YÜZEY ARAŞTIRMALARI IŞIĞINDA MÖ II. YÜZYILDAN MS 10. YÜZYILIN BAŞLARINA KADAR BAYBURT VE ÇEVRESİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 6, 241 - 266, 30.12.2018

Süleyman Çiğdem , Osman Emir , Hüseyin İlhan

https://doi.org/10.31765/karen.505947

Öz

Kuzeydoğu
Anadolu Bölgesi’nin önemli kentlerinden biri olan Bayburt, Geç Hellenistik
dönemden itibaren güçler çatışmasının merkezinde yer almıştır. Roma’nın
doğudaki sınır savunmasının önemli bir parçası olan bu kent, önce Roma – Parth
ardında da Doğu Roma – Sasani mücadelelerinde stratejik olarak önemli görevler
üstlenmiştir.

Bu
çalışmada yazılı ve arkeolojik veriler ışığında Geç Hellenistik dönemden Roma
İmparatorluğu’nun sonuna kadar Bayburt ve çevresinde yaşanan askerî ve siyasi
gelişmeler; bu gelişmeler sürecinde Bayburt ve çevresinin stratejik konumu ele
alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bayburt, Roma, Mithradates, Haldia, Doğu Roma

Kaynakça

• ADAMS, W. L. (2006), “The Hellenistic Kingdoms”, Glenn R. Bugh (Ed.), The Hellenistic World, içinde (28-51), London and New York: Cambridge University Press. ADCOCK, F.E. (1971), “The Civil War” The Roman Republic, CAH, IX, 638–690. ADONTZ, N. (1946), Historie d’Armenie Les Origines du X. Siecle au VI (Av.J. C.), Paris. ________, (1970), Armenia in the Period of Justinian The Political Conditions Based on the Naxarar System, Translated With Partial Revisions A Bibliographical Note and Appendices By N. G. ANDERSON, J.G.C. (1922), “Pompey’s Campaign against Mithradates”, JRS, 12, 99–105. ANTONINE Itinerary, http://assests.cambridge.org/052130/1998/index/0521301998_index.pdf 06.09.2006. ARSLAN, M. (2006), “PONTOS’TAN KARADENİZ’E: Bir Adlandırmanın Ardındaki Önyargılar, Varsayımlar ve Gerçekler”, Olbia, XIV, 71–88. ________, (2007), Roma’nın Büyük Düşmanı Mithrdates VI Eupator, İstanbul. ARTHUR, J.-R. Munro (1901), “Roads in Pontos, Royal and Roman”, JHS, 21, 52–66. BALL, W. (2002), Rome in the East The Transformation of an Empire, London and New York. BALLESTEROS-Pastor, L. (2008), “Cappadocia and Pontus, Client Kingdoms of the Roman Republic from the Peace of Apamea to the Beginning of the Mithridatic Wars (188-89 B.C.)”, A. Coşkun (Ed.), Freundschaft und Gefolgschaft in Den Auswärtigen Beziehungen der Römer (2. Jahrhundert V.chr.- 1.jahrhundert N.chr.), içinde (45-63), Frankfurt am Main, Alemania: Peter Lang. BAYDUR, N. (1982), İmparator Ilianus, İstanbul. BELLI, O. (1991), “Ore Deposits and Mining in Eastern Anatolia in the Urartian Period: Silver, Copper and Iron”, R. Merhav (Ed.), Urartu A Metalworking Center in the Frist Millennium B.C.E. (Ed. By), içinde (16–41), Jerusalem. BENNETT, Julian (2005), Trajan Optimus Princeps: A Life and Times, London and New York: Routledge. BIRLEY, A. R. (2008), “Hadrian to the Antonines”, K. A. Bowman ve diğerleri (Eds.), The High Empire A.D. 70-192, CAH, XI, içinde (132-194), Oxford and New York: Cambridge University Press/Cambridge Histories Online. ________, (2012a), “Cassius Dio and Historia Augusta”, Marcel van Ackeren (Ed.), A Companion to Marcus Aurelius, içinde (13-28), Oxford and New York: Blackwell Publishing. ________, (2012b), “The Wars Revolt”, Marcel van Ackeren (Ed.), A Companion to Marcus Aurelius, içinde (13-28), Oxford and New York: Blackwell Publishing. BIVAR, A. H. D. (1983), “The Political History of Iran under the Arsacid”, Ehsan Yarshater (Ed.), The Seleucid, Parthian and Sasanian Period”, The Cambridge History of Iran, III(1), içinde (21-99), Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo: Cambridge University Press. BOATWRIGHT, M. T. (2000), Hadrian and the Cities of the Roman Empire, New Jersey: Princeton University Press. BOKŞÇANIN, A. G. (1960-1966), Parfiya