BOTSA (GÜNEYDERE) ERKEN TARİHİ

Yıl 2021, Sayı: 7, 81 - 108, 31.10.2021

Hasan Bahar

Öz

Eski adı olan Botsa’yı yeniden alan Konya ilinin Meram ilçesine bağlı Güneydere Mahallesi, Konya il merkezine Karadiğin Deresi Turizm yolundan 45 km, Hatunsaray yolu üzerinden ise 50 km uzaklıktadır. Güneydere (Mavras) Deresi vadisinde yer alan yerleşme volkanik bir vadinin kuzey yüzündedir. Yerleşmenin kuzeyindeki ovadan 200 m yükseklikteki volkanik yükseltide Helenistik ve Roma dönemlerine ait bir kale yer alır. Bu doğal yükseltide yer altı oda, depo ve mezar odaları bulunur. Botsa mahallesinin 15 km kuzey-doğusunda yer alan Oğlanın Höyük yerleşmesi Kalkolitik dönemden itibaren İlk Tunç ve Roma-Bizans dönemleri yerleşmelerini yansıtan keramik bulgular tespit edilmiştir.
Bölgede Kalkolitik ve Tunç çağlarında Botsa Oğlanın Höyük, doğudan itibaren Eksile (Çatören) I ve II Höyükleri, Hatunsaray ve Hatunsaray Zoldura Höyükleri, Botsa Oğlanın Höyük, Kilistra Mula Höyük ve Argıt Höyükler kuzeyden ve bu hattın güneyinden Kayı, Bayat, Pamukçu ve Hatip Höyükleri bir yol ağı oluşturuyordu. Bu yol ağı daha sonraki dönemlerde de kullanılmaya devam edecektir. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde bu yol ağı; Pisidya Antiokhia’dan (Yalvaç) başlayarak Pappapolis (Yunuslar), Kızılören, Tolassa (Kayalı), Kilistra (Gökyurt) ve Lystra (Zoldura-Hatunsaray) arasından geçen “Via Sebastia” bağlantısı bu alandan geçiyordu. Ayrıca daha sonra MS I. yüzyılda Lystra, Ikonian ve Pisidia Antiokheia arasında St Paul bölgede dinî tebliğlerinde bulunurken bu vadilerden geçişler yapmıştır.
Botsa, Hititlerin bir süre başkentliğini yapan Hatip Kayalığında yer alan Tarhuntaşşa kentinin kuş uçumu 20 km uzaklığındadır. 15 km doğusunda yer alan Hatunsaray Zoldura ise Erken Hitit belgelerinde Luşna ve Roma dönemi kayıtlarında Lystra olarak sözü edilen önemli bir yerleşim merkezidir. Botsa Vadisinde, mahallenin kuzeyinde volkanik bir kayalık üzerine oturan kale yerleşmesi Helenistik ve Roma dönemlerine kadar uzanan kayalara oyulmuş mimari mekânlar döneme ait çanak çömlek bulguları vermektedir. Vadinin güney ve kuzey yamaçlarında olan erken Hristiyanlık kaya şapelleri, azizlere ait mezar ve keşiş odaları dikkati çeker. Mahallenin batısındaki Gavur Gölü yol çıkışında daha önce Roma dönemi mezarı olarak kullanılmış, Hristiyanlık döneminde ise bir azize ait keşiş odası olarak kullanılmış kaya oyma yapı üzerindeki Grekçe yazıtta Teofilos olarak bir keşişin adından söz edilmiştir. Ayrıca mahallenin 25 km batısında yer alan Gavur Gölü antik dönemde önü kapatılmış bir baraj gölü görüntüsü vermektedir. Bu konuda jeolojik ve arkeolojik araştırmalar yapılmalıdır. Günümüzde yaylaların yer aldığı bu güzergâh Seydişehir Ovası çıkışındaki antik Vasada (Bostandere) ve Amblada (Yenice Asar Tepe) ile bağlantıları vardı. Yazılı kaynaklar St Paul’ün Lystra’dan bu yerleşmeleri ziyaretinden söz etmektedir. Botsa’nın yer aldığı bölge tarihöncesinden günümüze birçok kültürü içinde barındıran kültürel zenginliği olan önemli bir havzasıdır.

