Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Dokunan Geleneksel Kumaşlar Üzerine Bir Deneme

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 9, 35 - 47, 27.06.2020

Keziban Selçuk , Hüseyin Yurttaş

https://doi.org/10.31765/karen.722322

Cited By: 1

Öz

Dokumacılık, insanlık tarihiyle başlayıp ihtiyaçlar gereği ortaya çıkan ve zamanla gelişip geçmişin izlerini de bünyesinde barındırarak günümüze kadar gelen bir sanattır. Anadolu’da her bölgenin dokuması geleneksel ve bölgesel özellikler taşımakta, yaşam kültürü, inançları, iklimi, kullanılan malzemenin bölgede bulunurluğu, ipliklerde kullanılan ve doğal boyalardan elde edilen renkler, üzerlerinde yer alan motifler, kullanım amacı vb. birtakım unsurlar belirleyici olmaktadır. Çalışma sahası olan Doğu Karadeniz Bölgesi, bu özelliklere sahip dokumaların bulunduğu ve geleneksel yöntemlerle, el tezgâhlarında yapılan bu dokumaların örneklerini bize sunmaktadır.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yapılan saha çalışmalarında; Artvin ve Bayburt’ta ehram, Giresun’da Tamzara dokuması ile Tirebolu bezi, Rize’de Rize bezi (feretiko), Trabzon’da ise keşan dokuma ve futa peştamal, Trabzon ketanı (bezi) ya da tevek adı verilen bez dokumaların yapıldığı tespit edilmiştir. Bölgede bulunan bu dokumalar benzerlik ve farklılıklarıyla ele alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rize Bezi, Feretiko, Trabzon Keteni ya da Tevek, Keşan, Peştamal, Tamzara Dokuması, Tirebolu Bezi, Ehram

A Trial on Traditional Fabrics Woven in the Eastern Black Sea Region

Öz

Weaving is an art that started with the history of humanity and emerged as a matter of necessity, and has evolved over time and incorporated the traces of the past. The weaving of each region in Anatolia has traditional and regional characteristics, its life culture, beliefs, climate, availability of the material used in the region, colors used in yarns and natural dyes, motifs on them, purpose of use, etc. a number of factors are decisive. The Eastern Black Sea Region, which is the study area, provides us with examples of these weavings with these characteristics and made with traditional methods on hand looms.
In the field studies carried out in the Eastern Black Sea
Region; It has been determined that ehram in Artvin and Bayburt, Tamzara weaving and Tirebolu cloth in Giresun, Rize cloth (feretiko) in Rize, and discovery weaving and futa loincloths, Trabzon ketan (cloth) or tevek. These weawings in the region have been evaluated with their similarities and differences.

Anahtar Kelimeler

Rize Cloth, Feretico, Trabzon Flaxor, Tevek, Keşan, Loincloth, Tamzara Weaving, Tirebolu Cloth, Ehram