i Rim, Vozniknovenie sistema, politiçeskogo dualizma v peredney Azii, Çast’ I-II, Moskva: İzdatel’stvo Moskovskogo Universiteta. BOATWRIGHT, M. T. (2008), “Hadrian”, A. A. Barrett (Ed.), Lives of the Caesars, içinde (155-180), Oxford and New York: Blackwell Publishing. BOSCH, M. E. (1943), Helenizim Tarihinin Anahatları II. Kısım Roma İmparatorluğu’na Katıldıkalrı Tarihe Kadar Helenizm Devletleri, (Çev. S. Atlan), İstanbul. BOSWORTH, A. B. (1976), “Vespasian’s Reorganization of the North-East Frontier” Antichthon, 10, 63–78. ________, (1977), “Arrian and the Alani” Harvard Studies in Classical Philology, 81, 217–255. ________, (1983), “Arrian at the Caspian Gates: A Study in the Methodology” CQ, 33/1, 265–267. BRAUND, D. (1994), Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasia Iberia 550 BC-AD 562, Oxford: Clarendon Press. BRYER, A. (1980), The Empire Trebizond and Pontos, London. ________, (1988), “The Question of Byzantine Mines in Pontos: Chalybian Iron, Chaldian Silver, Koloneian Alum and the Mummy of Cheriana”, Settlement in Anatolia and Caucassus 800–1900, London. BRYER, A.-D. Winfield (1985), The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I, (Dumbarton Oaks Studies 20), Washington: Dumbarton Oaks. CAMPBELL, B. (1993), “War and Diplomacy: Rome and Parthia, 31 BC-AD 235”, John Rich and Graham Shipley (Eds.), War and Society in the Roman World, Leicester-Nottingham Studies in Ancient Society Volume 5, içinde (213-240), London and New York: Routledge. CARRINGTON, Peter (1976), The Distribution and History of Elements of the Native Culture of Roman Phrygia with Reference to their Ethnic Origin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Newcastle. CHAHIN, M. (1987), The Kingdom of Armenia, New York: Dorset Press. CHAUMONT, M. L. (1976), “L’Arménie entre Rome et l’Iran I. De l’avènement d’Auguste a l’àvènemet de Diocletion”, ANRW, II.9.1, 71-194. CHRISTENSEN, A. (1936), L’Iran Les Sassanides, Copenhagune. CORNELL, T.-J. Matthews (1988), Roma Dünyası, İletişim Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, V, (Çev. Ş. Karadeniz), İstanbul. CUMONT, F. (1923), “L’Annexion du Pont Polémoniaque et de la Petite Arménie”, W. H. Buckler-W. M. Calder (Eds.), Anatolian Studies Presented to Sir William Mitchell Ramsay, içinde (109–119), Manchester. CUMONT, F.-E. Cumont (1906), Voyage d’exploration archeologique dans la Pont et la Petit Armenie. Studia Pontica 2, Brussels. CURZON, G. N. (1966), Persia and the Persian Question II, London and Edinburgh. CZEGLÉDY, K. (1999), Turan Kavimleri’nin Göçü, (Çev. G. Karaağaç), İstanbul. ÇİĞDEM, Süleyman (2006), “Urartu Krallığı’nın Doğu Karadeniz İlişkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/1, 95–112. ________, (2011), “Roma-Parth İlişkilerinde Elegeia/Erzurum ve Çevresi” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Edebiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 11/46, 97-118. ________, (2013), “Bayburt/Aydıntepe Yüzey Araştırması Işığında Bölgenin Eskiçağ Tarihinin Değerlendirilmesi” A.Ü. Güzel Snatlar Enstitü Müdürlüğü Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 30, 65-81. ÇİĞDEM, S.-O. Emir (2017), “Bayburt Kalesi’nin Prehistoriası ve Eski Çağı Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Kaleli Kentler ve Bayburt Kalesi Kongresi, içinde (21-35), İstanbul. ÇİĞDEM S.-H. Yurttaş-H. Özkan (2011), “2009 Yılı Bayburt Yüzey Araştırması”. 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, (24-28 Mayıs 2010 İstanbul), içinde (155-174), Ankara. ÇİĞDEM S.-H. Yurttaş-H. Özkan (2014), “2012 Bayburt Yüzey Araştırması”, 31. AST 2 (27-31 Mayıs 2013 Muğla), içinde (19-30), Muğla. ÇİĞDEM, S.