A Comparative Analysis in The Context of Literary Sociology: The “Faust” Myth

Yıl 2024, , 59 - 70, 28.06.2024

Senem Üstün Kaya

https://doi.org/10.38060/kare.1463478

Öz

There is a significant relationship between sociology, which is defined as the scientific study of societies, and literature. Accepted as a scientific method in the 20th century, literary sociology is a rich study area as it offers concrete indicators to the reader in the comprehension of literary texts. Beliefs, written or oral laws, lifestyle, religious phenomenon, behavioral patterns, political mobility, culture, language and feelings and thoughts of a society towards events are reflected in literature, and in this context, it is possible to interpret the texts within the framework of sociological methods and theories. Although it is believed that a literary work only reflects the period in which it was written, it is possible that some works could enhance the same impact on the reader even after centuries. Goethe’s “Faust” story, for instance, has not lost its effciency for centuries, resurfaces in different cultures and different periods and makes readers/viewers experience the same emotions. Derived from the German oral narration, Johann Wolfgang von Goethe’s epic poem Faust (1806-1832), which has a very valuable place in German literature and influenced other cultures, has been revived in different branches of fiction for centuries, in the context of intertextuality. The Faust tragedy, which contains universal messages, appears in the 20th century with Thomas Mann’s novel Doctor Faustus (1947). The purpose of this comparative analysis is to show how Goethe’s Faust story, reflecting the Romanticism period, followed by the Enlightenment, was adapted to modern Germany. Within this scope, this study involves both the impacts of the historical events that took place in the period from the 19th century to the 20th century on the German society and how these sociological events were reflected on the “Faust” myth in German literature. Based on the comparative analysis of the study, it was concluded that even after centuries, Goethe and Mann gave the message to their readers that “human beings are weak against the devil's tricks because of their weaknesses” in a similar way.

Anahtar Kelimeler

Thomas Mann, Literary Sociology, Goethe, the Faust myth, comparative analysis

Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Analiz Örneği: “Faust” Efsanesi

Öz

Toplumların bilimsel incelenmesi olarak tanımlanan sosyoloji ile edebiyat arasında kayda değer bir ilişki mevcuttur. 20. yüzyıl ile bilimsel bir yöntem olarak kabul edilen edebiyat sosyolojisi (literary sociology) edebi metinlerin anlaşılmasında okuyucuya somut göstergeler sunduğundan zengin bir çalışma kaynağıdır. Toplumun inançları, yazılı veya sözlü kanunları, yaşam tarzı, din olgusu, davranış biçimleri, siyasi hareketliliği, kültürü, dili ve olaylara karşı duygu ve düşünceleri edebiyata yansır ve bu bağlamda, metinleri sosyolojik yöntem ve kuramlar çerçevesinde yorumlamak mümkün olur. Bir edebi eserin sadece yazıldığı dönemi yansıttığı düşünülse de, bazı eserlerin yüzyıllar geçse de okuyucuda aynı etkiyi bırakabileceği olasıdır. Etkileyiciliğini yüzyıllardır kaybetmeyen Goethe’nin “Faust” hikâyesi, örneğin, farklı kültürlerde ve farklı dönemlerde tekrar gün yüzüne çıkmakta ve okuyuculara/izleyicilere aynı duyguları yaşatmaktadır. Alman edebiyatında çok kıymetli bir yere sahip olan ve diğer kültürleri de etkileyen Johann Wolfgang von Goethe’nin Alman sözlü anlatımından türeyen Faust (1806-1832) epik şiiri, metinlerarasılık bağlamında, kurgunun farklı dallarında yüzyıllardır canlandırılmaktadır. Evrensel mesajlar içeren Faust trajedisi 20. yüzyılda Thomas Mann’ın Doktor Faustus (1947) romanı ile karşımıza çıkar. Bu karşılaştırmalı analizin amacı, Aydınlanma Çağı sonrası Romantizm dönemini yansıtan Goethe’nin Faust hikâyesinin nasıl modern dönem Almanyasına uyarlandığını göstermektir. Bu kapsamda, çalışma, hem 19. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar geçen dönemde gerçekleşen tarihsel olayların Alman toplumu üzerindeki etkisini hem de bu sosyolojik olayların Alman edebiyatındaki “Faust” efsanesine nasıl yansıdığını içermektedir. Çalışmanın karşılaştırmalı analizi ile yüzyıllar geçse de, Goethe ve Mann’ın okuyucularına “insanoğlunun zaafları yüzünden şeytanın oyunları karşısında zayıf olduğu” mesajını benzer şekilde verdikleri sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat Sosyolojisi, Goethe, Thomas Mann, Faust efsanesi, karşılaştırmalı analiz

