YAZITLAR VE SİKKELER IŞIĞINDA SEBASTOPOLİS/HERAKLEOPOLİS ANTİK KENTİ’NDE BİR KAHRAMAN TANRI: HERAKLES

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 1048 - 1066, 26.09.2025

Şengül Dilek Ful

https://doi.org/10.56694/karadearas.1702919

Öz

Sebastopolis, Antik Çağ’da Pontos Bölgesi’nde günümüzde ise Karadeniz Bölgesi’nin Orta Bölümü’nde yer alan Tokat iline bağlı Sulusaray ilçe merkezinde konumlanış, Erken Tunç Çağ’dan günümüze kadar beş bin yıldır kesintisiz olarak yerleşim görmüş ve ismi ilk defa Yaşlı Plinius tarafından zikredilmiş bir kenttir. Sebastopolis adını almadan önce Karana ismiyle bilinen kent, M.Ö. 3 tarihinden itibaren imparator Augustus tarafından Sebastopolis adı verilerek yeniden kurulmuştur. Bununla birlikte kent, Roma Dönemi’nde sadece Sebastopolis ismi ile değil aynı zamanda Herakleopolis ismi ile de tanınmaktadır. Sebastopolis, bu ikinci ismini Yunan mitolojisinin güçlü kahramanı olan Herakles’ten almıştır ki kent, bu özelliği ile Pontos Bölgesi’ndeki tek örnektir.
Bu çalışma ile kahraman tanrı Herakles’in kentteki varlığının, kültünün, neden ve nasıl kabul gördüğünün günümüze kadar ulaşan arkeolojik bulgular yardımıyla ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu çalışma kapsamında kullanılan materyalleri, kentten ele geçen epigrafik ve nümizmatik veriler oluşturmuştur. Elimizdeki bu mevcut verilerin değerlendirilmesi sonucunda Antik Çağ’ın ünlü kahramanlarından bir tanesi olarak kabul gören Herakles’in MS 2. yüzyılda Sebastopolis/Herakleopolis kentinin kurucu ve koruyucu tanrısı olarak tapınım gördüğü, kentin Augustus döneminden itibaren Sebastopolis ismi ile Hadrianus döneminden itibaren ise Sebastopolis ve Herakleopolis ismi ile birlikte anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sebastopolis/Herakleopolis , Herakles , Kült , Yazıt , Sikke.

