Tekkes and Zawias in the Ottoman Aksaray (18th-19th Centuries)

Yıl 2021, Sayı: 7, 109 - 127, 31.10.2021

Yusuf Küçükdağ , Eşref Temel

Öz

Numerous tekkes and zawias were built during the reign of the Danishmends, Karamanids and the Ottomans in the province of Aksaray, which was one of the oldest centers of Turkish-Islamic culture in the Central Anatolia and fifteen of those had survived until the XVIIIth and XIXth centuries that is the case of this research. In this study, it was interrogated that which religious orders’ traditions were followed in tekkes and zawias that were the cores of training, practice, and dissemination of the religion of Islam, and Sufism in the aforementioned timeframe in the province of Aksaray. In the research, especially the Hurufât Books in the Archives of the Directorate General of Foundations, documents related to the subject in the Ottoman Archives of the Directorate of State Archives and studies published on Aksaray were used. As a result, it was determined that many tekkes were still in operation in the XVIIIth and XIXth centuries.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Hurufât Books, Waqf, Religious Order, Sufism

OSMANLI AKSARAY’INDA TEKKE VE ZAVİYELER (XVIII-XIX. YÜZYILLAR)

Öz

İç Anadolu’nun en eski Türk-İslam kültür merkezlerinden biri olan Aksaray şehrinde Danişmentliler, Karamanoğulları ve Osmanlıların hâkimiyet dönemlerinde birçok tekke ve zaviye inşa edilmiş, bunların 15’i inceleme dönemi olan XVIII. ve XIX. yüzyıla kadar varlığını muhafaza etmiştir. Bu çalışmada zikredilen zaman diliminde Aksaray’daki, İslam dininin ve tasavvufunun talim, tatbik ve yayma merkezi olan, tekke ve zaviyelerde hangi tarikatların gereklerine göre bir yaşantı takip edildiği sorgulanmıştır. Araştırmada başta Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki Hurufât Defterleri olmak üzere Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan konuyla ilgili belgeler ve Aksaray’a dair yayımlanan araştırma eserlerden yararlanılmıştır. Sonuçta birçok tekkenin XVIII. ve XIX. yüzyılda da işler vaziyette olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Hurufât Defterleri, Vakıf, Tarikat, Tasavvuf

Kaynakça

• Cevdet Evkaf (C.EV.) no: 40/1976, 43/2139, 61/2669.
• Evkaf Defterleri (EV.d.) no: 9580, 11855, 17608.
• Muhâsebe Hazîne Defterleri (HZN.MH.d.) no: 450.
• Hurufât Defterleri (HRF.d.) no: 530, 531, 532, 534, 535, 1055, 1056, 1059, 1060, 1064, 1067, 1073, 1134, 1137, 1140, 1143. Mevlâna Müzesi Arşivi, 91.
• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530). (1995). I, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Coşkun, M. (1996). 888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Özdil, O. - Gül, M. F. - Azap, E. Y. (2014). Aksaray’ın Tek Şer’iyye Sicili. Aksaray: Türkiye Barolar Birliği ve Aksaray Barosu Yayınları.
• Uzluk, F. N. (1958). Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi. Ankara: Vakıflar Bölge Müdürlüğü Neşriyatı.
• Ahmet Eflâkî. (1973). Âriflerin Menkıbeleri. C. 2. (çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Azamat, N. (1996). “Hacı Bayrâm-ı Velî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: 442-447.
• Barkan, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I: İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler". Vakıflar Dergisi, S. 2. 279-304.
• Bayram, F. (2008). Zâviye-Khankâhs And Religious Orders in the Provınce of Karaman: The Seljukid, Karamanoğlu and the Ottoman Periods, 1200-1512. (Phd. Disertation). Ankara: Department of History Bilkent University.
• Cahen, C. (1984). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. (çev. Yıldız Moran). İstanbul: e Yayınları.
• Erdal, Z. (2014). Aksaray’da Türk Devri Mimarisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Evliya Çelebi. (1314). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 3. Cild. (Yay. Ahmet Cevdet), İstanbul: İkdam Matbaası.
• İlgürel, M. (1995). “Evliya Çelebi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: 529-533.
• Kara, M. (2011). “Tekke”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: 368-370.
• Konyalı, İ. H. (1974a). Âbideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi. C.1. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• Konyalı, İ. H. (1974b). Âbideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi. C.2. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• Küçükdağ, Y. (1995). II. Bâyezid, Yavuz ve Kanûnî Devirlerinde Cemâlî Ailesi, İstanbul: Enderun Kitapevi.
• Küçükdağ, Y. (2004). Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Küçükdağ, Y. (2005). Türk Tasavvuf Araştırmaları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Küçükdağ, Y. (2017). Cemali Ailesi. Aksaray: Aksaray Belediyesi Yayınları.
• Öz, M. (1993). “Cemâleddin Aksarâyî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: 308-309.
• Öz, M. (2002). “Kümeyl b. Ziyâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Andiklopedisi, C. 26. Ankara: 550.
• Şahin, İ. (1989). “Aksaray”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2. İstanbul: 291-292.
• Temel, E. (2020). Aksaray Kenti Klasik Eğitim Kurumları (XVIII.-XIX. Yüzyıllar Arası). Aksaray: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Yörük, D. (2019). XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584). Aksaray: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları.