GÜMÜŞHANE YÖRESİNDE TÜRK KOZMOLOJİSİNİN VE ESKİ TÜRK İNANCININ İZLERİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 7, 69 - 83, 28.06.2019

Merve Karaçay Türkal Rıdvan Palancı

https://doi.org/10.31765/karen.584055

Öz

Bu
çalışmada, Merkez Gümüşhane ve ilçelerinde eski Türk inançlarının kültürel bir
belirleyici olup olmadığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Eski çağlarda,
tabiatüstü güçlere hayranlık duyulduğu, Türklerin İslamiyet’le tanışmadan önce
Gök Tanrı inancına sahip olduğu ve Türkler üzerinde Şamanizm’in etkisi
bilinmektedir.

Bu
bilgilere dayanarak, Gümüşhane’de geçmişten günümüze gelen eski Türk
inanışlarının sürdürülür olup olmadığını araştırmak için nitel araştırma
yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmada, Gümüşhane yöresinde
nazardan korunma yolları, ateş ve ocak kültleri, ağaç kültü, su pınarları ve
nehirler ile ilgili inanışlar ve uygulamaların yanı sıra kargalardan haber
bekleme, yerin altındaki öküz ve balık, kapı eşiğine oturanın çarpılacağı veya
uğursuzluğa uğrayacağı ile cenaze ve yas törenlerindeki bazı inanışlar ve
uygulamalar başlıklar halinde incelenmiştir ve bu gün, Gümüşhane yöresinde
yaygın birçok inanışın, gelenek ve göreneğin eski Türk inancı ile bağlantılı
olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmadan
elde edilen verilerin, eski Türk halklarının kültürleri ve aile yapıları ile
ilgilenen, ayrıca Gümüşhane ilinin kültürel yapısını ve bu çerçevede tarihsel
gelişimini araştıran konunun uzmanlarına önemli katkıda bulunacağı
düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk İnancı, Şaman, Şamanizm, Gümüşhane

Kaynakça

• Arsal, Sadri Maksudi (1947), Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: İÜ Hukuk Fak. Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (2012), Türk Mitolojisi, (Çev. Recep Özbay), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, Celal (2004), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap-Yayınları.
• Çıblak, Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 15, 103-125.
• Ergin, M. (2003), Orhun Abideleri, İstanbul: Hisar Yayınları.
• Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ______, (2003), Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gökalp, Ziya (2010), Türk Töresi, İstanbul: Toker Yayınları.
• Gökyay, Orhan Şaik (2013), Dede Korkut Hikayeleri, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.Gömeç, Saadettin. (2003), “Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 21(33), 79-104.
• İnan, Afet (1952), “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, 19-30.
• ______, (1976), Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ______, (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: TTK Basımevi.
• ______, (1998), Makale ve İncelemeler, Ankara: TTK Basımevi.
• Kafesoğlu, İbrahim (1990), Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ______, (2013), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kalafat, Yaşar (2009), Halk İnançlarından Mitolojiye, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kaşgarlı Mahmud (2010), Divan-ı Lügat’it-Türk, (Çev. Fuat Bozkurt), İstanbul: Eğitim Kitabevi.
• Kaya, Abdullah (2013), İlhanlıların Anadolu Türkmen Beylerine Karşı Politikası, EÜSBED, 2, 293-326.
• Kaya, Muharrem (2001), “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”, Folklor/Edebiyat Dergisi, 7(25), 199-218.
• Kuran-ı Kerim Meâli, (2001), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mau-Tsai, Lıu (2007), Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, İstanbul: Selenge Yayınevi.
• Okur, Mehmet (2007), “Pontus Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Karadeniz Bölgesinde Pontusçu Faaliyetler” Karadeniz Araştırmaları, 14, 1-28.
• Onay, İbrahim (2013), “İslamiyetten Önce Türklerde, Cenaze ve Defin İşlemlerinde Uygulanan Gelenekler ve Bunların Amaçları”, Jass Studies, 6(3), 479-490.
• Ögel, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi, Cilt 2, Ankara: TTK Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (1988), 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Bilgesu Yayıncılık.
• Özarslan, Metin (2003), “Türk Kültüründe Ağaç ve Orman Kültü”, Türkbilig, 5, 94-102.
• Özmenli, Mehmet (1196), Eski Çağ'da Gümüşhane ve Bayburt, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Roux, Jean Paul (1999), Altay Türklerinde Ölüm, (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ______, (2011), Eski Türk Mitolojisi, (Çev. Musa Yaşar Sağlam), Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Saylan, Kemal (2014), Gümüşhane- İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918), İstanbul 2014.
• Şeşen, Ramazan (1975), Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslam Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnâmesi, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Tanyu, Hikmet (1980), İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tellioğlu İbrahim (2004), Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz'de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları.
• Tryjarski, Edward (2012), Türkler ve Ölüm, (Çev. Hafize Er), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Turan, Osman (2011), Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan (2011), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yörükhan, Yusuf Ziya (2014), Müslümanlıktan Evvel Türk Dini-Şamanizm, İstanbul: Ötüken Neşriyat.