II. Meşrutiyet Dönemi’nin Toplumsal bir Yardım Kuruluşu: Osmanlı Donanma Cemiyeti

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 9, 103 - 120, 27.06.2020

Necdet Aysal

https://doi.org/10.31765/karen.714813

Cited By: 2

Öz

Toplumsal yardım ve güvenlik, sosyal yaşamın önemli unsurlarından birisidir. Dünyada uzun yıllar devam eden savaşlar, büyük nüfus kayıplarının yaşanma-sına neden olmuştur. Bu bağlamda toplumu oluşturan bireylerin yaşamsal ihti-yaçları iaşe, sağlık, eğitim ve güvenlik gibi önemli toplumsal beklentiler yete-rince karşılanamamıştır. Sosyal yardım konusunda bir kurumsallaşmanın ol-madığı dönemlerde halkın ihtiyaçları daha çok geleneksel yollarla karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak 19. Yüzyılın ortalarından itibaren sanayi devriminin berabe-rinde getirdiği sosyal şartlar, geleneksel yardım anlayışının sosyal devlet sis-temi içerisinde dernek ve cemiyetler vasıtasıyla ele alınmasına yol açmıştır. Modernleşmenin hız kazandığı Tanzimat döneminde kurulmaya başlanan cemi-yet ve dernekler, Meşrutiyet döneminde daha da artış göstermiş, toplumsal ya-şamın ayrılmaz bir parçasını oluşturmuştur. Hiçbir yasal sınırlama tanımaksı-zın, kendiliğinden kurulan bu cemiyetler ancak 1909’da Cemiyetler Kanunu ile meşruiyet kazanmıştır. Aynı yıl içerisinde cemiyet kurma hakkı, Kanun-ı Esa-si’de yapılan bir değişiklikle anayasal güvence altına alınmıştır. Bu dönemde hayır ve yardım amaçlı kurulan cemiyetlerden birisi de Osmanlı Donanma Ce-miyeti’dir. 19 Temmuz 1909’da İstanbul’da gönüllü Müslüman ve Gayrimüslim halkın girişimleriyle kurulan Cemiyet, yapmış olduğu faaliyetlerle kısa süre içerisinde adını duyurmuş ve yasal bir statüye kavuşmuştur. Bu çalışmada Do-nanma Cemiyeti’nin gelir kaynakları ve yardım toplama usulleri, başta A.Ü. Tİ-TE Arşiv belgeleri olmak üzere araştırma eserleri ve basın çerçevesinde incele-nerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Donanma Cemiyeti, Bahriye Nezareti, II. Meşrutiyet, Yardım Kuruluşları, Ziraat Faaliyetleri

Social Assistance Organization of the II. Constitutionalism Period: Ottoman Navy Society

Öz

Social security and assistance is one of the most important elements of social life. The wars that had been going on for many years in the world have caused large population losses. In this context, the vital needs of individuals who make up the society have not been met adequately, such as food, health, education and safety. In times when there was no institutionalization in terms of social assistance, people's needs were tried to be met mostly in traditional ways. However, the social conditions brought by the industrial revolution since the mid-19th century led to the traditional aid understanding being handled through associations and societies within the social state system. Communities and associations that started to be established in the Tanzimat period, where modernization gained pace, increased even more in the Constitutional Period and formed an integral part of social life. With no legal restrictions, these spontaneously established societies became legitimate only in 1909 with the Law of Associations. The right to form a community within the same year was secured by a constitutional amendment made in Kanun-ı Esasi. In this period, one of the societies established for charity purposes was the "Ottoman Society of Navy". Established on 19 July 1909 in Istanbul with the initiatives of the volunteer Muslim and non-Muslim people, the Society soon became well-known and gained a legal status with its activities. In this study, the sources of income of the Naval Society and the methods of collecting aid are evaluated and examined through A.Ü. TITE Archive documents, research works and press framework.

