URDU EDEBİYATINDA ENVER PAŞA

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 1088 - 1102, 26.09.2025

Hatice Görgün

https://doi.org/10.56694/karadearas.1736862

Öz

Yakın dönem Osmanlı tarihinde adından söz ettiren önemli siyasetçilerden İsmail Enver Paşa’nın faaliyetleri özel-likle Trablusgarp Savaşı zamanında Hint alt kıtasındaki halk tarafından yakinen takip edilmekte ve kendisi bir kahraman olarak görülmekteydi. Hiç kuşkusuz Osmanlı Devleti’ne Hilafet sancağı ile bağlı olan Güney Asya Müslü-manları, daima maddi-manevi destekleri ile Türk kardeşlerinin yanında olmuşlar ve bu durum edebiyata yansı-mıştır. Başarılı bir eğitim hayatı geçirmiş olan Enver Paşa, askerliğe olan ilgisi nedeniyle askeri okullarda eğitim görmüş ve askerliği meslek olarak seçmiştir. Bunun sonucu olarak Enver Paşa’nın askeri faaliyetleri Hint alt kıta-sındaki Müslümanlar tarafından takdirle karşılanmış, gerek basın yoluyla gerek şiirler vasıtasıyla kendisine ve Osmanlı halkına manevi destekleri her zaman devam etmiştir. Dünya Müslümanları bir yandan kendisine övgü dolu sözler sarf ederken bir yandan da kendisi ve Osmanlı Devleti için canlarını hiç düşünmeden vermeye hazır hâle gelmişlerdir. Vatanı kurtarmanın tek yolunun II. Abdülhamit’e Kanun-i Esasi’yi ilan ettirmek olduğunu düşü-nen Enver Paşa İttihatçılar ile birlikte hareket etmiş ve Meşrutiyet’in ilanından sonra “Hürriyet Kahramanı” olarak şöhret kazanmıştır. Bu makalede Trablusgarp Savaşı sırasında Enver Paşa’nın İtalyanlara karşı göstermiş olduğu mücadele ve bu mücadelenin Hint alt kıtasına yansımaları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Enver Paşa , Osmanlı Devleti , Hindistan Müslümanları , Urdu Edebiyatı

ANWAR PASHA IN URDU LITERATURE

Öz

The activities of Ismail Anwar Pasha, one of the most prominent politicians in recent Ottoman history, were closely followed by the people in the Indian subcontinent, especially during the Tripolitan War, and he was seen as a hero. Undoubtedly, the Muslims of South Asia, who were bound to the Ottoman Empire by the banner of the Khilafah (Caliphate), always stood by their Turkish brothers with their material and moral support, and this situation was reflected in literature. Anwar Pasha, who had a successful education life, was educated in military schools due to his interest in military service and chose military service as a profession. As a result, Enver Pasha’s military activities were appreciated by the Muslims of the Indian subcontinent, and their moral support for him and the Ottoman people con-tinued, both through the press and through poems. While Muslims around the world praised him, they were also ready to give their lives for him and the Ottoman Empire without hesitation. Enver Pasha, who thought that the only way to save the country was to have Abdulhamid II declare the Constitution, acted together with the Unionists and became famous as the “Hero of Freedom” after the declaration of the Constitutional Monarchy. This article examines the struggle Enver Pasha showed against the Ital-ians during the Tripoli War and the reflections of this struggle on the Indian subcontinent.

Anahtar Kelimeler

Anwar Pasha , Ottoman Empire , Indian Muslims , Urdu literature.

