Production and Foreign Trade of Citrus in the Late Ottoman Period

Yıl 2021, Sayı: 7, 149 - 172, 31.10.2021

İbrahim Yılmaz

Öz

As early as the Middle Ages, citrus fruits were produced in the Palestine region, which was a part of the Ottoman geography. In the 19th century, citrus was produced in many Ottoman provinces on the Mediterranean and Aegean coasts, and Rize. Citrus fruits produced in such a large area were not only consumed in the domestic market but also exported. This study includes the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century in general and focuses on the production and foreign trade of citrus in the Ottoman territories within the aforementioned period. In the study where the second-hand sources and the Ottoman Archives of the Directorate of State Archives documents are utilized, and it is found that the Ottoman Empire encouraged citrus production by providing various tax benefits to the owners of gardens, created in line with the modern techniques of the time, took part directly in the process of fighting crop failures, and even closely followed up the developments in the field abroad. In addition, it is also found that the state supported the producers in terms of export and worked toward finding new markets. Based on these findings, it is demonstrated that the Ottoman Empire provided significant support to the producers in terms of both production and marketing.

Anahtar Kelimeler

Late Ottoman Period, Agriculture, Citrus, Foreign Trade

OSMANLI SON DÖNEMİNDE NARENCİYE ÜRETİM VE DIŞ TİCARETİ

Öz

Osmanlı coğrafyasının bir parçası olan Filistin bölgesinde daha Orta Çağ’dan itibaren narenciye ürünleri üretilmekte olup XIX. yüzyıla gelindiğinde ise Akdeniz ve Ege sahillerinde bulunan birçok Osmanlı vilayeti ile Rize topraklarında narenciye üretimi yapılmaktaydı. Bu kadar geniş bir alanda üretilen narenciye ürünleri iç pazarda tüketildiği gibi ihracata da gönderilmekteydi. Bu çalışma genel olarak XIX. yüzyılın ikinci yarısı ile XX. yüzyıl başlarını kapsamakta olup, söz konusu dönemde Osmanlı topraklarındaki narenciye üretimi ve dış ticareti üzerinde durulmaktadır. İkinci el kaynaklar ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden faydalanılan çalışmanın sonunda Osmanlı Devleti’nin, dönemin modern tekniklerine göre kurulmuş olan bahçe sahiplerine çeşitli vergi kolaylıkları sağlayarak narenciye üretimini teşvik ettiği, ağaçlarda meydana gelen hastalıklarla mücadele süreçlerine bizzat katıldığı, hatta bu alanda yurt dışındaki gelişmeleri de yakından takip ettiği tespit edilmiştir. Ayrıca ihracat konusunda da üreticiye destek olarak yeni pazarlar bulma konusunda çalışmalar yaptığı anlaşılmıştır. Bu hâliyle Osmanlı Devleti’nin hem üretim hem de pazarlama alanında üreticilere büyük destek verdiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Son Dönemi, Tarım, Narenciye, Dış Ticaret

Kaynakça

• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi).A}(Sadaret) MKT.(Mektubi Kalemi Evrakı) MHM.(Mühimme Kalemi Evrakı) 253/55
• BOA.BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası), 565/ 42360, 584/43749, 677/50775, 503/37710, 2049/153634, 2097/157269, 2736/205179, 2747/205996, 3174/ 238035
• BOA. C.(Muallim Cevdet Tasnifi Belgeleri) HR. (Hariciye) 6/253, 126/6257
• BOA. C.İKTS.(İktisat Belgeleri) 16/756, 11/502
• BOA.DH.(Dahiliye Nezareti ) İD. (İdari Kısım Belgeleri) 108/14
• BOA.DH.İ.UM. (İdare-i Umumiye Evrakı) 37/1
• BOA.DH.MKT. (Mektubi Kalemi ) 305/20, 339/40, 2092/11, 2142/13, 2768/54
• BOA.DH.MUİ.(Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Belgeleri)107/66
• BOA.HR. (Hariciye Nezareti) İD. (İdari Kısım Belgeleri) 1270/16, 1270/17, 1270/18, 1270/19, 1270/20, 1270/22 BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)HR.SFR.3. (Londra Sefareti Evrakı) 446/3, 475/1 BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)HR.SYS.(Siyası Kısım Evrakı) 2954/33
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)HR.TH. (Tahrirat Evrakı) 187/55, 193/51, 210/20 BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.DH. (İrade Dahiliye Evrakı) 1409/11
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.DUİT.(İrade Dosya Usulü evrakı) 88/51,
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.OM. (İrade Orman ve Maadin) 7/42, 9/3
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi) MVL. (Meclis-i Vala Evrakı) 355/164 BOA.ŞD.(Şuray-ı Devlet Evrakı) 285/13, 520/ 39, 592/29, 1220/13, 2289/25
• BOA.Y.A.HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı) 168/119
• 1290 Cezayir-i Bahri Sefid Salnamesi, 4. Def’a, Vilayet Matbaası
• 1305 Trablusgarp Salnamesi, 12.Def’a, (?), Vilayet Matbaası
• 1310 Beyrut Vilayet Salnamesi, 1.Def’a, Vilayet Matbaası
• 1312 Cezayir-i Bahri Sefid Salnamesi, 12.Def’a, Vilayet Matbaası
• 1312 Trablusgarp Salnamesi, 12.Def’a, (?), Vilayet Matbaası
• 1319 Yanya Salnamesi, 8. Def’a, Vilayet Matbaası
• 1320 Adana Vilayeti Salnamesi, 12. Def’a, Vilayet Matbaası
• 1321 Aydın Ticaret Salnamesi, Keşişyan Matbaası
• 1323 Aydın Vilayet Salnamesi, 24. Def’a, Vilayet Matbaası
• 1332 Konya Vilayeti Salnamesi, İstanbul Cihan Matbaası
• Avcı Y. (2015). 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı, Tarih İncelemeleri Dergisi, 30 (2), s. 385-411, https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetid/issue/17759/185948
• Çetin, N. (2016). Romanya’nın Birinci Dünya Savaşına Girişi ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 9 (42), s.536-551, doi: 10.17719/jisr.20164216168
• Donald Q. (1985). Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarımsal Gelişme, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c:VI, İstanbul, 1985, s.1556-1562
• Eyicil, A. (2009). Çanakkale Savaşları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), s. 317-370, https://dergipark.org.tr./tr/pub/jss/issue/24247/257097
• Heyd. W. (1975). Yakındoğu Ticaret Tarihi, (Çev. Enver Ziya Karal). Türk Tarih kurumu Basımevi, Ankara
• Karacagil, Ö.K (2014). II.Wılhelm’in Osmanlı İmparatorluğu’nu Ziyareti ve Mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın Günlüğü (1898), Türkiyat Mecmuası, 24( 2), s. 73-97, doi:10.18345/tm.52503
• Kızılkaya O. ( 2019). XX. Yüzyıl Başlarında Türkiye’de Fındık Üretimi ve Ticareti, Türkiye’de Tarım Politikaları ve Ülke Ekonomisine Katkıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (Yayına Hazırlayanlar, Arzu Güvenç Saygın, Murat Saygın), Ankara, s. 535-546
• Pakalın M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Milli Eğitim Basımevi
• Solak İ. (2008).Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi
• (24),s.217251,https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26266/276701
• Yaşayanlar İ. (2016). An Example of to Increase Agrıcultural output in the Ottoman Middle East: Irrıgation Project of the Jaffa Valley (1890-1894), Belleten, 80 (287), s. 201-221
• http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90502-0002.jpg,Erişim tarihi: 15.12.2020)