Yüzbaşı Mircher’ye Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon-Erzurum Yolu

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 9, 49 - 80, 27.06.2020

Özgür Yılmaz

https://doi.org/10.31765/karen.647149

Öz

Tarih boyunca Doğu Anadolu ve İran’ın bir çıkış kapısı olan Trabzon-Erzurum yolu hem ticari hem de askerî açıdan oldukça önemliydi. 18. yüzyılda askeri önemi nedeniyle küçük çaplı tamiratlar gören bu yol 19. Yüzyılın ilk yarısında İran transit ticaretinin ana güzergâhı haline gelince yolun koşullarını iyileştirmeye yönelik çalışmalar da başlamış oldu. Bu amaçla 1850’de geniş bir proje ile başlayan çalışmalar 1858’e kadar akim kaldı. Kırım Savaşı döneminde askeri ehemmiyeti ortaya çıkan yolun koşulları oldukça kötüleşti. Yolun bu durumu askeri uzmanların da dikkatini çekmekteydi. Kırım Savaşı’nda Fransa’nın Doğu Ordusu’nda görev yapan Hippolyte Mircher, savaşın sona ermesinden sonra General Pélissier tarafından Doğu Anadolu’da topografik araştırmalar yapmak üzere görevlendirilmiş ve Yüzbaşı Saget ile Mayıs 1856’da Trabzon’a gelerek Trabzon-Erzurum yolunu incelemiş ve yolun haritasını yaparak ayrıntılı bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor yolda tamiratların yeniden gündemde olduğu bir dönemde yolun durumuna dair ilginç bilgiler içermektedir. Bu çalışma, Mircher’nin Kuzey Anadolu Misyonu ve raporu çerçevesinde Trabzon-Erzurum yolunun durumu hakkında değerlendirmeler yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fransa, Kırım Savaşı, Doğu Ordusu, Yüzbaşı Mircher, Trabzon-Erzurum Yolu

The Trabzon-Erzurum Road in the Middle of the XIXth Century According to Captain Mircher

Öz

Throughout history, the Trabzon-Erzurum road, which is an exit gate of Eastern Anatolia and Iran, was very important both commercially and militarily. The road, which underwent minor repairs due to its military importance in the 18th century, became the main route of Iranian transit trade and efforts to improve its conditions began in the first half of the 19th century. For this purpose, a large project started in 1850; however, these works did not continue until 1858. During the Crimean War, the conditions of the road, which had emerged as military importance, worsened considerably. This situation of the road attracted the attention of military experts. Hippolyte Mircher, who served in the Eastern Army of France during the Crimean War, was appointed by General Pélissier to conduct topographic surveys in Eastern Anatolia in 1856. He came to Trabzon in May 1856 with Captain Saget and prepared a detailed map and report on the road. Mircher's report contains interesting information on the road at a time when repairs were on the agenda again. This study aims to assess the situation of the Trabzon-Erzurum road within the framework of Mircher's North Anatolian Mission and report.

