Tema Araştırmasına Bir Katkı Olarak Edebiyatta Mekân ve Edebi Mekân

Yıl 2021, - Özel Sayı: Türkiye’de Karşılaştırmalı Edebiyat, 95 - 114, 31.07.2021

Cemal Sakallı

Öz

"Günümüzde fiziksel ve metafiziksel, fenomenolojik, bedensel, teknik ve medya, sosyal, politik-coğrafi, estetik bakımlardan ele alınan mekân, geniş bir epistemiyolojik birikim oluşturmuştur. Mekân sadece matematiğin, fiziğin, coğrafyanın, politikanın, sosyolojinin, tarihin değil, edebiyat biliminin de önemli konularından biridir. Bu çalışmada mekân ve mekânsallık edebiyat bağlamında ele alınacak ve edebiyatbilimsel mekân araştırmasının olanakları ve tema araştırmaları içerisindeki yeri tartışılmıştır. Edebiyat biliminde mekânın bir konu olarak yerleşmesi 1970’li yıllarda anlatı bilgisi, tema, izlek çalışmaları ve mekân betimlemeleri etrafında gelişen tartışmalarla başlamıştır. Mekânın sadece eylemin kurulduğu alan değil, aynı zamanda eylemi kuran olduğu düşüncesi, edebiyat biliminde edebi mekân araştırmasının yerleşmesini sağlamıştır. Bu çalışmada edebiyatta mekân ya da edebi mekân olayın geçtiği, olayı kuran yer olmaktan başka, bir yapıtın temasına, hikâyesine, olay örgüsüne katılan ve onlara eşlik eden “ilişkisel ağ” olarak kabul edilmiştir. Bir yapıtın tematik olarak incelenmesinde edebi mekân çalışmasının şu başlıklar altında, bütüncül olarak yürütülebileceği önerilmektedir. Bunlar a)olay örgüsü mekânı, b)imgesel mekân ve c)coğrafi mekânlardır. Bir yapıtın olay örgüsünün, dolayısıyla hikâyesinin ilişkisel ağında yer alan edebi mekânın, o yapıtın tematik kurgusuna ve anlamına eşlik ettiği görüşü, bu çalışmanın özünü oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Edebi mekan, tema, anlatı, imge, hikaye, ağ

