İDİL-URAL TATAR SÜRELİ YAYINLARI TEMELİNDE BALKAN SAVAŞ-LARI ÜZERİNE YENİ BİR BİBLİYOGRAFYA ÇALIŞMASI: VAKİT, YUL-DIZ, İDİL VE KOYAŞ GAZETELERİ (1912-1913)

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 989 - 1011, 26.09.2025

Alper Alp , Emre Özsoy

https://doi.org/10.56694/karadearas.1722250

Öz

XX. yüzyılın ilk çeyreği İdil-Ural bölgesinde Ceditçi faaliyetlerin yoğun şekilde görüldüğü bir dönemi ifade etmek-tedir. Tatar elitleri diyebileceğimiz mirzalar, tüccarlar, aydın ve ulemadan kimseler tarafından kısıtlı imkânlar dahilinde yürütülmeye çalışılan neşriyat faaliyetleri, Çarlık idaresi yetkililerince çeşitli gerekçekçelerle engellenmiş olsa da 1905 Rus Devrimi sonucunda birçok alanda ilan edilen hürriyetlere basın-yayın faaliyetleri de dâhil edil-miştir. Bu hürriyet ortamında Petersburg, Kazan, Orenburg, Ufa, Astrahan, Uralsk gibi şehirlerde birbiri ardına çıkan gazete ve dergiler, sadece Tatar toplumuna odaklanmamış, Türk ve İslam dünyasında yaşanan gelişmelerle de yakından ilgilenmiştir. Bu çerçevede Balkan Savaşları’nda Osmanlı devletinin sosyal, siyasi, askerî ve kültürel durumu Tatar süreli yayınlarının ilgi sahasındaki en önemli konu başlıklarını oluşturmuştur. Savaş, yazılan maka-leler ve dünya basınından aktarılan haberler yanında İstanbul’a gönderilen özel muhabirlerin notları aracılığıyla Rusya’daki Müslüman kamuoyuna bütün yönleriyle aktarılmaya çalışılmıştır.

Bu çalışmada; İdil-Ural bölgesinde savaş sırasında yayımlanmakta olan ve ciddi bir okuyucu kitlesine sahip Vakit, Yuldız, İdil ve Koyaş gazetelerinde Balkan Savaşlarının Osmanlı devletine etkileri hakında çıkan yazıların künyele-ri tespit edilmiştir. Bahsi geçen gazetelerin yer verdiği farklı türlerdeki yazılar araştırmacıların dikkatine sunul-muştur. Balkan Savaşı ve Osmanlı teması üzerine Türkiye, Rusya ve Avrupa gazete ve dergilerinden aktarılan makaleler, mülakatlar ve resmî haberler İdil-Ural merkezli bakıştan uzaklaştığı için bibliyografyaya dahil edilme-miştir.

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları , İdil-Ural Tatarları , Rusya Türkleri , Tatar Matbuatı.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davranıldığını, bütün veriler için kaynak gösterildiğini ve bu kaynaklara kaynakçada yer verildiğini beyan ederiz. Herhangi bir zamanda, bu beyana aykırı bir durumun oluşması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumuzu bildiririz.

Teşekkür

Bu çalışmada kullanılan kaynakların bir kısmı, TÜBİTAK 2219-Yurt Dısı Doktora Sonrası Arastırma Burs Programı kapsamında Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi'nde yürütülen araştırmalar sonucunda elde edilmiştir.

Kaynakça

• ALP, A. (2013). “Rus Arşiv Belgelerine Göre, Balkan Savaşlarına Tepki Olarak Tatar Kamuoyunun Savaş Mağduru Osmanlı Askerlerine ve Halkına Yardım Teşebbüsleri”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 171: 95-104.
• ALP, İ. (2018). “Balkan Savaşları’nda Türk ve İslâm Dünyasından Gelen Yardımlar”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi. VII/2: 273-309. BACANLI, H. (2012). “Balkan Savaşları Kaynakçası”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. XII/2: 265-307.
• BİLGİN, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar. An-kara: Siyasal Kitabevi.
• GAİNANOV, R. R. vd. (2000). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat Naçala XX Veka. Kazan: İzdatelstvo Millî Kitap.
• KEMAL, A. (1912). “İstanbul Mektupları II”. Yuldız: 2-3.
• KERİMÎ, F. (2001). İstanbul Mektupları. (haz. Fazıl Gökçek). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• KERİMOF, F. (1912). “İstanbul Mektupları II”. Vakit: 2-3.
• KERİMOF, F. (1912). “İstanbul Mektupları III”. Vakit: 2-3.
• MCMEEKİN, S. (2019). Osmanlı’da Son Fasıl Savaş Devrim ve Ortadoğu’nun Şekillenişi 1908-1923. (çev. Nurettin Elhüseyni). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖZDEMİR, E. (2012). “Rusya Türklerinin Balkan Savaşlarına Tepkileri ve Osmanlı’ya Maddi-Manevi Katkıları”. Türk Dünyası Araştırmaları, 198: 27-50.
• ÖZDEMİR, M.- Çelik, Y. (2013). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Basınında Rusya Türkleri Konulu Haber ve Makaleler Bibliyografyası (1908-1923)”. Turkish Studies. VIII/11: 247-277.
• ÖZSOY, E. (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi. VI/1: 37-59.
• Padişahın HiMayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı. (2013). (haz. Ah-met Zeki İzgöer, Ramazan Tuğ, Haz.). Ankara: Türk Kızılay Yayınları.
• PATAŞOF, M. (1913). “İstanbul Hatıraları”. Vakit: 2-3.
• REMİYEF, İ. (1926). Vakıtlı Tatar Matbuatı (1905-1925). Kazan: Kejur Basımevi.
• REYNOLDS, M. A. (2016). İmparatorlukların Çöküşü: Osmanlı Rus İmparatorluklarının Çatışması ve Çöküşü 1908- 1918. (çev. Yücel Aşıkoğlu). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• SIBGATULLİNA, A. (2014). İki İmparatorluk Arasında Rusyalı Müslüman Türkler. İs-tanbul: Doğu Kütüphanesi.
• TÜRKOĞLU, İ. (1998). “Balkan Savaşları Sırasında Bir Tatar Hemşirenin İstanbul Hatı-raları”. İstanbul Araştırmaları. VI: 179-188.
• Z. N., (1913). “Türkiyeni Kısırklav Meselesi”. Koyaş: 1.