İSTİKLAL VE MAARİF: AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ’NDE AZERBAYCAN TÜRK MUALLİMLER KURULTAYI (1919)

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 1103 - 1118, 26.09.2025

Zeynep Akarslan

https://doi.org/10.56694/karadearas.1754311

Öz

Kafkasya’nın en eski milletlerinden olan Azerbaycan Türkleri uzun yıllar Çarlık Rusya’nın hâkimiyeti altında varlığını sürdürmüş ve bu dönemde siyasi, idari, sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda Rus etkisi altında kalmıştır. Olumsuz anlamdaki bu etki eğitim alanında da kendini göstermiştir. XIX. yüzyılın başından itibaren Çarlık Rusya hegemonyası altında kalan Azerbaycan’da eğitim kurumları Ruslaştırılmış, Rusça eğitim dili hâline getirilmiş ve Azerbaycan Türkleri milli kimliklerinden uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. Azerbaycan Türkleri 1918 yılında bağımsızlığını ilan etmiş ve millileşme yolunda önemli adımlar atmıştır. Bu millileşme hareketi eğitim alanında da kendini göstermiş, yeni kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti önceliği eğitim meselelerine vermiş ve sorunlara çözüm bulabilmek adına kurultaylar düzenlenmiştir. Azerbaycan Türklerinin önemli aydınları bu kurultaylarda eğitim kurumlarının durumunu, yeni müfredat sistemini, okutulacak ders kitaplarını, eğitimcilerin sahip olduğu hakları ve bu hakların iyileştirilmesi meselelerini gündeme taşımışlardır. Bu çalışma, dönemin kaynakları ekseninde Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nde eğitim sorunlarını ve bu sorunlara getirilen çözüm önerilerini birinci ve ikinci elden kaynaklar ışığında ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan , eğitim , kurultay , bağımsızlık , Azerbaycan Türk Muallimler Kurultayı

INDEPENDENCE AND EDUCATION: CONGRESS OF AZERBAIJANI TURKISH TEACHERS IN THE AZERBAIJAN PEOPLE'S REPUBLIC (1919)

Öz

The Azerbaijani Turks, one of the oldest nations of the Caucasus, lived under the rule of Tsarist Russia for many years, during which they were subjected to Russian influence in political, administrative, social, economic, and cultural spheres. This adverse influence was also evident in the field of education. From the beginning of the 19th century, as a result of the hegemony of Tsarist Russia, Azerbaijan witnessed the Russification of its educational institutions, the imposition of Russian as the language of instruction, and the implementation of measures aimed at the dissolution of the national identity of the Azerbaijani Turks. The declaration of independence by the Azerbaijan Turks in 1918 signalled a significant move towards nationalisation, with the country adopting a policy of state control over key economic sectors. This nationalisation movement also manifested itself in the field of education, with the newly established Azerbaijan People's Republic prioritising educational issues and organising congresses to find solutions to the problems. A number of eminent intellectuals of the Azerbaijani Turks addressed a number of issues of import at the congresses, including the state of educational institutions, the new curriculum system, the textbooks to be used, the rights of educators, and the means by which these rights might be improved. The present study examines the educational problems in the Azerbaijan People's Republic and the proposed solutions to these problems based on primary and secondary sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan , education , congress , independence , Azerbaijan Turkish Teachers

Kaynakça

• HAŞİMOĞLU, M., & Bedel, M. (2021). Ahıskalı Şefika Hanım Şeyhzade-Efendizade ve ailesinin Azerbaycan’daki hayatları ve faaliyetleri. Uluslararası Ahıska Araştırmaları Dergisi, 1(1), 32–42.
• KOLİKPINAR, E. (2016). Azerbaycan edebiyatında ilk mizah dergisi Molla Nasreddin üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü, Erzurum.
• MƏMMƏDOĞLU, M. (2018, Oktyabr 27). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə təhsil quru-culuğu. Ədalət, No. 190, 12.
• MƏRDANOV, M., & Quliyəv, Ə. (2003). Azərbaycan təhsili Xalq Cümhuriyyəti illərində (1918–1920). Çaşıoğlu.
• RAZUMOVSKİY, V., & Makovelskiy, A. (2014). Bakı şəhərində universitetin yaradılması. Nurlar Neşriyyatı.
• QAPLANOV, Rəşid xan Zavid oğlu. (2011, May 13). Azərbaycan Müəllimi, 14.
• SADIGOV, R. (2021). Bakü Devlet Üniversitesi: Doğu’nun Avrupa tarzındaki ilk yükseköğretim kurumunun kuruluş serüveni. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 110-125.
• SADIK, R. (2024). Milli devletçilik bağlamında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin eğitim siyaseti (1918–1920). Karadeniz Araştırmaları, 21(81), 242–257.
• SƏFƏROVA, S. (2013, Oktyabr 4). Azərbaycan müəllimlərinin qurultayları. Azərbaycan Müəlli-mi, 8.
• UZUNAĞAÇ, E. (2023). Rusya Türkleri arasındaki kadın hareketinin önderi: Şefika Gaspıralı (1886–1975). İçinde O. Yeşilot ve diğerleri (Ed.), Türk Tarihinde İz Bırakan Kadınlar (ss. 345–360). VakıfBank Kültür Yayınları.
• YEŞİLOT, O. (2004). Hacı Zeynelabidin Tagiyev. Kaknüs Yayınları.
• YEŞİLOT, O. (2008). Türkmençay antlaşması ve sonuçları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araş-tırmaları Enstitüsü Dergisi, (36), 187–199.
• YEŞİLOT, O. (2012). Hasan Melikzade Zerdabi ve Ekinci Gazetesi. Yeditepe Yayınevi.
• YEŞİLOT, O. (2015). Ateş çemberinde Azerbaycan. Yeditepe Yayınevi.