-H.Yurttaş-H. Özkan (2016), “2014 Bayburt Yüzey Araştırması” 33. AST 1 (11-15 Mayıs 2015 Erzurum), içinde (119-136), Ankara. ÇİĞDEM, S.-H. Yurttaş-H. Özkan (2017), “2015 Bayburt Yüzey Araştırması Raporu” 34. AST 2 (23 -27 Mayıs 2016 Edirne), içinde (161-174), Edirne. DEBEVOISE, N. C. (1968), A Political History of Parthia, Chicago. DEMİRCİOĞLU, H. (1987), Roma Tarihi I/1 Cumhuriyet Menşelerden Akdeniz Havzasında Hâkimiyet Kurulmasına Kadar, Ankara. DMITRIEV, S. (2006), “Cappadocian Dynastic Rearrangements on the Eve of the First Mithridatic War”, Historia, 55 (3), 285-297. DODGEN, M.H.-N.C.Lieu (1991), The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (AD 226–363) A Documentary History, London-New York. DRINKWATER, J. (2008), “Maximinus to Diocletion and the Crisis”, A. K. Bowman ve diğerleri (Eds.), The Crisis of Empire, CHA, XII, second Edition içinde (28-66), Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo. DEMİR, M. (2009), “Antik Dönemde Bir Doğu Karadeniz Kavmi: Khalybler”, Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu 9-11 Ekim 2008, Cilt. 1, içinde (67-85), Giresun. EMİR, Osman (2011), Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Trabzon. ________, (2014), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Pontos (MÖ IV. Yy. – MS III. yy.), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon. ERRINGTON, R. M. (1989), “Rome Against Philip and Antiochus”, Ed. A.E. Aiston ve diğerleri, CAH, VIII, 224-275. ________, (1972), The Dawn of Empire: Rome’s Rise to World Power, New York. FARROKH, K. (2007), Shadows in the Desert: Ancient Persia at War, Oxford and New York. FOSS, C. (1975), “The Persians in Asia Minor and the End Antiquity”, EHR, 90/357, 721–747. FRYE, R. N. (1962), The Heritage of Persia, London. ________, (1984), The History of Iran, München. GIBBON, E. (1987–1988), Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi 1–3, (Çev. A. Baltacıgil), İstanbul. GILMARTIN, K. (1973), “Corbulo’s Campaigns in the East: An Analysis of the Tacitus’ Account”, Historia, V(4), 583-626. GOLDSWORTHY, A. K. (2014), Caesar, (Çev. E. Kurtluoğlu), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. GRIFFIN, M. T. (2008), “Nerva to Hadrian”, A. K. Bowman ve diğerleri (Eds.), The High Empire A.D. 70-192, CAH, XI, içinde (84-131), Oxford and New York: Cambridge University Press/Cambridge Histories Online. HILMAN, T. P. (1993), “When Did Lucullus Retire?”, Historia, 42 (2), 211-228. HIND, J.G. F. (1992), “Mithridates”, The Last Age of The Roman Republic, 146-43 B.C., CAH, IX, içinde (129-161), J. A. Crook ve diğerleri (Eds.), New York: Cambridge Histories Online/Cambridge University Press. HONIGMANN, E. (1970), Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Grekçe Arabça, Süryanice kaynaklara göre 363’den 1071’e kadar, (Tercüme eden F.Işıltan), İstanbul. JONES, A. H. M. (1969), The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford. ISAAC, B. (1990), The Limits of Empire. The Roman Army in the East. Oxford. KAYA, M. A. (2004), “Romalılar, Parthlar ve Armenia Krallığı (İ.Ö. 96-İ.S. 4)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/1, 73-86. ________, (2005a), “Roma Lejyonerleri ve Anadolu”, Tarih Araştırmaları, XXII/36, 87-96. ________, (2005b), “Anadolu’da Roma Eyaletleri: Sınırlar ve Roma Yönetimi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 38, 11-30. ________, (2006), “Roma İmparatoru Septimus Severus Döneminde Anadolu”, Tarih Araştırmaları Degisi, 39, 27-48. KHORENATS’I, M. (1980), History of the Armenians, (Translation and Commentary on the Literary Sources by R.W. Thomson), London. LIGHTFOOT, C. S. (1990), “Trajan’s Parthian War and the Fourth-Century Perspective”, JRS, 80, 115–126. LIOYD, S. (1997), Türkiye’nin