Kaynakça

• Kaynakça: Auster, Paul. New York Üçlemesi. Cam Kent, Hayaletler, Kilitli Oda. (Çev. İlknur Özdemir) İstanbul, Can Yayınları, 2016.
• Bachelard, Gaston. Mekânın Poetikası. (Çev. Aykut Derman), İstanbul, Kesit Yayıncılık, 1996.
• Bachtin, Michail M. Chronotopos.(Rusçadan Çeviren: Michael Dewey), 3. Baskı. Berlin, Suhrkamp Verlag, 2014.
• Belting, Hans. Floransa ve Bağdat. Doğu’da ve Batı’da Bakışın Tarihi. (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları. 2012.
• Cassirer, Ernst. Was ist der Mensch? Versuch einer Philosophie der menschlichen Kultur. (Alm.Çev. Wilhelm Krampf) Stuttgart, W.Kohlhammer GmbH, 1960.
• Corbineau-Hoffmann, Angelika. Einführung in die Komparatistik. Berlin, Erich Schmidt Verlag, 2000.
• Dennerlein, Katrin, Narratologie des Raumes. New York, Berlin, De Gruyter 2009.
• Einstein, Albert. Raum, Aether und Feld in der Physik (1930), Jörg Dünne ve Stephan Günzel (Ed.): Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main, Suhrkamp Taschenbuch Verlag. 2015, s. 94-104.
• Foucault, Michel. Von anderen Räumen. Jörg Dünne ve Stephan Günzel (ed.) Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften (içinde). Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 2006, s.317-329.
• Frank, Michael C. Sphären, Grenzen und Kontaktzonen. Jurij Lotmans räumliche Kultursemiotik am Beispiel von Rudyard Kiplings Plain Tales from the Hills. Susi K. Frank (ed.), Explosion und Peripherie: Jurij Lotmans Semiotik der kulturellen Dynamik revisited (içinde), Bielefeld, Transcript V. 2012, s. 217-249.
• Frank, Michael C. Chronotopoi. Postet at the Zurich Open Repository and Archive. University of Zurich ZORA URL: 2015, https://doi.org/10.5167/uzh-170447.
• Gerok-Reiter, Anette ve Hammer, Franziska. Spatial Turn/Raumforschung. Christiane Ackermann ve Michael Egerding (ed.) Literatur- und Kulturtheorie in der Germanistischen Mediävistik. Ein Handbuch. (içinde).Berlin/Boston, Walter de Gruyter, 2015, s. 481-516.
• Kant, Immanuel. Von dem Raume (1770), Jörg Dünne ve Stephan Günzel (Ed.): Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main, Suhrkamp Taschenbuch Verlag, 2015, s. 74-76.
• Lakoff, George ve Johnson, Mark. Metaforlar. Hayat, Anlam ve Dil. (Çev. Gökhan Yavuz Demir), İstanbul, İthaki Yayınları, 2015.
• Leibniz, Gottfried Wilhelm. Briefwechsel mit Samuel Clarke (1715/1716), Jörg Dünne ve Stephan Günzel (Ed.): Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main, Suhrkamp Taschenbuch Verlag, 2015, s. 58-73.
• Kehlmann, Daniel. Dünyanın Ölçümü. (Çev. Ayça Sabuncuoğlu), İstanbul, Can yayınları, 2019.
• Korat, Gürsel. Ay Şarkısı. İstanbul, Everest Yayınları, 2007.
• Kunt, Esen. Kristal Aile Haritası. İstanbul, Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi (içinde), Aralık 2020, sayı 1359, s.9-17.
• Lefebvre, Henri. Mekânın Üretimi. (Çev. Işık Ergüden), İstanbul, Sel Yayıncılık, 2019.
• Lotman, Jurij. Künstlerischer Raum. Sujet und Figur (1970), Jörg Dünne ve Stephan Günzel (Ed.): Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main, Suhrkamp Taschenbuch Verlag, 2015, s.529-545.
• Manzotti, Riccardo. Parks, Tim. Zihnin Ucu Bucağı. Bilinç ve Dünya Bir Midir? İstanbul, Metis Yayınları, Metis Diyaloglar 11, 2018.
• Moretti, Franco. Edebi Teoriye Soyut Modeller; Grafikler, Haritalar, Ağaçlar. İstanbul, Agora Kitaplığı, 2006.
• Nünning, Ansgar. Formen und Funktionen literarischer Raumdarstellung : Grundlagen, Ansätze, narratologische Kategorien und neue Perspektiven. Wolfgang Hallet, Birgit Neumann (ed.), Raum und Bewegung in der Literatur. Die Literaturwissenschaften und der Spatial Turn (içinde). Bielefeld, Transcript Verlag, 2009, s.33-52.
• Perec, Georges. Şeyler. (Çev. Sevgi Tamgüç), İstanbul, Metis Yayınları, 2016.
• Renner, Karl Nikolaus. Grenze und Ereignis. Weiterführende Überlegungen zum Ereigniskonzept von Jurij M. Lotman. Gustav Frank, Wolfgang Lukas (ed.): Norm-Grenze-Abweichung. Kultursemiotische Studien zur Literatur, Medien und Wirtschaft. Festschrifft für Michael Titzmann. Passau, Verlag Karl Stutz. Passau, 2004, s. 357-381.
• Soja, Edward W.Postmodern Coğrafyalar. Eleştirel Toplumsal Teoride Mekânın Yeniden İleri Sürülmesi. (Çev. Yunus Çetin).İkinci Basım, İstanbul, Sel Yayıncılık, 2019.
• Stavrides, Stavros. Müşterek Mekân. Müşterekler Olarak Şehir. (Çev. Cenk Saraçoğlu), İstanbul, Sel Yayıncılık, 2016.