MİLLÎ MÜCADELE’NİN BAŞLARINDA İNGİLİZ İSTİHBARAT SERVİSİNİN TRABZON’DAKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 4, 113 - 150, 27.12.2017

Resul Yavuz

Öz

Trabzon ve
çevresi konumu itibarıyla tarihin hemen her devrinde Anadolu’ya kuzeyden
girerek İç kesimlere doğru
genişlemek isteyen devletlerin kontrol altına tutmak istedikleri yerlerden biri
olmuştur. Bu amacı gerçekleştirmeye yönelik en yakın girişimler ise şüphesiz
Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar, savaş sonrasında başlayan Türk İstiklal Savaşı’nda
ise İngilizler tarafından gerçekleştirilmek istenmiştir.

Stratejik
konumu, bölgesine oranla sosyo-ekonomik yapısının gelişmiş düzeyde olması ve
coğrafi olarak Bolşevik Rusya’ya yakınlığı nedeniyle özellikle Millî Mücadele
yıllarında yabancı istihbarat birimlerinin ilgi odağında olmuştur. Bu yıllarda
İngiliz istihbarat servisi, Trabzon’un iç kesimlerle bağlantısını sağlayan
gizli geçitleri ve patika yolları ile olası bir işgal durumunda Doğu Anadolu’ya
asker sevk etmek amacıyla şehrin muhtemel çıkarma ve bağlantı yerlerini,
krokilerle raporlayıp merkezlerine bildirmişlerdir.

Ayrıca
İngilizler Millî Mücadele’nin Anadolu’da budaklanmaya başladığı yıllarda
Trabzon üzerindeki baskılarını daha da artırarak mütareke hükümlerini uygulamak
başlığı altında silah sevkiyatını kontrol etmek başta olmak üzere, şehrin her
türlü faaliyetini denetlemek için çaba sarf etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, İstihbarat, Rawlinson, İngiltere, Millî Mücadele

