1864 KAFKAS GÖÇÜ’NDE TRABZON’DA YAŞANAN SORUNLARA BİR ÖRNEK: DR. BAROZZİ - YAVER EFENDİ ÇATIŞMASI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 5, 1 - 31, 28.06.2018

Özgür Yılmaz

https://doi.org/10.31765/karen.438188

Öz

Trabzon, 1864 Kafkas Göçü’nde göçmenlerin Osmanlı
topraklarına giriş yaptıkları ana limanlardan biri
oldu. Ancak çok sayıda göçmenin Trabzon’a yığılması hem
göçmenler hem de yerli halk için çok ciddi sorunları da beraberinde
getirdi. Bu nedenle Osmanlı Hükûmeti, gerek
göçmenlerin gerekse yerli halkın göçten kaynaklanan sorunlardan
etkilenmemesi için Muhacirîn Komisyonu vası-
tası ile bir dizi tedbir aldı ve Yaver Efendi’yi Trabzon’a
gönderdi. Diğer taraftan, Meclis-i Tahaffuz da göç sürecine
nezaret etmek üzere İtalyan asıllı Dr. Barozzi’yi Trabzon’a
gönderdi. Ancak bu iki görevli Trabzon’daki faaliyetleri
sırasında zaman zaman Vali Emin Muhlis Paşa’nın mü-
dahil olduğu bir çatışmaya neden oldu. Dr. Barozzi, yolsuzluk
yapmakla suçladığı Yaver Efendi'nin görevden alınmasını
talep ederken Yaver Efendi de Dr. Barozzi'yi göç-
menlere karşı sert davranmakla suçluyor ve yerine Müslü-
man bir hekimin görevlendirilmesini talep ediyordu. Bu
çalışma göçün Trabzon’da neden olduğu sorunlar çerçevesinde
Trabzon’da yetkililer arasındaki bu çatışmayı inceleme
ve bu konuda bazı tespitler yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