Tarihi Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, (Çev. E. Varinlioğlu), Ankara. LONGDEN, R. P. (1931), “Notes on the Parthian Campaigns of Trajan”, JRS, 21, 1–35. MADSEN, J. M. (2009), “The Ambitions of Mithridates VI: Hellenistic Kingship and Modern Interpretations”, Jakop Munk Højte (Eds.), Mithradates VI and the Pontic Kingdom, (Black Sea Studies 9, The Danish National Research Foundation’s Centre for Black Sea Studies), içinde (191-202), Denmark: Aarhurs University Press. MAGİE, David (1950), Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century After Christ I-II, Princeton, New Jersey. ________, (2001, 2003), Anadolu’da Romalılar I-II-III, (Çev. N. Başgelen-Ö. Çapar), İstanbul. MANANDYAN, Ya. A. (2007), Tigranes II and Rome: A New Interpretattion Based on Primary Sources, Annotated Translation and Introduction by G. A. Bournotian, California: Mazda Publishers. MANSEL, Arif Müfit (1998), Ege ve Yunan Tarihi, Ankara. MAYOR, A. (2013), Mithradates, Zehirlerin Kralı: Roma’nın En Acımasız Düşmanının Hayatı ve Efsanesi, (Çev. Gürkan Ergin), İstanbul. MCLYNN, F. (2009), Marcus Aurelius: A Life, Cambridge. MERRILL, E. T. ,81901), “Some Observations on the Arch of Trajan Beneventum”, TPAPA, 32, 43–63. MITCHEL, S. (1993), Anatolia Land, Man, Gods in Asia Minor I-II, Oxford. MITCHELL, T. C. (1997), “Achaemenid History and the Book of Daniel”, J. Curtis (Ed.), Mesopotamia and Iran in Persian Period Conquest and Imperialism 539–331 BC, Proceedings of a Seminar in memory of Viladimir G. Lukonin, içinde (68–78), London. MITFORD, T. B. (1974), “Some Incriptions from the Cappadocian Lines”, JRS, 64, 160–175. ________, (1980), “Cappadocia and Armenia Minor: Historical Setting of the Limes”, ANRW, II.7.2, 1170-1228. ________, (2000), “Thalatta, Thalatta: Xenophon’s view of the Black Sea”, AS, 50, 127–131. ________, (2018), East of Asia Minor Rome’s Hidden Frontier I-II, Oxford. MOLEV, E. A. (1995), Vlastitel’ Ponta: Monografiya, İzd. Nijniy Novgorod: Nijegorodskiy Universitet. MOLEV, E. A. (2009), “Bosporos under the Rule of Mithridates VI Eupator”, Jakob Munk Højte (Ed.), Mithridates VI and the Pontic Kingdom, içinde (321-328), Denmark: Aarhus University Press. MOMMSEN, T. (1958), The Rome History The Conquest of Carthage to the end of the Republic, (a new edittion by D.A.Saunders-J.H.Collins), Clinton, Massachutes. ________, (2005), A History of Roman under the Emperors, Based on the Lecture Notes of Sebastian and Paul Hensel, 1882–6, German edition by Barbara and Alexander Demandt, English translation by Clare Krojzl, (Ed.), with the addition of a new chapter, by Thomas Wiedemann, London and New York: Routledge. OLBRYCHT, M. J. (2001), “Die Aorser, die Oberen Aorser und die Siraker bei Strabon. Zur Geschichte und Eigenart der Völker im nordostpontischen und nordkaukasischen Raum im 2.–1. Jh.v. Chr.”, Klio, 83, 425–450. ________, (2009), “Mithridates VI Eupator and Iran”, Jakob Munk Højte (Ed.), Mithradates VI and the Pontic Kingdom, (Black Sea Studies 9, The Danish National Research Foundation’s Centre for Black Sea Studies), içinde (163-190), Denmark: Aarhur University Press. OLSHAUSEN, E. (1980), “Pontos und Roma (63 v. Chr.-64 n. Chr.)”, ANRW, II.7.2, 903-912. ORMERROD, H.A. (1971), “Lucullus’ Operations in the Lycus Valley”, The Roman Republic 133–44 B.C. CAH, IX, 897–898. ORMEROD, H. A.