ELİT TEORİLERİ BAĞLAMINDA MELLE SEVDAGAR DESTANI’NDA ÇATIŞMA VE UZLAŞMA YÖNTEMLERİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 86, 653 - 667, 28.06.2025

Çetin Yıldız

https://doi.org/10.56694/karadearas.1638402

Öz

Toplumsal değişimler halkın idare edilme şekillerini etkilese de geçmişten günümüze bu konuda en az değişen şey toplumların belli elitler tarafından yönetildiği gerçeğidir. Yönetimler ya elitler arasında el değiştirmekte ya da yönetime geçenler zamanla elitleşmektedir. Toplumsal değişimler toplumun medeniyet seviyesine bakılmaksızın her dönem halk anlatılarına da yansımıştır. Destan, halk hikayesi, masal gibi halk anlatıları elitler arasındaki mücadelenin en sık rastlandığı anlatılardır. Bu çalışmada Özbek sahası Köroğlu Destanı’nın Melle Sevdagar kolu elitler arasındaki çatışma ve uzlaşma metotları bakımından değerlendirilmiştir. Gaetano Mosca, Vilfredo Pareto gibi elitizm teorisyenlerinin görüşleri doğrultusunda Melle Sevdagar Destanı’nda Köroğlu, Ahmet Serdar ve Avazhan arasındaki iktidar mücadelesi ve sonrasında yaşanan uzlaşılar üzerinde durulmuştur. Bu çatışmalarda en çok göze çarpan husus elitler arasında çıkar birlikteliği olduğu zaman yaşanan çatışmaların göz ardı edilebilir olmasıdır. Aralarında yaşanan çatışmalara rağmen elitlerin zaman zaman birlikte hareket etmelerinin en önemli sebebi toplumu idare etme imkanını, konfor alanlarını ve diğer kazanımlarını kaybetmek istememeleridir. Genel anlamda Özbek sahası Köroğlu Destanı özelde ise Melle Sevdagar Destanı elit teorilerinin pek çok özelliğini barındırması bakımından dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Elit Teorileri , Melle Sevdagar Destanı , Köroğlu , Çatışma , Uzlaşma.

THE METHODS OF CONFLİCT AND RECONCİLİATİON İN THE MELLE SEVDAGAR EPİC İN THE CONTEXT OF ELİTE THEORY

Öz

Although social changes affect the way people are governed, what has changed the least from past to present is the fact that societies are governed by certain elites. Governments either change hands among elites, or those who come to power become elites over time. Social changes have always been reflected in folk narratives regardless of the level of civilization of the society. Folk narratives such as epics, folk stories, and tales are the most common narratives in which the struggle between elites is encountered. In this study, the Melle Sevdagar branch of the Uzbek field Köroğlu Epic has been evaluated in terms of conflict and reconciliation methods between elites. In line with the views of elitism theories such as Gaetano Mosca and Vilfredo Pareto, the struggle to seize power between Köroğlu, Ahmet Serdar and Avazhan in the Melle Sevdagar Epic and the compromises that followed were discussed. The most striking aspect of these conflicts is that when there is a commonality of interests among the elites, the conflicts that occur can be ignored. The most important reason why elites act together from time to time despite the conflicts they experience is to manage the majority and not lose their comfort zones and gains. In general, the Uzbek field Köroğlu Epic and in particular the Melle Sevdagar Epic attract attention in terms of containing many features of elite theories.

Anahtar Kelimeler

Elite Theories , Melle Sevdagar , Köroğlu , Conflict , Reconciliation.

Kaynakça

• AFZALOV, M. (1989). Nurali. (Hzl. Tura Mirzayev ve Zubeyde Huseinova). Taşkent: Gafur Gulam Namıdegi Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.
• AKYÜZ, Ç. (2018). “Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. I/1: 17-34.
• ASLAN, A. (2003). “Eşitsizliğin Teorik Temelleri: Elit Teorisi”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6/ 2: 115-135.
• BABAHAN, A. (2020). “Siyaset ve Toplum Yaşamında Seçkinler”. Siyaset Sosyolojisi (Ed. Musa Yavuz Alptekin). Ankara: Nobel: 221-253.
• BAYAT, F. (2009). Türk Destancılık Tarihi Bağlamında Köroğlu Destanı. İstanbul: Ötüken.
• BAYRAK, M. (2014). Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri. Ankara: Özge Yayınevi.
• BEGMATOV, E. vd. (2006). Özbek Tilining İzahlı Lugatı. Taşkent: Özbekistan Milli Ensiklopediyası Devlet İlmiy Neşriyatı.
• ÇERİBAŞ, M. (2021). “Türk Kültüründe Kut İnancı ve Kut Aktarma Yolları”. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi. 14/36: 1185-1206.
• ÇINAR, A. A. (1996). “Orta Asya Türk Kültüründe İşanlık Geleneği”. Bilig. 1: 55-59.
• DELİCAN, M. (2012). “Elite Theories of Pareto, Mosca and Michels”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 43-44: 323-335.
• DİVİTÇİOĞLU, S. (2000). Kök Türkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ERGİN, M. (1970). Orhun Abideleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ERGİN, M. (2004). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• EŞANKULOV, C.- Çariev, R. (2019). Melle Sevdagar. Taşkent: Akademik Neşriyat.
• HARMAN, C. (2010). Halkların Dünya Tarihi: Taş Çağından Yeni Binyıla. (Çev. Uygur Kocabaşoğlu). İstanbul: Yordam Kitap.
• HİGLEY, J.-Burton, M. G. (2012). “The Elite Variable in Democratic Transitions and Breakdowns (1989)”. Historical Social Research, 37(1), 245-268.
• MİLLS, C. Wright (1974). İktidar Seçkinleri. (Çev. Ünsal Oskay). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• MİRZAYEV, T.- Işankul, C. (2011). Özbek Destanları IV-Huşkeldi ve Belagerdan. (Akt. Rıdvan Öztürk). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MİRZAYEV, T. vd. (2023). Hasanhan. Taşkent: Gafur Gulam Namıdegi Neşriyat.
• MOSCA, G. (1939). The Ruling Class. New York and London: McGraw-Hill Book Company
• ÖNCÜL, K. (2010). Eski Türk Kültürü ve Halk Edebiyatı Ürünlerinde Başkaldırı Kavramı. Elazığ: Manas Yayınları.
• ÖNDERMAN, M. (1991). Siyasal Elitizm Kuramı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• PARETO, V. (1935). The Mind and Society. A Treatise on General Sociology. New York: Dower.
• PARETO, V. (1968). The Rise and Fall of the Elites: An Application of Theoretical Sociology. New Jersey: The Bedminister Press.
• PARETO, V. (2013). Seçkinlerin Yükselişi ve Düşüşü. (Çev: Merve Zeynep Doğan). Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• ROSENSON, B. A.- Schmeisser H. E. (2007). “Elitism”. (Ed. William A. Darity Jr.) International Encyclopedia of Social Sciences, 2nd edition. USA: Macmillan Reference USA: 566-577.
• SAİDOV, M. vd. (2023). Gulnar Peri. Taşkent: Gafur Gulam Namıdegi Neşriyat.
• SULTİ, R. (1998). Edigey Destanı. Ankara: Türksoy Yayınları.
• TOGAN, Z. V. (1982). Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznamesi, Tercime ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• YÜCEL, D. (2007). Özbek Destanları II-Melike Ayyar Destanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.