Kaynakça

• Apollodorus, Library (APOLLODVROU BIBLIOYHKH). Kullanılan Metin ve Çeviri: Apollodorus. Biblitheke. With an English translation by James George Frazer. London, New York 1921 (The Loeb Classical Library).
• Apollonius Rhodius, The Argonautika, Kullanılan Metin ve Çeviri: Apollonius Rhodius, The Argonautika. With an English translation by R. C. Seaton. London, New York 1912 (The Loeb Classical Library).
• Euripides, Herakles. (HRAKLHS MAINOMENVS). (çev. Ari Çokana). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 2011.
• Herodotos. Tarih. (çev. Müntekim Ökmen). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 2011.
• Herodotos, Herodot Tarihi. Çev.: M. Ökmen-A. Erhat. İstanbul 1991.
• Homeros, Homeric Hymns. (çev. Diane J. Rayr). Berkeley and Los Angeles, California: Univer-sity of California Pres. 2004.
• Ovidius, Heroides. Kullanılan Metin ve Çeviri: Ovid. Heroides And Amores. With an English translation by Grant Showerman. London, New York 1914 (The Loeb Classical Lib-rary).
• Pausanias, Periegesis tes Hellados. Kullanılan Metin ve Çeviri: Pausanian Description of Gree-ce. With an English translation by W. H. Jones I-V. London, New York 1918-1935 (The Loeb Classical Library).
• Pindaros, Nemeian. Kullanılan Metin ve Çeviri: Nemeian Odes. With an English translation by W. H. Race. Cambridge, Mass.-London 1997 (The Loeb Classical Library).
• Plin. nat. (=G. Plinius Secundus “Yaşlı”, Naturalis Historia) . Plinius Secundus “Yaşlı”, Naturalis Historia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Pliny Natural History. With an English translation by H. R. Rackham, W. H. S. Jones, D. E. Eichholz I-X. Cambridge, Mass.-London 1938-1971 (The Loeb Classical Library).
• Sophokles, Four Tragedies Women of Trachis. Ajax, Women of Trachis, Electra Philoctetes. (çev. Peter Meineck - Paul Woodruff). Indianapolis: Hackett Publishing Company. 2007.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası. (Geographika: XII-XIII-XIV). (çev. A. Pekman). İstanbul. 2000.
• Strabon, Geographika. Kullanılan Metin ve Çeviriler: The Geography of Strabo. (with an Eng-lish translation by H. L. Jones). vols. I-VIII. London, New York 1917-1932 (The Loeb Classical Library).
• Theokritus, The Idyylls of Theokritus. (hzl.. R. J. Cholmeley, B.A.). London: G. Bell & Sons, Ltd. 1919.
• b-Modern Kaynaklar
• AMANDRY, M. – B. REMY (1998). Pontica II, Les Monnaies de l’atelier de Sebastopolis du Pont. Varia Anatolica 10. İstanbul: Institut Français d'Études Anatoliennes.
• ANDERSON, J. G. C. (1903). A Journey of Exploration in Pontus: Studia Pontica I. Bruxelles.
• ARSLAN, M. (1997). “Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde Bulunan Pontus Krallığı'na ve Pontus Kentlerine Ait Roma Devri Sikkeleri”, Arkeoloji Dergisi V: 63-109.
• BAYLADI, D. (1995). Mitoloji. Tanrıların Öyküsü. İstanbul: Say Yayınları.
• BERENS, E. M. (2011). Antik Yunan Efsaneleri ve Roma Mitleri. İzmir: İlya Yayınevi.
• BURKERT, W. (2011). Griechische Religion der archaischen und klassischen Epoche. Germany: Erlag W. Kohlhammer.
• CARPENTER, T. H. (2007). Antik Yunan’da Sanat ve Mitoloji. (çev. Bense B. M. Ünlüoğlu). İs-tanbul: Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
• DALAISON, J. (2014). “Civic Pride and Local Identities: The Pontic Cities and their Coinage in the Roman Period” Space, Place and Identity in Northern Anatolia. Geographica Histo-rica 29 (ed. Tønnes Bekker Nielsen). Stuttgart. 125-156.
• DE JERPHANİON, G. – L. JALABERT (1908). “Inscriptions d’Asie Mineure (Pont, Cappadoce, Cilicie)”. Mélanges de la Faculté Orientale d l’Université Saint-Josheph Beyrouth III/1: 437–478.
• DAMON, D. (1874). “Peri Ton En Soulouserai Tou Pontou Anakaluphtheison Epigraphon”. Syllogos 7: 1-6.
• FARNEL, L. R. (1921). Greek Hero Cults and Idias and Immortality, Oxford: At The Clarendon Press.
• FUL, Ş. D. (2025). “Epigrafik, Nümizmatik Ve Arkeolojik Veriler Işığında Tokat'ta Zeus Kültü”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 38: 67-90.
• GRAVES, R. (2004). Yunan Mitleri. (çev. Uğur Akpur). İstanbul: Say Yayınları.
• GUTHRIE, W. K. C. (1955). The Greeks and Their Gods. Boston: Beacon Press.
• HAKMAN, M. (2020). “Kapadokya’da Kahraman ve Tanrı Herakles Kültü Üzerine Bir Değer-lendirme”, Turkish Studies- Social Sciences XV/5: 2543-2560.
• HAMILTON, E. (1983). Mitologya. (çev. Ülkü Tamer). İstanbul: Varlık Yayınları.
• KEIGHTLEY, T. (1838). The Mythology of Ancient Greece and Italy, London: Whittaker And Co., Ave Marıa Lane.