Kaynakça

• Akgün, Alper, (2016), Giresun İlinin Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi, Yerel Halk ve Sektör Temsilcilerinin Algısı Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı.
• Akıntürk, Nurettin, (2012), Her Yönüyle Trabzon/Çarşıbaşı, Ümit Ofset Matbaacılık.
• Akpınarlı, Feriha ve Tozun, Hatice, (2007), “Bayburt Ehram (İhram) Dokumalarının Teknik ve Motif Özellikleri”, I. Uluslararası Türk El Dokumaları Kongresi, 01-02 Kasım 2007 Konya, Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanlığı Yayınları, 18-21.
• Akpınarlı, H. Feriha ve Üner, İbrahim, (2018), “Geleneksel Tekstillerin Özellikleri ve Çeşitleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 34, 133-145.
• Atalayer, Günay, (1990), “Trabzon Peştamalları ve Dokumacılık”, Trabzon Dergisi, 4, 88-93.
• Atlıhan, Şerife, (2016), “Kuzeybatı Anadolu’da Bezlerin Kullanım Alanları ve Desenleri”, 7th İnternational Istanbul Textile Conference on Fabrics Touching Anatolia (Bezce 2016), 92-100.
• Aydın, Nazmiye, (2019), “Trabzon’da Yok Olan Dokuma Sanatı: “Ketan”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13/26, 577-622.
• Başaran, Fatma Nur, (2014), “Bayburt Yöresinde Geleneksel “Ehram Dokumacılığı” Üretim Teknikleri, Motif ve Kompozisyon Özellikleri”, Milli Folklor, 26/104, 151-166.
• Develioğlu, Ferit, (2012), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (Eski ve Yeni Harflerle), (29. Baskı), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Emir, Dursun Ali, (2005), Bayburt’ta Ehram, İstanbul: Aksiseda Matbaacılık Reklamcılık Turizm San. Ltd. Şti.
• Hut, Davut, (2011), “Doğu Karadeniz’de Geleneksel Dokumacılık: Rize Keten Bezi (Feretiko) ve Sosyo-Ekonomik Etkileri”, Türk Kültür İncelemeleri Dergisi, 24, 23-62.
• Koç, Fatma ve Kaya Durmaz, Leyla, (2016), “Tamzara Dokumacılığı ve Dokumanın Tanıtılmasına Yönelik Uygulamalar”, 7th International Istanbul Textile Conference, Anadolu’ya Doku”N”an Bezler, Bezce 2016, 21-23 Mart 2016, 754-764.
• Kurdoğlu, Oğuz ve Cırık, Önder, Lise, Yıldıray, Çağlayan, Eray, Akkurt, Müjdat, Kandemir Sabit ve Welch, Geoff, Ayder Ekoturizm Planı, Doğa Derneği 2006; www.dogadernegi.org (01.09.2019).
• Özger, Yunus, (2007), XIX. Yüzyılda Bayburt (1830-1900), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Öztürk Güzel, Seda ve Sofuoğlu, Hicret Zeynep, (2018), “Trabzon Keşan Dokumaları ve Hazır Giyim Örnekleri”, 5. Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu, 25-26-27 Ekim 2018, 1. Baskı, Elâzığ: Asos Yayınları.
• Öztürk, İsmail, (2016), “Yöresel Bez Dokumaların Değişime Uğraması, İşlev Değiştirmesi, Kaybolması”, 7th İnternational Istanbul Textile Conference on Fabrics Touching Anatolia, (Bezce 2016), 57-61.
• Öztürk, Özhan, (2005), Karadeniz Ansiklopedik Sözlük 1, (1. Baskı), İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Salman, Fikri, (2004), “Türk Kumaş Sanatında Görülen Geleneksel Kumaş Çeşitlerimiz”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 6, 13-42.
• Sözen, Metin ve Tanyeli, Uğur, (2012), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, (12. Baskı) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sümerkan, Mustafa Reşat, (2008), Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları, (I. Baskı), Trabzon: Serander Yayınevi.
• Yağan Şahin Yüksel, (1978), Türk El Dokumacılığı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yaşaroğlu, Hatice, (2016), “Ehramın Dili”, 7th İnternational Istanbul Textile Conference on Fabrics Touching Anatolia, (Bezce 2016), 167-181.
• Yılmaz, Sezin ve Kaya Durmaz, Leyla, (2013), “Feretiko’nun Giysi Tasarımlarıyla Canlanması”, Akdeniz Sanat Dergisi, 6/12, 185-197.
• Yormaz, Elif, (2018), “Rize Gazetesi’ne Göre Rize’de Ekonomik Durum (1931-1942)”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4/5, 121-139.
• URL 1: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/artvin/kulturatlasi/ehram-dokumaciligi(02.03.2020)
• El Sanatları Teknolojisi Ehram Dokumaya Hazırlık, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara 2012.
• Rize El Sanatları, Rize Halk Eğitim Merkez Müdürlüğü Yayınları (2. Baskı), Rize 2004.
• T.C. Türk Patent ve Marka Kurumu, Resmi ve Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni, 56, Ankara 2019.
• KAYNAK KİŞİLER Yücel Kaya (46), Trabzon İli Şalpazarı İlçesi-Şalpazarı Araştırma Derneği Başkanı-Şalpazarı Dokumaları Örnekleri (01.08. 2018)
• Yücel Bayraktar (50), Rize İli Talip Kahraman El Sanatları Merkezi-Feretiko (Rize Bezi) Dokuma (19.07.2018)
• Ömer Hamzaoğlu (48), Giresun İli Tirebolu İlçesi Halk Eğitim Merkezi Müdürü-Tirebolu Bezi (20.08.2019)
• Şükran Kütükçü (57), Giresun İli Şebinkarahisar İlçesi Tamzara Mahallesi- Tamzara Dokuma Ustası-Tamzara Bezi (12.07.2019)
• Fahriye Selçuk (74), Erzurum İli Palandöken İlçesi-Futa Peştamal (20.09.2019)
• Selim Sılacı (?), Artvin İli Yusufeli İlçesi-Halk Eğitim Müdürü-Ehram Dokuma (18.09.2019)
• Hamiyet Korkmaz (55), Bayburt Halk Eğitim Merkezi Usta Öğretici (24.04.2019).