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri
• I. Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) | Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa
• a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC)
• Mémoires et documents, Turquie, Tome: 56, 57, 88.
• b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
• Archives des Postes Diplomatiques, (APD), Constantinople (Ambassade), Série E: Guerre de Crimee, 731 (1855-1856)
• II. Service historique de la Défense (SHD) |Savunma Bakanlığı Arşivi (Fransa)
• (à Vincennes), Guerre et Armée de Terre (GR), (GR M), Dépôt de la guerre, Service historique de l'Armée (1688-1945), Mémoires et Reconnaissances - GR 1 M: GR1M1479; GR1M622; GR1M838.
• III. Devlet Arşivleri Başkanlığı (DAB), Osmanlı Arşivi (BOA): Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR. MKT.); Haritalar. HRT.h
• B. Diğer Kaynaklar
• Alkan, Necmettin, (2010), “Avrupalı Seyyahların Tasvirlerinde Gümüşhane ve Çevresi”, History Studies, II/1, 82-97.
• Aygün, Necmettin, (2005), Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, İstanbul: Serander Yayınları.
• Badem, Candan, (2017), Kırım Savaşı ve Osmanlılar, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Blau, Otto, (1858), Commercielle Zustände Persiens: aus den Erfahrungen einer Reise im Sommer 1857, Berlin.
• Budak, Mustafa, (1993), 1853-1856 Kırım Savaşı’nda Kafkas Cephesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, Emrah, (2017), Tanzimat’tan II. Meşrutiyete Anadolu’da Karayolu Ulaşımı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• De Challaye, Charles-Alexandre, (2018), Kırım Savaşı Öncesinde Osmanlı Ordusu, (Tercüme ve Notlar: Özgür Yılmaz), İstanbul: Kronik Kitap.
• Emecen, Feridun, (2001), “Doğu Karadeniz’de Âyânlık: Tirebolulu Kethudazâde Mehmet Emin Ağa”, Belleten, LXV/242, 193-215.
• Furia, Daniel, (2008), Le Général Mircher (1820-1878), Paris: L’Harmattan.
• Goloğlu, Mahmut, (2013), Trabzon Tarihi (Fetihten Kurtuluşa Kadar), Trabzon: Serander Yayınları.
• http://www.geocities.ws/picasso2k/academia/presidentes/yvesdelagoublaye/generacionIV.html.(14.11.2019)
• Issawi, Charles (1971), The Economic History of Iran 1800-1914, Chicago: The University of Chicago Press.
• Kayam, S. Suna ve Ertuğrul Tokdemir, (2011), “Savaşın Zayıf Halkası: Osmanlı Kara Ulaşımı 1853-1918”, Prof. Dr. Haydar Kazgan’a Armağan: Yakın Tarihimizin İktisadî Panoraması, Ed. E. Tokdemir, Ö. Günçavdı, S.S. Kayam, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011, s. 113-138.
• Kaleli, Hüseyin, (1998), XIX. Yüzyılda Trabzon’da Ulaştırma Ekonomisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keleş, Erdoğan, (2009), Osmanlı, İngiltere ve Fransa ilişkileri Bağlamında Kırım Savaşı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuruca, Nazım, (2003), 19. Yüzyılda Trabzon Gümrüğü ve Çevre Ticareti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. La Presse, 26 Ağustos 1856.
• Lake, Colonel Atwell, (1857), Narrative of the Defence of Kars, London.
• Mission de Ghadamès (septembre, octobre, novembre & décembre 1862), Rapports officiels et documents à l'appui, Cezayir 1863.
• Özkan, Fulya, (2012), A Road in Rebellion, A History on the Move: The Social History of the Trabzon-Bayezid Road and the Formation of the Modern State in the Late Ottoman World, Yayınlanmamış Doktora Tezi, New York: State University of New York at Binghamton.
• ________, (2014), “Gravediggers Of The Modern State: Highway Robbers On The Trabzon-Bayezid Road, 1850s-1910s”, Journal of Persianate Studies, 7, 217-248.
• Öztürk, Temel, (2011), Osmanlıların Kuzey ve Doğu Seferlerinde Savaş ve Trabzon, Trabzon: Serander Yayınevi.
• Revista Electrónica de la Academia Costarricense de Ciencias Genealógicas, no 2, Nisan 2007.
• Sandwith, Humphry, (1856), A Narrative of the Siege of Kars and of the Six Months' Resistance by theTurkish Garrison Under General Williams to the Russian Army, London.
• Saydam, Abdullah, (1998), “XIX. Yüzyılda Trabzon’un Ticari Önemi ve Ulaşım Sektörü”, Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, içinde (274-288), Trabzon: Derya Kitabevi.
• Saylan, Kemal, (2016), Seyyahların Gözüyle Gümüşhane, (Osmanlı Dönemi), Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Simpson, Sebastian S., (1917), The Congress and Treaty of Paris, 1856, İllinois: University of Illinois.
• Slade, Sir Adolphus, (2012), Müşavir Paşa’nın Kırım Harbi Anıları, (Çev. ve Haz. Candan Badem), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şakir Şevket, (2001), Trabzon Tarihi İlk Türkçe Şehir Tarihi, (Haz. İsmail Hacıfettahoğlu), Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şimşek, Eyyub, (2013), “Kırım Savaşı’nın Trabzon Eyaletine Toplumsal Etkileri”, History Studies, 5/5, 273-291.
• Tozlu, Selahattin, (1997), Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ________, (2002), “Trabzon-Erzurum-Tebriz Yolu (XIX. Yüzyılda Sosyal ve Ekonomik Bakımdan Bir İnceleme)”, Türkler, Cilt:14, içinde (481-492), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• ________, “Trabzon Erzurum Anayolunun Mevsimlik Güzergâhları (Yaz ve Kış Yolları)”, İ.Ü.E.F. Tarih Araştırma Merkezi, Anadolu'da Tarihî Yollar ve Şehirler Semineri (21 Mayıs 2001), içinde (179-199), İstanbul 2002, s. 179-199.
• Tuetey, Louis, (1915), Catalogue général des manuscrits des bibliothéques publiques de France: Archives de la guerre, Tome II, Paris: Librairie Plon.
• Turgay, A. Üner, (1994), “Trabzon”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, çev. Gül Çağalı Güven, ed. Ç. Keyder ve diğ. içinde (45-73), İstanbul: Tarih Vakfı.
• Walpole, Frederick, (1851), The Ansayrii and the Assassins: with Travels in the Further East in 1850 to 1851, Including a Visit to Nineveh, Vol. II, London: R. Bentley.
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, (2016), “John Murray’ın Seyahat Rehberlerine Göre Trabzon’u İç Kısımlara Bağlayan Seyahat Güzergâhları”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Ed. M. Çağatay Özdemir ve Y. Emre Tekinsoy, Türk Yurdu, Ankara 2016, s. 149-173.
• Yılmaz, Özgür, (2014), Tanzimat Döneminde Trabzon, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• ________, (2015), “Dussaud Biraderler’in Trabzon Limanı İnşa Projesi (1870)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 18, 213-244.
• ________, (2015), “19. Yüzyılın İlk Yarısında Batılı Seyyahların Bayburt İzlenimleri”, Tarihi ve Kültürü ile XIX. Yüzyıl’dan Günümüze Bayburt Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler, Haz. S. Koçarslan-M.Y. Taşkesenlioğlu-K. Kara, içinde (181-206), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.