Gümüşhane Şehrinin Kuruluşuna Dair

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 12, 59 - 74, 29.06.2021

Kemal Saylan

https://doi.org/10.31765/karen.841073

Cited By: 1

Öz

Son dönemlerde yerel tarih çalışmaları kapsamında Anadolu’daki şehirlerin adı, kuruluşu, idari ve sosyo-ekonomik yapısıyla ilgili çok sayıda çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmaların büyük bir bölümü şehir tarihini mümkün olduğu kadar eskiye götürerek şehre artı bir değer katma gayretindedir. Gümüşhane tarihiyle ilgili yapılan çalışmalarda da bu refleksi görmek mümkündür. Ancak bu refleks bazen şehrin kuruluşu ve ait olduğu medeniyet hakkında yanlış yorumlara neden olabilmektedir.
Şimdiye kadar Gümüşhane şehrinin kuruluşuna dair kesin ve net bir bilgi olmaması, konu hakkında farklı görüşlerin ortaya atılmasına neden olmuştur. Şehrin kuruluşuyla ilgili bazı yazar ve seyyahlar şehrin Grekler ya da Romalılar tarafından kurulduğunu iddia etmişlerdir.
Çalışmanın amacı, kasabanın kuruluş ve gelişimi hakkında eleştirel bir bakış açısı ortaya koyarak bu iddiaların doğruluklarını tespit etmektir. Çalışmada başta Avrupalı seyyah ve yazarların bakış açıları olmak üzere şehrin kuruluşuyla ilgili ortaya atılan görüşler tartışılacak, Osmanlı resmi kayıtlarındaki veriler de göz önünde bulundurularak şehrin kuruluşu hakkında daha doğru bir sonuca ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Şehir Tarihi, Grek, Roma, Osmanlı

