Village to City: Establishment and Urbanization of Karabuk

Yıl 2020, Sayı: 5, 57 - 83, 30.10.2020

Barış Sarıköse

Öz

Cities generally developed around mosque centered complexes in the Ottoman classical period. Foundation shops and workplaces established to cover the costs of the services provided in institutions such as mosques, madrasahs and imaret within the complex also significantly improved the economies of the cities.
Temples, theaters, castles and churches in European cities have been effective in the development of cities since antiquity. After the Geographical discoveries in Europe, port cities, after the Industrial Revolution, industry-centered cities came to the fore. City structures with government mansions in the center emerged in the Ottoman Empire after the Tanzimat. Industrial and factory-centered urbanization was not observed in the Ottoman Period. Industry-based cities began to be established in Turkey in Republic. Karabük is an industry-centered city that emerged in the Republican Period. Establishment of Karabük Iron and Steel Factory and Karabük University are two important breaking points in the urbanization process of Karabük. In this study, the urbanization process of Karabük will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Karabük, Industrialization, Iron and Steel Factory, Education, Urbanization

KÖYDEN ŞEHRE: KARABÜK’ÜN KURULUŞU VE ŞEHİRLEŞME SÜRECİ

Öz

Osmanlı klasik döneminde şehirler genel olarak cami merkezli külliyeler etrafında gelişmiştir. Külliyelerdeki cami, medrese ve imaret gibi kurumlarda verilen hizmetlerin masraflarını karşılamak için kurulan vakıf dükkân ve iş yerleri aynı zamanda şehirlerin ekonomilerini önemli ölçüde geliştirmiştir.
Avrupa şehirlerinde Antik dönemden itibaren tapınak, tiyatro, kale ve kiliseler şehirlerin gelişmesinde etkili olmuştur. Avrupa’da Coğrafî Keşiflerden sonra liman şehirler, Sanayi İnkılabı’ndan sonra sanayi merkezli şehirler ön plana çıkmıştır. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan sonra hükümet konaklarının merkezde olduğu şehir yapılanmaları ortaya çıkmıştır. Osmanlı döneminde sanayi ve fabrika merkezli şehirleşme görülmemiştir. Cumhuriyet’le birlikte sanayi merkezli şehirler Türkiye’de de kurulmaya başlanmıştır. Karabük Cumhuriyet döneminde sanayi merkezli ortaya çıkan bir şehirdir. Karabük Demir Çelik Fabrikası ve Karabük Üniversitesinin kurulması Karabük’ün şehirleşme sürecindeki iki önemli kırılma noktasıdır. Bu çalışmada Karabük’ün geçirmiş olduğu şehirleşme süreci değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Karabük, Sanayileşme, Demir Çelik Fabrikası, Eğitim, Şehirleşme