Kaynakça

• AHMAD, S. Z. (t.y.). Gazi Enver Paşa. Ravalpindi: Sufi Printing and Publishing Company.
• AKŞİN, S. (2010). İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele-i Mutlakiyete Dönüş 1918-1919. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ALKAN, N. (t.y.). Alman Kaynaklarına Göre Enver Paşa. Erişim tarihi: 25.01.2025, https://www.ttk.gov.tr/wp- content/uploads/2022/03/09-NecmettinAlkan.pdf
• AWAN, M. A. (1921). Gazi Enver Paşa. Lahor: Aavan Book. BÂDEMCİ, A. (1975). 1917-1934 Türkistan Milli İstiklâl Hareketi ve Enver Paşa. İstanbul: Kutluğ Yayınları.
• BELEN ÖZCAN, A. (2012). Doğu Kültüründe Anlatı Geleneği: Urdu Nesri. Ankara: HDY.
• BENLİ, S. (2004). "İlk Dönem Urdu Edebiyatı’na Genel Bir Bakış". Nüsha. 13, 91-104.
• BİLİK, N. (1999). "Urduca İlk Gazete ve Dergiler". Edebiyat Dergisi. 13, 375-380.
• CENGİZ, H. E. (2021). Enver Paşa’nın Anıları (1881-1908). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• CİVGİN, S. (2023). "Enver Paşa ve Askerî Alandaki Reform Faaliyetleri (1914-1918)". Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi. 5(5), 129-176.
• ÇAKMAKÇI, M. K. (2024). "“Minnettar Gözler” ile “Peşaver Ekspresi” Adlı Öykülerde Hindistan’ın Bölünmesi Sırasında Yaşanan Katliamlar". JOMISS. 2(2), 93-105.
• ÇİFTSÜREN, A. (2022). "Trablusgarp Savaşı’nın Urdu Şiirine Yansıması". Şarkiyat Mecmuası. 41, 39-60.
• ÇİFTSÜREN, A. (2013). "93 Harbi'nden Sonra Hindistan-Pakistan Alt-Kıtası'nda Urduca ve Farsça Şiirde Türkiye ve Türkler". (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇOLAK, M. "Enver Paşa (1882-1922)". Atatürk Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 20.01.2025, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/enver-pasa-1882-1922/
• DURGUN, R. (2013). "Modern Urdu Hikâyesinin Doğuşu ve Gelişimi". Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD). 29, 59-74.
• GÖKALP, İ. ve Georgeon, F. (1990). Kemalizm ve İslâm Dünyası. (C. Akalın, Düzenleyen). İstanbul.
• HAN, Z. A. (2007). Baharistan. Yay. haz. Z. A. Han. Lahor: y.y.
• HANİOĞLU, M. Ş. (2001). "İttihat ve Terakki Cemiyeti". İslâm Ansiklopedisi (C. 23, s. 476-484). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• HANİOĞLU, M. Ş. (1995). "Enver Paşa". İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 261-264). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İŞSEVER, M. R. (2024). Zâhide Hâtûn Şirvânî: Edebî Şahsiyeti ve Şiirleri. İstanbul: Ravza Akademi.
• KARDAŞ, Z. (2011). "Ebû’l Kelâm Âzâd ve el-Hilâl Gazetesi Çerçevesinde Türkiye ve Türkler". (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KELEŞYILMAZ, V. (1999). Teşkilât-ı Mahsûsa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• KİŞMİR, A. (2017). "Urdu Edebiyatı’nda Mir Taki Mir’in Önemi". Current Research in Social Sciences. 3(2), 58-63.
• KUTAY, C. (1962). Anavatanda Son Beş Osmanlı Türkü. İstanbul: Tarih Yayınları.
• KUYUMCU, H. (2018). Pakistan Tarihi (1857-1958). Konya: SAGE Yayıncılık.
• MOHANİ, H. (1933). Külliyat-ı Hasret. Lahor: Ali Hecuberi Publication.
• NUMANİ, Ş. (2007). Külliyat-ı Şibli Urdu. Yay. haz. S. S. Nedvi. Azamgarh: y.y.
• SOYDAN, C. (2001). "Şibli’de Türkler". Nüsha. 1, 181-190.
• ŞAHCİHANPURİ, E. S. (1994). Külliyat-ı Şeyhü'l-Hind: Hazreti Mevlânâ Mahmûd Hasan Diyobendî key Kelâm-ı Farisi u Urdu ka Mecmua. Karaçi.
• ŞİRVANİ, Z. H. (1941). Firdovs-i Tahayyul. Lahor: Dar'ul İşaat-ı Pencap.
• TÜNCER, H. (2010). Osmanlı’nın Rumeli’yi Kaybı (1878-1914). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• TOKER, H. ve Çiftsüren, A. (2015). He Soda Cab Se Leyla-i Khilafat Ka. Lahor: Sanjh Publications.
• TOKER, H. (1998). "Urdu Şiirine Genel Bir Bakış (Başlangıcından Klasik Dönemin Sonuna Kadar)". Şarkiyat Mecmuası. 8, 285-305.
• Uhuvvet Gazetesi. (1916, Aralık 14). İstanbul.
• VACAHAT, Hüseyin Vacahat. (1921). Enver Paşa. Lahor: Gulzar-e Hind Steam Press.
• YILDIZ, S. (2024). "Enver Paşa’nın Eşi Naciye Sultan’ın Hatıraları". Tarih Kritik Dergisi. 10(3), 219-224.
• ZAHRİ, M. A. (2015). Urdu Nazm Main Zikr-e Turkey. Yeni Delhi: Brown Book Publications.