Anahtar Kelimeler

Botsa, Oğlanın Höyük, Gavur Gölü, Lystra, Mula

The Early History of Botsa (Güneydere)

Öz

Güneydere Neighborhood of Meram district of Konya province, which has taken its earlier name Botsa again, is 45 km. from the Karadiğin Creek Tourism route to the city center of Konya and 50 km. from the Hatunsaray route. The Botsa settlement is located on the northern side of a volcanic valley in Güneydere (Mavras) Stream. There is a fortress 200 meters above the valley on the volcanic ground on the northern side dates back to the Hellenistic and Roman Periods. There are grottos, warehouses, and burial chambers into this volcanic ground. In the Oğlanin Höyük (mound) settlement, located 15 km northeast of the Botsa district, stoneware reflecting the Early Bronze and Roman-Byzantine period settlements were found from the Chalcolithic period.
The following mounds date back to the Chalcolithic and Early Bronze Age around Botsa Oğlanin Mound constitutes a road network beginning from the eastern side of the Mound Eksile (Çatören) Ist ve IInd Mounds, Hatunsaray, and Hatunsaray Mounds, Botsa Oğlanın Mound, Kilistra Mula Mound, and Argıt Mound, from the northern side and south line of this northern side Kayı, Bayat, Pamukçu and Hatip Mounds. This road network preserved its existence in the years ahead. During the Hellenistic, Roman and Byzantine periods, this road network included the "Via Sebastia" connection starting from Pisidia Antiokhia (Yalvaç) and passing between Pappapolis (Yunuslar), Kızılören, Tolassa (Kayalı), Kilistra (Gökyurt) and Lystra (Zoldura-Hatunsaray). Also, St. Paul, during his missionary journeys among Lystra, Iconium, and Pisidian Antioch passed through these valleys.
Botsa is 20 km beeline away from the city of Tarhuntaşşa, located on the Hatip Kayalığı, which was the capital of the Hittites for a while. Hatunsaray Zoldura, located 15 km east of it, is an important settlement mentioned as Luşna in Early Hittite records and Lystra in Roman records.
In Botsa valley, the fortress settlement over a volcanic ground in the northern side of the neighborhood provides numerous pottery discoveries in the architectural places carved into rocks dated back to the Hellenistic and Roman Periods. The stone chapels connected to Early Christianity, the graves of saints, and the rooms of the monks attracted the attention of the visitors on the southern and northern sides of the valley. The name of “Theophilos” is seen in a Greek inscription over the engraved stone building once used as a room by a monk in early Christianity. This room was built as a grave in the Roman Period, lying on the exit side of Lake Gavur on the western side of the district. Also, Lake Gavur, lying 25 km. west of the district looks like a dam lake that was formed in the ancient era. Geological and archeological research should be conducted about the condition of the lake. This route is currently situated over the valleys and in the past, it was connected with the ancient city of Vasada (Bostandere) on the edge of Seydisehir Valley and Amblada (Yenice Asar Tepe). The written sources tell about the visit of St. Paul from Lystra to these areas. The Botsa district is rich in historical context and hosted many cultures ranging from prehistoric cultures to recent ones.

