebeple, Selçuklulardan sonra Batı Anadolu’da bir müddet iktidar sürmüş olan Saruhanoğulları ailesi ve maiyetindeki halkın adlarının incelenmesi, genel dini yönelimlerini, varsa tarikat ve cemaatlerin etkisini ve milli kimliklerinin adlar üzerinde devam eden kültürel etkisini ortaya koyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türklerde ad verme, Anadolu Beylikleri, Saruhanoğulları, Anadolu kültürü

Kaynakça

• ATALAY, B. (1935). Türk Büyükleri veya Türk Adları, İstanbul: İstanbul Devlet Basımevi.
• AVCI, C. (2007) “Nisbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 142-144.
• BALKIR, O. (1935). Balıkesir ve Köylerinde Özel Görenek ve İnanmalar. Balıkesir: Balıkesir İl-basın Evi.
• BİLGİN, O. (2020). “Kültürel Yabancılaşma Bağlamında Türkiye’de İsim Verme Pratiklerinin Değişimi Ve Popüler Kültür Figürleri”. Milli Folklor, 16/125: 177-187.
• CÜVEYNÎ, A. A. M. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. (çev. Mürsel Öztürk). Ankara: Türk Tarih Ku-rumu Yayınları.
• ÇAY, M. A. (1981). “Türk Adları Bilgisi”. Yeni Çığ Dergisi. Aralık: 17-19.
• Defter-i Evkafı-ı Liva-i Saruhan. (2014). (haz. M. A. Erdoğru - Ömer Bıyık). Ankara: Tapu Ka-dastro Genel Müdürlüğü Yayınları.
• EBU’L HAYR-I RÛMÎ, (2013). Saltık Gazi Destanı. (haz. Necati Demir- Mehmet Dursun Erdem). Ankara: Alioğlu Yayınevi.
• EBULGAZİ BAHADIR HAN. (2006). Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soy Kütüğü). (haz. Zuhal Kargı Ölmez). Ankara: Simurg Yayıncılık.
• EMECEN, F. (2001). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Kitabevi Yayın-ları.
• EMECEN, F. (2009). “Saruhanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 170-173.
• ERGİN, M. (1969). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ERGİN, M. (1970). Orhun Âbideleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• EVLİYA ÇELEBİ. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 9. (haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÖKÇEN, İ. (1946). Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar. İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.
• GÖKÇEN, İ. (1946). XVI ve XVII. Asırlarda Saruhan Zaviye ve Yatırları. Manisa: Manisa Halkevi Yayınları.
• GÖKYAY, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GÜLENSOY, T. (2002). Manas Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İBN FAZLÂN. (1995). İbn Fazlân Seyahatnâmesi. (çev. Ramazan Şeşen). İstanbul: Bedir Yayı-nevi.
• İNAN, A. (1958). “İslamdan Sonra Türkçe Adlar”. Türk Dili. 7/82: 491-494.
• İNAN, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KARAKAYA, E. (2000). "İlyas Bey Mescidi". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 166-167.
• KUTLU, C. (1982). Eski Türklerde Kişi Adlarının Verilmesi ve Yer Adlarında Dört Renk Unsuru. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Bitirme Tezi.
• KÜTÜK, A. (2017). “Selçuklu Dünyasının Antroponimik Haritası (Selçuklu Çağında Ad Koyma Geleneği Hakkında Bazı -Tespitler)”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi. 6: 147-180.
• NUR, R. (1981). Türk Tarihi. İstanbul: Toker Yayınları.
• ÖZER, K. (1946). Balıkesir’de Halk Adet ve İnançları. Bursa: Ant Basımevi.
• ÖZSOY, B. S. (2006). Dede Korkut Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• PEHLİVAN, G. (2011). “M. Nuri Yörükoğlu’na Göre Manisa’da Tarikatlar ve Tekkeler”. Sûfî Araştırmaları, II/4: 11-56.
• RASONYİ, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• SEPETÇİOĞLU, M. N. (1998). Karşılaştırmalı Türk Destanları. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• SÜMER, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma-ları Vakfı.
• TATAROĞLU, A. (1958). Dede Korkut Masalları. İstanbul: Keloğlan Yayınevi.
• ULUÇAY, M. Ç. – İ. Gökçen. (1939). Manisa Tarihi. İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.
• ULUÇAY, M. Ç. (1940). Saruhan Oğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar I. İstanbul: Manisa Halke-vi Yayınları.
• ULUÇAY, M. Ç. (1946). Manisa Ünlüleri. Manisa: Manisa Lisesi Yayınları.
• ULUÇAY, M. Ç. (1946). Saruhan Oğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar II, İstanbul: Manisa Hal-kevi Yayınları.
• ULUDAĞ, S. (1991). “Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 365-366.
• ULUDAĞ, S. (1994). “Dede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 76.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1347-1929). Anadolu Türk Tarihi Vesikalarından II. Kitap, Kitabeler, İs-tanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1937). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. - Hamit Z. Koşay. (1964). “Türklerde Ad Verme ve Türk Adları”. Türk Folk-lor Araştırmaları. 15/8: 3301-3302.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1931). “Sinop’ta Atlar, Atlarla Alakadar Adet ve Telakkilere Dair Notlar”. Atsız Mecmua. 1/7, 15: 164.
• ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. (1963). “Türklerde Ad Verme İle İlgili Adet ve İnanmalar”. Türk Kültürü. 10: 7-12.
• YALTKAYA, M. Ş. (1937). "Türk Adları ve Türkmenler". Ülkü. 9/52: 301.
• YUSUF HAS HACİB. (2017) Kutadgu Bilig. (haz. Yaşar Çağbayır). Ankara: Türkiye Diyanet Vak-fı Yayınları.