Kaynakça

• Adorno, Theodor. Edebiyat Yazıları. İstanbul: Metis, 2004.
• Adorno, Theodor ve Max Horkheimer. Sosyolojik Açılımlar. Çeviren: M. Sezai Durgun ve Adnan Gümüş. İstanbul: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
• Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. İstanbul: Öteki Yayınları, 1999.
• Althaus, Paul. The Theology of Martin Luther. Çeviren: Robert C. Schultz. USA: Fortress Press, 1989.
• Anlı, Ömer Faik. “Çağdaş Dil Felsefesinin ve Erken Alman Romantizminin Anti Temelcilik Anlayışlarının Karşılaştırılması,” FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi) 13, (2012): 165-186.
• Atkins, Stuart. “Motif in Literature: The Faust Theme” in Dictionary of the History of Ideas: Studies of Selected Pivotal Ideas. Editör: Cyrus Hamlin, 573-585. New York: Norton, 2001.
• Aydın, Ertuğrul. “Edebiyat Sosyolojisine Bakışta Türk Edebiyatı” Edebiyat ve Toplum Sempozyumu Bildirileri içinde. Gaziantep: Gaziantep Üniversite Yayını, 1999.
• Barnhart, Robert K. Dictionary of Etymology. Bronx New York: H. W. Wilson Co. 1988.
• Batıman, Burhanettin. Goethe Faust İkinci Kısmın Tahlil ve Tefsiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, No: 428, 1949.
• Bayer, Gamze Nur. Orhan Pamuk’un Cevdet Bey ve Oğulları ile Thomas Mann’ın Buddenbrooks Adlı Romanlarında Aile ve Toplum Eleştirisi. İstanbul: Salkımsöğüt Yayınları, 2012.
• Brann, Noel. L. Trithemius and Magical Theology. A Chapter in the Controversy over Occult Studies in Early Modern Europe. NY: State University of New York, 1999.
• Ebeling, Gerhard. Luther: An Introduction to His Thought. Çeviren: Richard A. Wilson. London: Collins, 1970. Erkal, E. Mustafa. Sosyoloji (Toplum Bilimi). İstanbul: Filiz Kitabevi, 1987.
• Fetzer, John F. Changing Perceptions of Thomas Mann’s Doctor Faustus: Criticism 1947-1992. Columbia: Camden House, 1996.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. Çeviren: Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Goethe, Johann Wolfgang von. Faust. Çeviren: Celal Öner. İstanbul: Oda Yayınları, 2001.
• İçli, Gönül. Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık, 2011.
• Jacobs, Jürgen ve Markus Krause. Der deutsche Bildungsroman, Gattungsgeschichte vom 18. bis zum 20. Jahrhundert. Verlag: Beck Muenchen, 1989.
• Jusdanis, Gregory. Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür. Çeviren: Tuncay Birkan. Ankara: Metis Yayınları, 1998.
• Kristeva, Julia. Desire in Language. Çeviren: Thomas Gore, Alice Jardine ve Leon S. Roudiez. Columbia: Columbia University Press, 1980.
• Ludwig, Horst. (1977). Malerei der Gründerzeit. München: Hirmer, 1977.
• Lukacs, Georg. Goethe ve Çağı. Çeviren: Ferit Burak Aydar. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2011.
• Luther, Martin. Selections from His Writings. Editör: John Dillenberger. Germany: Anchor Books, 1961.
• Mann, Thomas. Doktor Faustus. Çeviren: Zehra Kurttekin. İstanbul: Can Yayınları, 2022.
• Mayer, Gerhart. Der deutsche Bildungsroman. Verlag: Weimar, 1994.
• Merrill, Francis E. “Sosyolog olarak Balzac: Bir Edebiyat Sosyolojisi İncelemesi” Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri içinde, Editör: Köksal Alver, 95-109. İstanbul: İz Yayıncılık. 2022.
• Örnek, Süleyman A. Nietzsche’de Yaşama Sorunu. İstanbul: Belge Yayınları, 2012.
• Pınar, Nedret. “1900-1983 Yılları Arasında Türkçe’ de Goethe ve Faust Tercümeleri Üzerinde bir İnceleme.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1984.
• Rıfat, Mehmet. XX. yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları I. Ankara: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Russell, Jeffrey Burton. Mephistopheles/ Modern Dünyada Şeytan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Sağlık, Şaban. “Popüler Romanlar ve Edebiyat Sosyolojisi” Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri içinde. Editör: Köksal Alver, 251-285. İstanbul: İz Yayıncılık. 2019.
• Sapiro, Gisele. Edebiyat Sosyolojisi. Çeviren: Ertuğrul Cenk Gürcan. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2019.
• Simmel, Georg. Bireysellik ve Kültür. Çeviren: Tuncay Birkan. Ankara: Metis Yayıncılık, 2015.
• Soykan, Ömer Naci. Edebiyat Sosyolojisi: Kuram ve Uygulama. İstanbul: Dönence Yayınları, 2009.
• Taylor, Charles. Seküler Çağ. Çeviren: Dost Körpe. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Watt, Ian. Modern Bireyciliğin Mitleri. Çeviren: Mehmet Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2016. Yinger, John Milton. Religion, Society and Individual. London: Macmillian, 1954.