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri 1. Public Record Office (İngiltere Milli Arşivi) Foreign Office War Office 2. Süreli Yayınlar İkdam, 8 Kasım 1918. No: 7809. B. Hatıralar Altınay, Ahmet Refik, (1919) Kafkas Yollarında Hatıralar ve Tahassüsler, Matbaa-i Orhaniye, İstanbul. Frunze, Mihail Vasiyeviç,(1996) Frunze’nin Türkiye Anıları, Çev. Ahmet Ekeş, Düşün Yay., İstanbul. Günday, Faik Hurşit,( 1960) Hayat ve Hatıralarım, C.I, İstanbul. Karabekir, Kâzım,(1995) İstiklal Harbimiz, C. I, Emre Yay., İstanbul. Ralwinson, Alfred,(2013) Yakın Doğu Maceraları (1918-1922), TBBD Yay., İstanbul. C. Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri Yavuz, Resul,(2016) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Sevr Barış Antlaşması’na Giden Süreçte Türk Diplomasisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılâpları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktara Tezi), İzmir. D. Kitaplar ve Makaleler 1. Kitaplar Albayrak, Hüseyin,(1981) Kurtuluş Savaşında Trabzon, Trabzon’dan Atatürk’e adlı kitaptan ayrı baskı, Trabzon. Atabey, Figen, (2006) Karadeniz’de Türk Donanması (Birinci Dünya Harbi ve Milli Mücadele Dönemi), AAM Yay., Ankara. Atmaca, Muhammet,(2005) Tarih İçinde Tonya, Tonya Belediyesi Yay., Trabzon. Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri,(2006) AAM Yay., Ankara. Atatürk’ün Bütün Eserleri, (2003) C. III, 3. Baskı, Kaynak Yay., İstanbul. Başak, Tolga,(2013) İngiliz ve Türk Kaynakları ile Mondros Mütarekesi ve Uygulama Günlüğü (30 Ekim-30 Kasım 1918), IQ, Kültür Sanat Yay., İstanbul. Bayur, Yusuf, Hikmet,(1983) Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, Kısım 4, TTK Basımevi Ankara. Bilgin, Mehmet,(2008) Rus İşgalinde Trabzon Direnişi, Serender Yay., Trabzon. Carr, Edward Hallett,(2004) Sovyet Rusya Tarihi Bolşevik Devrimi 1917-1923, C.III, çev. Tuncay Birkan, Metis Yay., İstanbul. Çapa, Mesut,(1998) Milli Mücadele Döneminde Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Trabzon Belediyesi Kültür Yay., Trabzon. Çapa, Mesut, (1993) Pontus Meselesi Trabzon ve Giresun’da Milli Mücadele, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara Çapa-Usta, Mesut-Veysel,(1995) Milli Mücadele’de Trabzon Vilayetiyle Yazışmalar, Trabzon Valiliği Yay., Trabzon. Eken Halit,(2008) Bir Milli Mücadele Valisi ve Anıları Kapancızade Hamit Bey, Yeditepe Yay., İstanbul. Erdaş, Nilgün Akgül,(1994) Milli Mücadele Döneminde Kafkas Cumhuriyetleri ile İlişkiler (1917-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara. Erdaha, Kamil, (1975) Milli Mücadelede Valiler ve Vilayetler, Remzi Yay., İstanbul. Goloğlu, Mahmut, (2011) Erzurum Kongresi, Türkiye İş Bankası Yay., 2. Baskı, İstanbul. Helmreıch, Paul C.,(1996) Sevr Entrikaları, Çev. Şerif Erol, Sabah Yay., İstanbul. Karnap, Huriye,(2006) Kurtuluş Savaşı’ndan Cumhuriyet’e Trabzon I-II Dönem TBMM Milletvekilleri, MK Yay., Ankara. Lermioğlu, Muzaffer,(1949) Akçaabat Tarihi, İstanbul. Okur- Küçükuğurlu, Mehmet-Murat,(2006) İngiliz Yüksek Komiserlerinin Gözüyle Milli Mücadele (1918-1920), Serander Yay., Trabzon. Özel, Sabahattin,(1991) Milli Mücadele’de Trabzon, TTK Yay., Ankara. Palmer, Alan,(2015) Savaş Biterken 1918, Alfa Yay., İstanbul. Sarıkaya, Makbule,(2004) Milli Mücadele Döneminde Rize, AAM Yay., Ankara. Selçuk, Sadi,(1995) Esaretin Acı Hatıraları ve 37. Kafkas Fırkasının Trabzon’u Düşman’dan İstirdadı, Konya. Şimşir, Bilal,(1976) Malta Sürgünleri, Milliyet Yay., İstanbul, 1976. Tarakçıoğlu,(1986) Mustafa Reşit, Trabzon’un Yakın Tarihi, Karadeniz Üniversitesi Yay., Trabzon. Topaloğlu, İhsan, (2003) Rize’nin Kurtuluşu, Trabzon Haber Gazetesi Yay., Trabzon. Türkgeldi, Ali,(1948) Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yay., Ankara. Üçüncü, Uğur,(2012) İttihatçıların Trabzon’daki Faaliyetleri (1919-1926), Altınpost Yay., Ankara. Yel, Sema,(2002) Yakup Şevki Paşa ve Askeri Faaliyetleri, AAM Yay., Ankara. 2. Makaleler Atamer, Hamit, (1968) “Milli Direnme”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 8, Mayıs, İstanbul. Dilek- Küçük, Mehmet Sait, Evren, (2012)“San Remo Konferansı’nda İngiltere’nin Politikası (18-26 Nisan 1920)”, Turkish Studies, Vol.7/3, Yaz. Okur, Mehmet, (2011) “Mütareke Döneminde İngiltere’nin Karadeniz Politikaları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 11, Güz, Trabzon. Sertoğlu, Mithat,(1972) “Mondros Mütarekesini Türk Milletine Bildiren Genelge”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 63, Aralık, İstanbul, 1972. 3. Tebliğler Beyoğlu, Süleyman, “Birinci Dünya Savaşında Trabzon (1914-1918)”, Trabzon Tarihi Sempozyumu , 6-8 Kasım 1998, Trabzon Belediyesi Kültür Yay., Trabzon. Okur, Mehmet, (2011)“Mondros Mütarekesi Döneminde İngiliz Askeri Temsilcilerinin Trabzon’daki Faaliyetleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslar arası Tarih- Dil- Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, 3-5 Mayıs 2001, Trabzon Valiliği Kültür Yay., Trabzon. Okur, Mehmet,(2008) “İngiliz Kontrol Subayı Heatcots- Smith’in Doğu Karadeniz’in Sosyo- Ekonomik, Demografik ve Asayiş Durumu ile İlgili Raporu”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu 9-11 Kasım, Giresun.