1864 Kafkas Göçü, Salgın hastalıklar, Trabzon, Yaver Efendi, Dr. Barozzi

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• I. Başbakanlık Osmanlı Arşivi | The Prime Ministry Ottoman Archives
• İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS), 27/1189.
• Bâb-ı Âli Evrak Odası, Vilâyât Gelen-Giden Defterleri (BEO. VGGD), no. 190.
• Sadâret Mektûbi Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM): 293/25; 290/37; 309/47; 311
• İrade Dâhiliye (İ. DH), 524/36128.
• Meclis-i Vâlâ Riyâseti (MVL), 669/68; 671/9; 675/30; 985/20.
• II. Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) | Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa
• a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC)
• Correspondance consulaire et commerciale (CCC): Trébizonde, Tome 8.
• b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
• Archives des Postes Diplomatiques, (APD), Constantinople (Ambassade), Série D: Trébizonde, Tome 9.
• III. The National Archive (TNA) | İngiliz Milli Arşivi
• FO 524/13; FO 195/812
• B. Diğer Kaynaklar
• Akyıldız, Ali (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul: Eren Yayınevi.
• Aydın, Erdem (2004), “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, OTAM, 15, 185-207.
• Cuthell, David Cameron, Jr. (2005), The Muhacirin Komisyonu: An agent in the Transformation of Ottoman Anatolia, 1860—1866, Ph.D. dissertation, Columbia University, New York.
• Çiçek, Nazan (1999), “Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti”: İngiliz Arşiv Belgelerinde Büyük Çerkes Göçü (Şubat 1864-Mayıs 1865)” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 64-1, 57-88.
• Davison, Roderic H. (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, (Çev. Osman Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Dulaurîer, Édouard (1866), “La Russie dans le Caucase: L’exode des Circassiens et la colonosation Russe”, Revue des Deux Mondes, 61, 41-67.
• Eren, Ahmet Cevat (1966), Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, İstanbul: Nurgök Matbaası.
• Fauvel, Antoine (1864), “L’Émigration Circassienne en Turquie”, Gazette Médicale d’Orient, 4, 49-60.
• Grassi, Fabio L. (2014), Una Nuova Patria L’esodo dei Circassi verso l’Impero Ottomano, İstanbul: Isis Press.
• _____(2017), Yeni Bir Vatan, Çerkeslerin Osmanlı İmparatorluğu’na Zorunlu Göçü, (Çev. Birgül Göker Perdisa), İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Günaçtı, Yusuf (2017), Osmanlı'dan Cumhuriyete Trabzon'a Göçler: Göç, Demografik Hareketlilik ve Değişim Üzerine Bir Kent Örneği (1877 - 1930), Yayınlanmamış Yüksek Lisans, Hacettepe Üniversitesi.
• Habiçoğlu, Bedri (1993), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, İstanbul: Nart Yayınları.
• İpek, Nedim (2006), İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander Yayınevi.
• Karal, Enver Ziya (1995), Osmanlı Tarihi, C. VI, Ankara: TTK.
• Karpat, Kemal H. (2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• _____(2010), Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kasumov, Ali, & Kasumov, Hasan (1995), Çerkes Soykırımı Çerkeslerin 19. Yüzyıl Kurtuluş Savaşı Tarihi, Ankara: KafDer Yayınları.
• Kırmızı, Abdülhamit (2017), Abdülhamid’in Valileri, Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, İstanbul: Klasik.
• Kocabaşoğlu, Uygur (2004), Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kyriakidis, Theodosios (2014), “Three Unpublished Documents from Trebizond’s Italian Consulate Concerning the Sanitarian Consequences of the Caucasian Migration in 1864 to the Southeastern Coast of the Black Sea”, 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, ed. Mehmet Hacısalihoğlu, içinde (201-217) İstanbul: BALKAR-IRCICA.
• L’Émigration Circassienne en Turquie, Extrait de la Gazette Médicale d’Orient Juillet 1864, Imprimerie de Levant Herald, Constantinople 1864.
• McCarthy, Justin (1998), Ölüm ve Sürgün, (Çev. Bilge Umar), İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Panzac, Daniel (1995), “ Vingt ans au service de la médecine turque: le Dr Fauvel à Istanbul (1847-1867)”, Santé, médecine et société dans le monde arabe, dir. E. Longuenesse, içinde (165-181), Paris: Harmattan.
• _____(1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), (Çev. Serap Yılmaz), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Papers Respecting the Settlement of Circassian Emigrants in Turkey (1864), London.
• Pinson, Mark (1972), “ Russian Policy and The Emigration of The Crimean Tatars to The Ottoman Empire, 1854–1862”, Güneydogu Avrupa Arastırmaları Dergisi, 1, 37–55.
• _____ (1973-74), “Russian Policy and The Emigration of The Crimean Tatars to The Ottoman Empire, 1854–1862”, Güneydogu Avrupa Arastırmaları Dergisi, 2–3, 101–114.
• Pul, Ayşe (2009), “Trabzon ve Samsun Limanları Üzerinden Kafkasya Muhâcirlerinin İskanı (1860-1864)”, Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, 9-11 Ekim 2008, c. I, içinde (544-461), Ankara: Giresun Belediyesi Yayınları.
• _____(2011), “Kafkasya Muhacirlerinin Durumlarına Dair Eczacı Es-Seyyid Hüseyin Efendi’nin Bir Mektubu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/16, 413-423.
• Recueils des travaux du Comité consultatif d’hygiène publique de France et des actes officiels de l’administration sanitaire, (1875), Tome 4, Paris : Librairie J. B. Baillière.
• Rosser-Owen, Sarah A.S. Isla (2007), The First ‘Circassian Exodus’ to the Ottoman Empire (1858-1867), and the Ottoman Response, Based on the Accounts of Contemporary British Observer, Unpublished MA Dissertation, University of London School of Oriental and African Studies, London.
• Sarıyıldız, Gülden (1994), “Karantina Meclisleri’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, LVII/222, 329-376.
• _____(1996), Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-2914), Ankara: TTK.
• Saydam, Abdullah (1999), “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskan Siyaseti (1856-1876), Osmanlı, C. IV, içinde (677-686), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. _____(1997), Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Ankara: TTK.
• Serbestoğlu, İbrahim (2015), Bir Taşra Şehrinde Tanzimat ve Modernleşme, Canik Sancağı 1863-1865, Malatya: Mücelli Yayınları.
• Şaşmaz, Musa (1999), “Immigration and Settlement of Circassians in the Ottoman Empire on British Documents 1857-1864”, OTAM, 9, 331-366.
• Şehsuvaroğlu, Bedi N (1951). “Türkiye Karantina Tarihine Bir Bakış”, Sağlık Dergisi, 2/25, 1-4.
• _____(1966), “ Tarihi Kolera Salgınları ve Osmanlı Türkleri” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, 17/2, 282-299.
• Turgay, A. Üner (1991), “Circassian Immigration into the Ottoman Empire, 1856-1878”, Islamic Studies Presented to Charles J. Adams, içinde (193-217), ed. Wael Hallaq and Donald P. Little, Leiden: E. J. Brill.
• Ulman, Yeşim Işıl (2008), “Portraits of Italians in Health Affairs in 19th Century İstanbul: Dr. Castaldi, Pharmacist A. Calleja, Midwife Messani”, Oriente Moderno, 6, 135-148.
• Ünver, A. Süheyl (1999), “Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Notlar”, Tanzimat, c. II, içinde (933-966), İstanbul: MEB Yayınevi.
• Yıldırım, Nuran “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. V, İletişim Yayınları, İstanbul 1986, s.1320-1338.
• Yıldırım, Nuran (2010), A History of Healtcare in İstanbul, İstanbul: Düzey Matbaacılık.
• Yılmaz, Özgür (2014), “1864 Kafkas Göçünde Trabzon”, 1864 Kafkas Tehciri, Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, içinde (315-345), ed. M. Hacısalihoğlu, İstanbul: BALKAR-IRCICA.
• _____(2014a), Tanzimat Döneminde Trabzon, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul.
• _____(2014b),“An Italian Physician in the Caucasian Migration of 1864: The Mission of Dr. Barozzi in Trabzon and Samsun”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14/ 28, 5-44.
• _____ (2014c), “1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor”, Mavi Atlas, 3, 132-155.