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Arşiv Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), C.DH., 108/5368.
• Cumhurbaşkanlığı Arşiv Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.1.0.0.21.119.10; 30.1.0.0.81.535.7; 30.10.0.0.51.333.34; 30.10.0.0.82.538.18; 30.10.0.0.155.94.10; 30.10.0.0.159.117.8; 30.10.0.0.171.189.9; 30.11.1.0.127.48.12; 30.11.1.0.136.1.5; 30.11.1.0.231.11.21; 30.11.1.0.246.26.20; 30.11.1.0.249.7.12; 30.11.1.0.328.27.1; 30.18.1.2.86.41.9; 30.18.1.2.87.57.2; 30.18.1.2.99.79.20; 30.18.1.2.165.34.2; 30.18.1.2.176.18.18.
• 2. Telif Eserler
• Aksoy, Y. (2005). Karabük ili yerleşim alanının jeolojik incelemesi ve olası yerleşim alanlarının belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
• Avcı, Y. (2016). Osmanlı hükümet konakları Tanzimat döneminde kent mekânında devletin erki ve temsili. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Barlas, U. (1971). Karabük demir ve çelik işletmeleri 1937-1971. Karabük: Özer Matbaası.
• BOA, (1994). 438 numaralı muhâsebe-i vilâyet-i Anadolu defteri (937/1530) Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları. Ankara: Devlet Arşivleri Yayınları.
• Biçer, C. (2013). Demir çelik sektörünün kentleşme ve çevreye etkisi: Karabük ve Sheffield örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Cebecik, H. (2017). Türkiye’nin sanayileşmesi sürecinde ağır sanayii kuruluşu olarak Karabük demir ve çelik fabrikası 1937-1995 (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Çabuk, S., Demir, K. ve Gökyer, E. (2016). Cumhuriyet’in yeni kenti Karabük’ün 1937-1988 dönemi mekânsal gelişimi ve şehir planları. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel Sayı II, 20-39.
• Dahiliye Vekaleti. (1927). Son teşkilât-ı mülkiyede köylerimizin adları. İstanbul: Hilal Matbaası.
• Doğu Kaya, S. (2019). 6306 Sayılı yasa kapsamında kentsel dönüşüm uygulaması: Karabük ili ve Safranbolu ilçesi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Er, F. (2018). Karabük Üniversitesi demirçelik yerleşkesinin mekansal tasarım ilkelerine göre incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1962). Kuruluşunun XXV. yılında Karabük (1937-1962). İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1963a). Karabük sanayileşmesi ve içtimaî tesirleri. İstanbul: İktisat Fakültesi Yayınları Fakülteler Matbaası.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1963b). Amme ve belediye hizmetleri bakımından Karabük. İstanbul: İktisat Fakültesi Yayınları Fakülteler Matbaası.
• Genç, H. (2013). Zonguldak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44, 501-502. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Girgin, İ. Ö. (1948). Karabük. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• Gürsel, S. (1973). 36. yılında toplumsal yönüyle Karabük 3 Nisan 1937-3 Nisan 1973. Karabük Halk Eğitim Merkezi Bülteni 3 Nisan Karabük Kuruluş Günü Özel Sayısı, (1), 20-22.
• Hacısalihoğlu, İ. Y. (1995). Şehir coğrafyası açısından Safranbolu-Karabük ikilemi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İller Bankası. (1967-1968). Karabük Safranbolu analitik etüdler ve teklif projeler. İller Bankası.
• İnce, Y. (1973). Sanayi kenti Karabük’ün kentleşme sorunları. Karabük Halk Eğitim Merkezi Bülteni 3 Nisan Karabük Kuruluş Günü Özel Sayısı, (1), 15-16.
• Kalyoncu, H. (2007). Cumhuriyet kenti Karabük. İstanbul: Karabük Belediyesi Yayınları Alioğlu Yayınevi.
• Kalyoncu, H. (2016). Zaman, mekan ve anılarla Karabük. Karabük: Kardemir Yayınları Cemre Ofset.
• Komisyon. (1967). Zonguldak 1967 il yıllığı. Ankara: Ajans-Türk Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Komisyon. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Zonguldak 1973 il yıllığı. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
• Komisyon. (1985). Karabük 85. İstanbul: Ufuk Matbaası.
• Komisyon. (2013). Karabük’ün değişen yüzü. 76. Yılında Cumhuriyet Kenti Karabük 3 Nisan Bölgenin Sesi Gazetesi 76. Yılında Karabük Özel Eki, (3 Nisan 2013), 12.
• Karacakaya, R., Yücedağ, İ. ve Yılmaz, N. (2013). Arşiv belgelerinde Karabük. Karabük: Karabük Valiliği Yayınları Seçil Ofset.
• Karatay, A. (2008). Demir çelik Karabük bir işçi kentinin hikâyesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kastamonu vilayet salnamesi (KVS), 1314, 1321.
• Koç, N. (2011). Türk- İngiliz dostluğunun tezahürü ve Karabük demir çelik fabrikalarının kuruluşu. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, (11), 27-50.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı’da toplum yapısı. İstanbul: Bilge Yayınları.
• Kütükçüoğlu, M. (2009). Milli Şef dönemi’nde Karabük (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî (Haz. N. Akbayar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Moran, T. (2000). Dün, bugün. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oral, M., Özdemir, Ü. ve Ünlü, İ. (2019). Üniversiteye bağlı sosyomekânsal bir dönüşüm sahası: Karabük 100. yıl mahallesi. Doğu Coğrafya Dergisi, (41), 107-124.
• Özçağlar, A. (2019). Karabük ilinin idari coğrafyası. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu 11-12 Ekim 2019 Bildiri Kitabı (s. 113-131). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Özdemir, L. (2006). Karabük ili Beşbinevler toplu konut alanında konut- açık ve yeşilalan ilişkisinin irdelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Zonguldak Karaelmeas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
• Özdemir, Ü. (1998). Beşerî ve iktisadî coğrafya açısından bir araştırma: Safranbolu platosu (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Özer, F. (2013). Karabük’te doğalgaz kullanımının hava kirliliğinin azaltılmasına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Özkan, M. (1971). Türkiye’nin ağır sanayi bölgesi Karabük Zonguldak ve çevresi. Karabük: Özer Matbaası.
• Resmî Gazete. S. 4091, 22 Kanunuevvel 1938; S.22160, 3 Ocak 1995; S.22886, 23 Ocak 1997; S.22967, 17 Nisan 1997; S. 23350, 23 Mayıs 1998; S.23602, 5 Şubat 1999; S. 26536, 29 Mayıs 2007; S. 26982, 29 Ağustos 2008; S.28104, 3 Kasım 2011.
• Roberts, J. M. (2010). Avrupa tarihi (Çev. F. Aytuna). İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Saraçoğlu Gezer, A. M. (2018). Erken Cumhuriyet döneminde Karabük’te planlama alanı dışında gelişen yapıların cephe analizi: Bayır mahallesi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Şahin, İ. (2003). Anadolu’da Türk yerleşmesi sürecinde Safranbolu. I. Ulusal Tarih İçinde Safranbolu Sempozyumu (4-6 Mayıs 1999) (s. 7-14). Ankara: TTK.
• Tuncel, M. (2001). Karabük. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIV, 372-374. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Turhan Sarıköse, S. (2020). XIX. yüzyıl ile XX. yüzyıl başlarında Safranbolu’da doğal afetler. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15, (29), 69-86.
• Tümertekin, E. (1954). Ağır demir sanayii ve Türkiyedeki durumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları Sucuoğlu Basımevi.
• Türkoğlu, M. (1996). Özelleştirmede Karabük demirçelik fabrikaları örneği ve özelleştirme sonrasındaki gelişmeler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Ulukavak, K. (2017). Bir Safranbolulunun penceresinden Safranbolu (gözlemler-derlemeler-denemeler). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Yazıcıoğlu, H. ve Al, M. (1982). Safranbolu-Karabük-Ulus-Eflâni. Karabük: Özer Matbaası.
• Wiesner Hanks, M. E. (2016). Erken modern dönemde Avrupa (1450-1789) (Çev. H. Çalışkan). İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• www.karabuk.bel.tr. (22.04.2020).