Kaynakça

• Abdizade Hüseyin Hüsameddin (1986). Amasya Tarihi, I, Yayına Hazırlayan: Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş, Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Acun, Fatma (2001). “Osmanlı Döneminde Anadolu Şehirlerinin Gelişmesinde Devletin Rolü: Karahisar Örneği”, Belleten, LXV(242): 161-192.
• Açıkgöz, Özkan (2007). “Şehir, Şehir Toplumu ve Şehir Sosyolojisi”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, 35: 57-83.
• Afyoncu, Erhan (2007). “Otlukbeli Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 34, ss. 4-6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aliağaoğlu, Alpaslan-UĞUR, Abdullah (2016). “Osmanlı Şehri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38: 203-226.
• Altunbay, Mustafa (1999). “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Gümüşhane ve Yöresinde Madencilik Faaliyetleri”, Trabzon Tarihi Sempozyumu (6-8 Kasım 1998), Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları.
• Ascherson, Neal (2001). Karadeniz, Ter. Kudret Emiroğlu, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Avcı, İsmail (2013). “Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde İskender-i Zülkarneyn”, Türük (Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi), 2, 409-431.
• Aydın, Dündar (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Gelişme Devri (1535-1566), Ankara: TTK Yayınları. Boa, TS. MA.e, No: 3199/1.
• Bostan, M. Hanefi (2002). XV–XVI Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara: TTK Yayınları.
• Bryer, Anthony (1988). “The Question of Byzantine Mines in The Pontos: Chalybian Iron, Chaldian Silver, Koloneian Alum and The Mummy of Cheriana”, Peoples and Settlement in Anatolia and The Caucasus, XI, London : Variorum Reprints.
• Bryer, Anthony (1991). “The Pontic Greeks before the Diaspora”, Journal of Refugee Studies, 4/4, 315-334.
• Bryer, Anthony-WINFIELD David (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, I, Washington: Dumbarton Oaks.
• Cöhçe, Salim (1991). “Ruj Gonzales De Calvijo’nun Gezi Notlarına Göre Gümüşhane ve Çevresi”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), 85-92, Ankara: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Çiğdem, Süleyman (2008). Gümüşhane Bölgesinin Tarih ve Arkeoloji Araştırmaları, Erzurum: Gümüşhane Valiliği Yayınları. Doğanay, Serkan (2001). Gümüşhane Şehir Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Drews, R. (1991). “Karadeniz’de En Eski Grek Yerleşmeleri”, Tercüme: Ömer Çapar, Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/26, 303-327.
• Evliya Çelebi (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yayına Hazırlayanlar: Orhan Şaik Gökyay; Yücel Dağlı; Seyit Al, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, Suraiya (1993). Osmanlıda Kentler ve Kentliler, Çeviren: N. Kalaycıoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gümüşhane Valiliği (1999). Cumhuriyetin 75. Yılında Gümüşhane, İstanbul: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Huot, Jean Louis-Thalmann, Jean Paul-Valbelle, Dominque (2000). Kentlerin Doğuşu, Çeviren: Ali Bektaş Girgin, Ankara: İmge Kitabevi.
• İbn Battuta (2000). İbn Battûta Seyahatnamesi, Çeviren: A. Sait Aykut, Cilt I, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn Kemal (1991). Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, Yayına Hazırlayan: Şerafettin Turan, Ankara: TTK Yayınları.
• İdris-i Bitlisi (2019). Heşt Behişt, VII. Ketibe (Fatih Sultan Mehmed Devri 1451-1481), Çeviren: Muhammed İbrahim Yıldırı, Ankara: TTK Yayınları.
• İpek, Nedim (2019). “Osmanlı’dan Cumhuriyete Gümüşhane’de Göç”, History Studies, XI/2, s. 681-700.
• Karpuz, Haşim (1991). “Gümüşhane Evlerinin Fiziki Özellikleri”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), Ankara: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Koçyiğit, Tahsin (2009). “İbn Battuta’nın Karadeniz Seyahati Üzerine Bazı Mülahazalar”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX(4), s. 53-73.
• Konukçu, Enver (1991). “Ruy Gonzales De Clavijo’nun Gümüşhane Yöresindeki Yolculuğu (27 Nisan-4 Mayıs 1404)”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), 79-84, Ankara. Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Ksenophon (1998). Anabasis Onbinlerin Dönüşü, Çeviren: Tanju Gökçöl, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Mansel, Arif Müfid (1988). Ege ve Yunan Tarihi, Ankara: TTK Yayınları.
• Marco Polo (2010). The Description of the World, Volume: I, Ed: A. C. Moule ve Paul Pelliot, America: Ishi Press International.
• Özey, Ramazan (1991). “Gümüşhane ve Çevresindeki Kırsal Yerleşmelerin Başlıca Coğrafi Sorunları ve Çözüm Yolları”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), Ankara: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Pamuk, Bilgehan (2006). “XVII. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XXX, 167-184.
• Pamuk, Bilgehan (2016). “Osmanlılar Zamanında Gümüşhane Hakkında Bazı Bilgiler (15-17. Yüzyıllar)”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 129-153.
• Pelliot, Paul (1959). Notes on Marco Polo, Volume: I, Paris: Imprimerie Nationale.
• Pelliot, Paul (1973). Notes on Marco Polo, Volume: III, Paris: Imprimerie Nationale.
• Sagona, Antonio-Sagona, Claudia (2004). Archaeology at the Nort-East Anatolian Frontier: I, An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province, Paris: Louvain Peeters.
• San, Sabri Özcan (1991). “Gümüşhane Müstakil Sancağındaki Mahalleler, Aileler (Efsaneler, Hikâyeler)”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), Ankara: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Saylan, Kemal (2015). Seyyahların Gözüyle Gümüşhane, Trabzon: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Saylan, Kemal (2018). “Gümüşhane’deki Osmanlı Dönemi Eserleri: Sultan Süleyman Han Cami ve Çevresindeki Yapılara Dair”, Mavi Atlas, 6/2, 75-94.
• Tekeli, İlhan (2011). Anadolu’da Yerleşme Sistemi ve Yerleşme Tarihleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tozlu, Selahattin (2016). “Gümüşhane Adı”, Gümüşhane Tarihi, ss. 473-501, Trabzon: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Tuncel, Metin (1991). “Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirler ve Gümüşhane Örneği”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), Ankara: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Tuncel, Metin (1996). “Gümüşhane”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIV, ss. 273-276, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uslu, Gülyüz Akagün (1980), Gümüşhane Çevresinin Tarihi ve Sanat Eserleri, İstanbul: Yelken Matbaası.
• Vryonis, Speros (1968). “The Question of the Byzantine Mines”, Speculum, A Journal of Mediaeval Studies, Volume: XXXVII, 1-18.
• Wınfıeld, David (1962). “A Note on the South-eastern Bordes of the Empire of Trebizond in the Thirteenth Century”, Anatolien Studies, XII, 163-172.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1984). “Türkiye'de Yer-Adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), 25-41, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yüksel, Murat (1997). Gümüşhane Kitabeleri, İstanbul: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• Zaman, Mehmet-Doğanay, Serkan (2000). “Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Gümüşhane”, Doğu Coğrafya Dergisi, 3, 249.