Kaynakça

• Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE) Arşivi
• Aysal, Necdet, (2014), “Osmanlı ve Yunan Demiryollarının Karşılaştırmalı Bir Analizi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 10/20, 327-352.
• ________, (2017), “Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/50, 1-23.
• Avcı, Ertürk, (2015), “Ertuğrul Fırkateyninin Japonya’ya Son Seyri”, Deniz Kuvvetleri Dergisi Eki, (622), 1-56.
• Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (2016), Ed. Temuçin Ertan, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Beşirli, Mehmet, (2004), “Sultan Abdülaziz’den Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı Donanması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11/25, 243-274.
• Bostan, İdris, (1994), “Osmanlı Bahriyesinin Modernleşmesinde Yabancı Uzmanların Rolü (1785- 1819)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Hatıra Sayısı, 35, 177-192.
• Bulut, Sedef, (2016), “Donanma-yı Muavenet-i Milliye Cemiyeti: İzmit Müstakil Livası Şubesinin Çalışmaları”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli: Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 959-967.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986), 7, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Çakmaktepe, Zehra, (2002), Donanma Mecmuası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Düstur (8 Ağustos 1909), 7 Zilhicce 1293 Tarihli Kanunu Esasinin Bazı Mevaddı Muaddelesine Dair Kanun, İkinci Tertip, 1, 638-644.
• Donanma Mecmuası (Mart 1910), 1, (1), 4-7, 13.
• Donanma Mecmuası (Ağustos 1910), 1, (6), 492, 511.
• Donanma Mecmuası (Temmuz 1912), 1, (29), 206.
• Dinçer, Hasan, (2016), “Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti’nin Kültürel Faaliyetleri”, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/30, 474-495.
• Gök, Nurşen, (2007), Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ________, (2008), “Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesine İlişkin Gözlemler”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 27/43, 77-93.
• İğdemir, Uluğ, (2009), Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İpek, Nedim, (2006), “II. Abdülhamit Döneminde Ordunun ve Donanmanın Modernizasyonu”, XIV. Türk Tarih Kongresi (9- 13 Eylül 2002), II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 159-182.
• Karal, Enver Ziya, (1988), Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Devirleri, V, Ankara: TTK Basımevi.
• ________, (1996), Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), IX, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaya, Ali İrfan, (2014), “Meşrutiyet Dönemi Tarih Eğitiminin Amaç ve Yöntemleri, Kullanılan Araç-Gereçler Hakkında Bir İnceleme-Tedrîsât Mecmûası Örneği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/8, 583-592.
• Kütükoğlu, Mübahat, (1995), “Osmanlı Buharlı Gemi İşletmeleri ve İzmir Körfezi Hamidiye Şirketi”, Çağını Yakalayan Osmanlı Devleti’nde Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yay. Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Mustafa Kaçar, İstanbul: İslâm, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• Odile Moreau, (1999), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Askeri Misyonları”, Osmanlı, 2, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Özçelik, Selahattin, (1987), Donanma Cemiyeti, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Özsoylu, Ahmet Fazıl, (1999), Türk Maliye Tarihi, Çukurova Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Adana: Masaüstü Yayınları.
• Shaw, Stanford J., Shaw, Ezel Kural, (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), 2, İstanbul: E Yayınları.
• Şehsuvaroğlu, Haluk, (1965), Deniz Tarihimize Ait Makaleler, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları.
• Tanin Gazetesi (18 Kasım 1909) 5 Teşrin-i Sânî 1325, 1-3.
• Toprak, Zafer, (1985), “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ________, (1995), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) İttihat-Terakki ve Devletçilik, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunaya, Tarık Zafer, (1959), Hürriyetin İlanı İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar, İstanbul: Baha Matbaası.
• ________, (1969), Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
• ________, (1998), Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi (1908-1918), I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ________, (1989), Türkiye’de Siyasal Partiler, İttihat ve Terakki Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, III, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları. Türk Silahlı Kuvvetleri Osmanlı Devri 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, Deniz Harekâtı (1980), III, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları.
• Yakıtal, Emin, (1981), “Abdülaziz Donanmasına Dair Bir İnceleme”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler (11-15 Ekim 1976), II, Ankara: TTK Yayınları, 1342-1343.
• Yaşa, Memduh, (1981), Devlet Borçları, 3. Baskı, İstanbul: Has Kurtulmuş Matbaası.
• Yavuz, Celalettin, (1993), Osmanlı-Türk Deniz Kuvvetlerinde Yabancı Misyonlar (Çeşme Faciası-I. Dünya Harbine Giriş), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: AÜ. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Yıldız, Gültekin, (2013), Dünya Savaş Tarihi, Osmanlı Askeri Tarihi, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1918), (Ed.), İstanbul: Timaş Yayınları.