-M.Cary (1971), “Rome and The East”, The Roman Repulic 133–44 B.C. CAH, IX, 350–395. OSTROGORSKY, G. (1986), Bizans Devleti Tarihi, (Çev. F. Işıltan), Ankara. ÖZSAİT, M. (1982a), “Anadolu’da Helenistik Dönem”, Anadolu Uygarlıkları 2, Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, içinde (333–378), İstanbul. ________, (1982b), “Anadolu’da Roma Egemenliği”, Anadolu Uygarlıkları 2, Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, içinde (379–416), İstanbul. ________, (1985), Helenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi, İstanbul. ________, (2000), “İlkçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi” Trabzon Tarihi Sempozyum Bildirileri (6–8 Kasım 1998 Trabzon), içinde (35–46), Trabzon. PAYNE, R. (1970), Ancient Rome, New York. PEAKE, H. (1933), The Origin and Early Spread of Ironworking”, Geographical Review, 23/4, 639-652 . P’YANKOV, I. V. (2002), “Galizonı – Halibı – Moshi (K voprosu o tsirkumpontiyskoy kaste metallurgov kontsa II– I tıs. do n.é.)”, ZVORAO, N.S., I (XXVI), 324-342. PELHAM, H.F. (1896), “Arrian as Legate of Cappadocia”, EHR, 11/44, 625–640. RAMSEY, W. M. (1960), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. M. Pektaş), İstanbul. ROSTOVTZEFF, M.-Ormerod, H. A. (1932), “Pontos and Neighbors: The First Mithridatic Wars”, S. A. Cook ve diğerleri (Eds.), The Roman Republic 133-44 B.C., CAH, IX, içinde (211-260), London: Cambridge University Press. SAGONA, A.-C. Sagona 2004: “An Archaeological Survey of the Bayburt Province” Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, I. An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province, Louvain - Paris - Dudley, MA: Peeters (Ancient Near Eastern Studies Supplement 14). SAPRYKİN, S. Ju (2003), “The Policy of Mithridates Eupator and the North Coast of the Black Sea”, Paper delivered at the University of Aarhus, 1-4. SARIKAYA, S. (2013), “Arrianus’un ‘İskender’den Sonraki Olaylar’ Adlı Eseri/Τα Μετα Αλεξανδρον - Historia Successorum Alexandri”, Cedrus, I, 229-245. SHERWIN-White, A. N. (1984), Roman Foreign Policy in the East, 168 B.C. to A.D. 1, Norman: University of Oklahoma Press. SINCLAIR, T. A. (1989), Eastern Turkey An Architectural and Archaeological Survey Vol. II, London. SÖKMEN, E. (2006), “Komana Pontika ve Zela: Pontos Bölgesi’ndeki Tapınak Devletleri”, D.B. Erciyas-E.Koparal (Yayına Haz.), Karadeniz Araştırmaları Sempozyum Bildirileri (16–17 Nisan 2004, Ankara), içinde (119–128), İstanbul. STARK, F. (1966), Rome on the Euphrates: The Story a Frontier, London: John Murray. SULLİVAN, D. R. (1980), Some Dynastic Answers to the Armenian Question: A Study in East Anatolian Prosopography, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of California. SYME, R. (1977), “The Enigmatic Sospes”, JRS, 67, 38–49. ________, (1982), “The Career of Arrian” Harvard Studies in Classical Philology, 86, 181-211. ________, (1988), “Journeys of Hadrian”, ZPE, 73, 159-170. TARHAN, M. T. (1986), “Urartu Devleti’nin Yapısal Karakteri”, IX. TTkong. I,(Ankara 21–21 Eylül 1981), içinde (285–301), Ankara. TARN, W. W. (1971), “ Prathia”, The Roman Republic 133–44 B.C. CAH, IX, 574–613. USLU, G. A. (1991), “Gümüşhane’nin Tarihçesi ve Turistik Değerleri”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane (13–17 Haziran1990), içinde (141–153), Anakara. VAN WIJLICK, H. A. M. (2013), Rome and the Near Eastern Kingdoms and Principalities, 44-31 BC: A Study of Political Relations during Civil War, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Durham University. WINFIELD, D. (1977), “The Northern Routes across Anatolia”, AS, 27, 151-166. YARLIGAŞ, Oğuz (2016), “Legio XV Apollinaris'in Doğu'daki Görevleri ve Satala'ya Konuşlandırıldığı Tarih Üzerine”, Eskiçağ Yazıları,10, 127-158. YILDIZ, H. D. (1982), “Bizans Tarihi”, Anadolu Uygarlıkları 3 Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, içinde (488–565), İstanbul. YORKE, V. W. (1896), “A Journey in the Valley of the Upper Euphrates”, G J,8/5, 453–472. ________, (1898), “Inscriptions from Eastern Asia Minor”, JHS, 18, 306–327. ZEHİROĞLU, A. M. (2000), Antik Çağlarda Doğu Karadeniz, İstanbul.