Halk İnanışlarında Cinsiyet Değiştirme Motifi Bağlamında Ömer Seyfettin’in “Eleğimsağma” Hikâyesi

Yıl 2021, Sayı: 11 / Ömer Seyfettin Anı Sayısı, 94 - 116, 20.07.2021

Duygu Özakın

Öz

Bu çalışma, Ömer Seyfettin’in ilk kez 1917 yılında yayımlanan Eleğimsağma adlı öyküsünde işlenen cinsiyet değiştirme motifini konu edinir. Kaynağı Türk halk inanışlarına dayanan bu motife göre, gökkuşağının altından geçmeyi başaran kişinin cinsiyeti değişir. Dünya mit ve inanışlarında gökkuşağı simgesi ile cinsiyet değiştirme motifine ayrı ayrı rastlamak mümkün olsa da, iki ögeyi ilişkilendiren inanışların sadece Türk ve Slav halkları arasında yaygın olduğu görülür. Çalışma, Ömer Seyfettin’in öykü kahramanının erkeğe dönüşme hayali ile toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının kız çocuklarının hayatındaki rolü arasında kurduğu doğrusal bağları çözümlemeyi amaçlar. Bu amaçla toplumsal cinsiyet kuramlarına başvuran çalışma, karşı cinsin bedenine giren kahramanın, ataerkil cinsiyet rejiminin kadınları baskılamak için başvurduğu biçilmiş rolleri taklit ederek eril hegemonyaya karşı durma arzusundaki çelişkileri tartışır.

Anahtar Kelimeler

beden, cinsiyet değiştirme, anima ve animus, Jung'un feminist eleştirisi, Slav folkloru

Halk İnanışlarında Cinsiyet Değiştirme Motifi Bağlamında Ömer Seyfettin’in “Eleğimsağma” Hikâyesi

Öz

This study discusses the motif of gender transformation in modern Turkish writer Ömer Seyfettin’s short story Eleğimsağma (The Rainbow), first published in 1917. According to this motif, which is based on Turkish folk beliefs, anyone who passes under the rainbow will change sexes. Although it is possible to find the rainbow symbol and the transgendering motif separately in world myths and beliefs, the folk beliefs that relate the two components are common only among Turkic and Slavic peoples. The study aims to analyze the linear connections between the hero's dreams of being the opposite sex and the role of gender stereotypes in little girls' lives. It discusses through gender theories the contradictions of hero's desire to struggle against masculine hegemony by imitating the appointed roles that the patriarchal gender regime uses to oppress women.

Anahtar Kelimeler

body, gender transformation, anima and animus, the feminist critique of Jung, Slavic folklore, rainbow

Kaynakça

• Afanasyev, Aleksandr Nikolayeviç. Narodnıye poetiçeskiye predstavleniya radugi. Voronej: tip. V. Gol'dşteyna, 1865.
• Argunşah, Hülya. "Ömer Seyfettin’de Millî Kimliğin İnşasında Kadın," İçinde Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed. M. Fatih Köksal, Mücahit Kaçar ve Mevlüt İlhan, 55-79. Ankara: KIBATEK Yayınları, 2017.
• Bektaş Mahmut ve Barut Yaşar. “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Ömer Seyfettin’in Eleğimsağma Hikâyesinin İncelenmesi.” Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi 3, 6 (2019): 116-126.
• Çetin, Nagihan ve Kalafat, Yaşar. “Bodrum Çevresi Örnekleri ile Halk İnançlarında Gök Kuşağı İnancının Mitolojik Boyutu.” İzmir Araştırmaları Dergisi 1 (2015): 27‐36.
• Çobanoğlu, Özkul. “Türk Halk Kültürü ve Mitoloji,” İçinde Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları. Ed. Ömür Ceylan ve Adem Koç, 90-121. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Çobanoğlu, Özkul. Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları: 2003.
• Dobrovolskaya, Varvara Yevgen'yevna. “Ambivalentnaya priroda radugi v pover'yah Tsentral'noy Rossii.” Etnolingwistyka [Problemy Języka I kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Słkodowskiej] 21 (2011): 205-216.
• Eliade, Mircea. “Introduction. Australian Religions: An Introduction. Part II.” History of Religions 6, 3 (1967): 208-235.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi. 1999.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
• Eşmeli, İsmet. “Dinler Tarihi Açısından Gök Cisimleri ve Tabiatla İlgili İnanış ve Uygulamalar (Muğla-Yatağan Örneği).” Dinî Araştırmalar, 17, 45 (2014): 195- 208.
• Goldenberg, Naomi R. “A Feminist Critique of Jung.” Signs 2, 2 (1976): 443-449.
• Grimes, Heilan Yvette. The Norse Myths, Boston: Hollow Earth Publishing, 2010.
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları, 2005.
• Jung, Carl Gustav. İnsan ve Semboller. Çev. Ali Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2009.
• Kalafat, Şermin. “Kültürel Bellek Metaforu Olarak Derleme Sözlüğü’ndeki Gökkuşağı Adları.” OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 9 16, (2018): 1143-1166.
• Karaban, Roslyn A. “Jung's Concept of the Anima/Animus: Enlightening or Frightening?” Pastoral Psychology 41 (1992): 39–44.
• Levkievskaya, Yelena Yevgen'yevna. Mifı russkogo naroda. Moskva: Astrel', 2000.
• Lloyd, Genevieve. Erkek Akıl: Batı Felsefesinde “Erkek” ve “Kadın”. Çev. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Nar, Mehmet Şükrü. “Günümüz Toplumunda Mitler: Anadolu Efsaneleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme” Folklor/Edebiyat 20, 79 2014: 55-77.
• Ömer Seyfettin. “Eleğimsağma,” İçinde Bütün Eserleri. Hikâyeler. Cilt 1. Haz. Hülya Argunşah, 500-508. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Raymond L. Lee ve Alistair B. Fraser. The Rainbow Bridge: Rainbows in Art, Myth, and Science. Bellingham: Penn State University Press, 2001.
• Roberts, Jeremy. Japanese Mythology A to Z. New York: Chelsea House Publications, 2009.
• Şenesen, İsmail. “Adana Halk Kültüründe Gökyüzü İlgili Halk İnanışları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme.” Asia Minor Studies 5, 9 (2017): 64-92.
• Tolstoy, Nikita İl’iç. “Iz geografii slavyanskih slov, ‘Raduga’,” İçinde Obşçeslavyanskiy lingvistiçeskiy atlas. Red. R. I. Avanesov, 22–76. Moskva: Nauka, 1976.
• Turan, Fatma Ahsen. “Orta Asya’dan Anadolu’ya Mitik Yolculukta Tabiat Olayları.” Millî Folklor 90 (2011): 49-59.
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (20.09.2020).
• Yılmaz, Mehmet. "Anima-Animus Kavramları Çerçevesinde Ömer Seyfettin’in Yalnız Efe Hikâyesinin Değerlendirilmesi." Turkish Studies 7, 1 (2012): 2145-2153.