• LE GUEN POLLET, B. L. (1989). “Sebastopolis du Pont (Sulusaray). Documents littéraires et inscriptions déjà publiées de la cité”, Epigraphica Anatolica 13: 51–86.
• LSJ: LIDDEL, vd. (1882). Henry Stuart, Greek English Lexicon. Oxford: Claronden Press.
• LURKER, M. (2005). The Routledge Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons. Taylor & Francis e- Library.
• MAGIE, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, Vol. I, Princeton: Princeton University Press.
• MALAY, H. - H. Sılay. (1991). Antik Devirde Gladyatörler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınla-rı.
• MARCH, J. (2001). Cassell's Dictionary of Classical Mythology. London: ASSELL&co.
• MARCH, J. (2021). “The Nemean Lion”. The Oxford Handbook of HERACLES, (ed. Daniel Og-den). New York: Oxford University Press. 29-44.
• MILLER, S.G. (2004). Ancient Greek Athletics. New Haven: Yale University Press.
• MITFORD, T. B. (1991). “Inscriptions Ponticae-Sebastopolis”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 87: 181– 243.
• MOUTON, A. (2011). “Sulusaray/Sebastopolis Du Pont (Province De Tokat) : La Karahna Des Textes Hittites ?”, Anatolia Antiqua XIX : 101-111.
• NARDO, D. (2002). The Greenhaven Encyclopedia of Greek and Roman Mythology. New York: Greenhaven Press.
• NICGORSKI, A. M. (2005). “The Magıc knot of Herakles, the propaganda of Alexander The Great, and Tomb II at Vergina”, Herakles and Hercules. Exploring A Graeco-Roman Di-vinity. (ed. Louis Rawlings ve Hugh Bowden). UK: The Classical Press of Wales. 97-128.
• OK, M. - H. T. CANDUR (2021). “Karia Bölgesi’nde Herakles Kültü”. II. Uluslararası Mitoloji Sempozyumu, Haziran 8-10. Ardahan. 685-703.
• ÖZCAN, B. (1990). “Sulusaray-Sebastopolis Antik Kenti”. I. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. (19-20 Nisan 1990). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 261–307.
• ÖZTÜRK, B. (2010). “Karadeniz'de Dinsel Yaşam Ve Kültler”. Aktüel Arkeoloji 18: 38-49.
• POWELL, B. B. ( 2018). Klasik Mitoloji. (çev. Sinan Okan Çavuş). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• RAMSAY, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (çev. Mihri Pektaş). İstanbul: Milli Eği-tim Basımevi.
• SAYAR, M. H. (2011). “Kilikien unter den Diadochen. Epigraphische Zeugnisse aus der helle-nistischen Zeit Kilikiens und ihre Bedeutung für die Altertumwissenschaftliche Er-forschung des östlichen Mittelmeerraumes”. Byzas 14: 220, 233-234.
• SCHWAB, G. (2012). Klasik Yunan Mitolojisinin En Güzel Efsaneleri I. (çev. Devrim Doğan Yü-zer). İzmir: İlya Yayınevi.
• SCHWERTHEIM, E. (1983). Die Inschriften von Kyzikos und Umgebung. Teill 2: Miletupolis. Bonn: Rudolf Habelt.
• SNG Aulock Nachtrage I Pontus-Paphlogonien-Bithynien: Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung v. Aulock. Nachtrage I, Pontus-Paphlogonien-Bithynien. Berlin 1967.
• SNG Aulock Pontus-Paphlogonien-Bithynien: Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung v. Aulock. Pontus-Paphlogonien-Bithynien. Berlin 1957.
• STAFFORD, E. (2012). Gods and Heroes of the Ancient World. Herakles. London and New York: Routledge. Taylor & Francis Group.
• TEKİN, M. – Ş. D. FUL (2021). “İç Pontos Bölgesi’nde Roma ve Erken Bizans Dönemlerine Işık Tutan Bir Antik Kent: Sebastopolis (Yazılı Kaynaklar ve Kazı Çalışmalarından Yansıma-lar), Understanding Transformations: Exploring The Black Sea Region and Northern Central Anatolia in Antiquity, Byzas 26. (ed. Emine Sökmen- Andreas Schachner). İs-tanbul: Ege Yayınları. 345-358.
• TEMÜR, A. (2023a). “Sebastopolis/Herakleiopolis (Tokat/Sulusaray) Kazı Çalışmaları ve Er-ken Dönem Bizans Kilisesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Cumhuriyetinin Kuru-luşunun 100. Yılı Anısına Danişmendli Havzasında Tarih ve Kültür Tokat. (ed. A. Demir, Y. Dönder, H. Erdem), Kömen Yayınları: Konya. 3-15.
• TEMÜR, A. (2023b). “Sulusaray-Sebastopolis Kazılarının Dünü, Bugünü ve Yarını”, 5. Tokat Sempozyumu. Bildiriler Kitabı Cilt IV (14-16 Ekim 2022). (ed. Coşkun Yılmaz). İstanbul: 227-237.
• TEMÜR, A.-İ. GÜLTEKİN-GENÇ. (2023). “Sebastopolis Excavations and Observations on the Byzantine Church”, JAHA, Vol. 10, No 3: 146-161.
• ÜRETEN, H. (2004). “Hellenistik Dönem Pergamon Kenti Tanrı ve Kültleri”. Tarih Araştırma-ları Dergisi. Cilt XXIII/35: 185-214.
• WADDINGDON, W. vd. (1925) Recueil Général des Monnaies Grecques d’Asie Mineure: Pont et Paphlogonia, Tome:1, Fasc. 1, Paris: Editions Ernest Leroux.