TRABZON’DA SUÇ VE SUÇLU: BİR İNGİLİZ KONSOLOS RAPORUNUN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 4, 47 - 77, 27.12.2017

Edip Öncü

Öz

Bilhassa
1960’lardan sonra sosyal ve ekonomik tarihin önem kazanması ve bu disiplinleri
kuramcı temellere (yapısalcı- Marksist) dayandırma çabası ve buna koşut olarak
Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye araştırmalarında sosyal bozulmanın nedenleri
arasında, daha çok belli sosyo-ekonomik faktörler gösterilmiştir. Bu yaklaşımın
zayıf tarafı, belli şartların farklı dönem ve coğrafyalarda neden aynı
sonuçları vermediği sorusuna tatmin edici cevap bulamamasıdır. Tarih
araştırmalarında orijinal belgelerin yanı sıra birçok disiplinden bir arada yararlanılmadan belli bir
“olgu”yu “anlama”nın zorluğu gerçeğini temel alarak bu çalışmada, Trabzon’da
1880’lerden bugüne uzanan “suç ve suçlu” olgusunu sosyal adalet algısı
bağlamında ele aldık. Tarihsel determinizmin kalıpları dışına çıkmaya
çalıştığımız bu inceleme, suç ve suçun insan tabiatı ve vicdan eksenindeki
etiyolojisini inceleyerek 1879’daki adli reformlardan sonra Trabzon
vilayetindeki dinamikleri değerlendiren dönemin İngiliz konsolosu Alfred
Biliotti’nin saptamaları, suçun güçle olan bağlantısını vermekte değerli bir
referans olarak sunmaktadır. Araştırma daha çok kavramsal saptamalara dayandığı
için sözü edilen Konsolos Biliotti’nin okumuş olduğumuz onlarca raporundan
sadece birkaç tanesinden yararlanılması ve mümkün oldukça çok özel yer, olay ve
zamana dayanan raporlardan kaçınılması, araştırmanın sınırlamalarıdır. Bu
sınırlamanın yanı sıra, birçok disiplinden yardım alan bu tarih incelemesinde,
psikoloji, sosyoloji ve hukuk gibi alanlarda okuyucunun derinlemesine malumata
maruz bırakılmaması, anlatının akışını bozmamak ve yer sınırlamasına riayet
etmek için yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Suç, Suçlu, Trabzon, Alfred Biliotti, Sosyal Psikoloji

Kaynakça

• “Suç” (1986), Büyük Larousse, (XXI), İstanbul: Milliyet Yayınları, 10845-10847. “Suçların Niteliği ve Nedenleri” (1976), Gelişim Genel Kültür Ansiklopedisi, (I), İstanbul: Gelişim Yayınları, 288-289. A. Biliotti’den Hugh Wyndham’a, 13 Ocak 1883, PRO FO 195/1457, No. 2. Alfred Biliotti’den Henry Layard’a, 29 Mayıs 1880, PRO FO 195/1329, No. 19. Arnd, Schneider ve Zarate, Oscar (1995), Herkes İçin Mafya, İstanbul. Aygün, Necmettin (2005), Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Trabzon: Serander Yayınları. Bay, Abdullah (2007), Trabzon Vilayeti’nde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Cem, İsmail (1989), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul: Cem Yayınevi. Demirel, Fatmagül (2008), “Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876- 1909), N. Levy- A. Toumarkine (Eds.), Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, içinde (190-199), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demirtaş, Mehmet (2010), Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Ankara: Birleşik Kitabevi. Dickie, John (2004), Cosa Nostra: A History of the Sicilian Mafia, New York: Palgrave Macmillan. Emecen, Feridun M. (2010), Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı- Beşikdüzü, Trabzon: Serander Yayınları. Gabriel, U. & Greve, W. (2003), “The Psychology of Fear of Crime: Conceptual and Methodological Perspectives”, British Journal of Criminology, (43), 600-614. Hess, Henner (1998), Mafia & Mafiosi: Origin, Power and Myth, Tübingen: NYU Press. Hodgetts, E.A. Brayley (1896), “Round About Armenia: The Record of a Journey across the Balkans through Turkey”, The Caucasus and Persia in 1895, London: Low, Marston. Karal, Enver Z. (2000), Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876- 1907) VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Meeker, Michael (2001), A Nation of Empire: The Ottoman Legacy of Turkish Modernity, London: University of California Press. Okuyan, Abdurrahman (2003), XIX. yüzyılın son çeyreğinde (1875-1900) Trabzon, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Öksüz, Melek (2006), Onsekizinci Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon: Toplum- Kültür- Ekonomi, Trabzon: Serander Yayınları. Özcan, Tahsin (2001), “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”, Marife, (1/1), 129-151. Özdiş, Hamdi (2008), Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Dönemi’nde Trabzon Vilayeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Reid, Lesley W. (2003), Crime in the City: A Political and Economic Analysis of Urban Crime, New York: LFB Scholarly Publishing LLC. Rubin, Avi (2012), “British Perceptions of Ottoman JudicialReform in the Late Nineteenth Century: Some Preliminary Insights”, Law & Social Inquiry, (37/4), 991-1012. Saunders, Peter (1986), Social Theory and the Urban Question, London: Routledge. Saydam, Abdullah (1997), “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefaret Usulü”, Tarih ve Toplum, (28/164), 4-12. Shaw, Stanford J. ve SHAW, Ezel K. (1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume II: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, London: Cambridge University Press. Şen, Hasan (2008), “Osmanlı’da Hapishane Mefhumu”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, N. Levy- A. Toumarkine (Eds.), Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, içinde (190-199), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Trabzon Vilayeti Salnamesi (1999), Yıl: 1882, Cilt: 12, haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı. Yüksel, Ayhan (2005), Doğu Karadeniz Araştırmaları, İstanbul: Kitabevi.