Anahtar Kelimeler

Botsa, Oğlanın Mound, Lake Gavur, Lystra, Mula

Kaynakça

• Bahar, H., 1995, “Doğanhisar, Ilgın, Kadınhanı ve Sarayönü Yüzey Araştırmaları”, T.C. Araştırma Sonuçları Toplantısı, İstanbul: 359-374; http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/files/belge/A14ASR2_0592.pdf
• Bahar, H., 1996a, Konya Hatip’te Bulunan Yeni Bir Hitit Anıtı”, Arkeoloji ve Sanat, 73, 2-7.
• Bahar, H., 1996b, “Konya Hatip’te Bulunan Yeni Bir Hitit Anıtı/Ein Neues Hethisches Dekmal In Konya-Hatip” Arkeoloji ve Sanat, 73-73, 2-8, İstanbul.
• Bahar, H., 1996c, “Hatip-Kurunta Anıtı ve Çevresi Yüzey Araştırmaları”, T.C. Kültür Bakanlığı, Araştırma Sonuçları Toplantısı. 1997: 105-120. http://www.envanter.gov.tr/files/belge/A15ASR2_0631.pdf
• Bahar, H., 2003, “Konya-Karaman Bölgesi Yüzey Araştırmaları, 2002” 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. 26-31 Mayıs: 203-205.
• Bahar, H., 2010, “Çumra Çatalhöyük ve Çarşamba”, Medeniyetin Beşiği Tarımın Öncüsü Çumra Sempozyumu, Tarom C. I, Konya: 20-48.
• Bahar, H., 2011, “Boncuklu Höyük”, Konya Ansiklopedisi, Konya Büyük Şehir Belediyesi: 158-159.
• Bahar, H., 2012, “Hatunsaray Çevresi Erken Yerleşmeleri: Hatunsaray (Lystra)” I.Uluslararası Hatunsaray (Lystra) ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), edt. H. Bahar, M. Özer, Ö. Koçak, H. Muşmal, H. G. Küçükbezci, R. Kızgut, 2-4 Ekim 2011, Konya: 103-116.
• Bahar, H., 2013, “Arkeolojik Yüzey Araştırmalarının Işığında Konya Çevresinin İlk Çağ Tarihi”, Unikop, Sempozyum Kitabı, Konya: 331-343.
• Bahar-Koçak 2004, Hasan Bahar, Özdemir Koçak, Eskiçağda Konya Araştırmaları 2, Kömen Yayınları, Konya.
• Bahar-Koçak 2008, Hasan Bahar, Özdemir Koçak, “The Transition from Bronze to Iron Ages in Lykaonia and Its Vicinity”, 4th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Berlin, 2004,Edts. H. Kühne, R. Czichon, F. J. Kreppner; Otto Harrassowitz Verlag. Wiesbaden: 9-20.
• Bahar-Küçükbezci 2011, Hasan Bahar, Hatice Küçükbezci, “2010 Yılı Konya ve Karaman İlleri Yüzey Araştırması”, 29.Araştırma Sonuçları Toplantısı,1: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 23-28 Mayıs 2011 Malatya: 97-117.
• Baird 2010, Douglas, http://www.liv.ac.uk/sace/research/projects/boncuklu/location-team-turkish.htm (güncelleme 2010),
• Bordaz 1968: Jacques Bordaz, “The Suberde Excavations, Southern Turkey an Interim Report”, Türk Arkeoloji Dergisi, XVII, 2, Ankara: 43 - 71.
• Bordaz 1969, “The 1969 Excavations at Erbaba”, Türk Arkeoloji Dergisi, XVIII,2: 59 - 64.
• Bozyiğit ve Güngör 2012, R., Ş., “Hatunsaray Deresi Havzasının (Hatunsaray) Fizikî Coğrafyası”, I. Uluslararası Hatunsaray (Lystra) ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), edt. H. Bahar, M. Özer, Ö. Koçak, H. Muşmal, H. G. Küçükbezci, R. Kızgut, 2-4 Ekim 2011, Konya: 50-69.
• Broughton 1933, T. R. S., “Some Notes on the War with the Homonadeis”, The American Journal of Philology, 54.2: 134-144.
• Goetze 1957, A., Handbuch der Altertumswissensechaft Abt.III.T.1.3: Kulturgeschichte des Altes Orşients, Abschn. 3.Lfg.1, München.
• Gurney 1997, O. R., “The Annales of Hattusilis III”,Anatolian Studies, 47: 127-139.
• Houwink Ten Cate 1961, H., Luwian Population Groups of Lycia and Cilicia Aspera During the Hellenistic Period, Leiden E. J. Brill.
• Hall 1971, H., “The Gorgoromeis”, Anatolian Studies, 21: 125-166.
• Monte 1992, Giuseppe F. del, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes,VI/2, Wiesbaden.
• Otten, H., 1988, Die Bronzetafel aus Boğazköy, Ein Staatsvertrage Tuthaliias IV, Weisbaden. (StBoT, Beihaft).
• Tapur 2012, T., “Hatunsaray Çevresinin Beşeri Coğrafya Özellikleri/ Human Geography Features of Hatunsaray and Around”, I.Uluslararası Hatunsaray (Lystra) ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), edts. H. Bahar, M. Özer, Ö. Koçak, H. Muşmal, H. G. Küçükbezci, R. Kızgut, 2-4 Ekim 2011, Konya: 31-49.
• Turan ve Koçak 2012, A., -K., “Hatunsaray (Konya Güneyi) Bölgesinin Jeolojik ve Jeomorfolojik Ana Çizgileri”, I. Uluslararası Hatunsaray (Lystra) ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), edts. H. Bahar, M. Özer, Ö. Koçak, H. Muşmal, H. G. Küçükbezci, R. Kızgut,2-4 Ekim 2011, Konya: 70-94.
• Wiseman 1956, D. J., Chronicles of Chaldaean Kings (626-556 B.C.) in the British Museum, London.