19.YY İLK ÇEYREĞİNDE BÜYÜK GÜÇLER VE GÜNEY KAFKASYA

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 13, 287 - 301, 30.12.2021

Mehmet Bilgin

https://doi.org/10.31765/karen.1017809

Öz

19.yy Kafkasya’yı anlayabilmek için, Batıda yükselen ve modern diye adlandırılan yeni dönemin kazandırdığı ivme ile yükselen Fransa, İngiltere ve Rusya gibi bölge dışı yayılmacı güçlerin, birbirlerine karşı tutumlarını ve bölgesel güçler olan Osmanlı ve Kaçar (İran) imparatorluklarının konumlarını iyi bilmek gerekir. Rusya’nın 18.yy sonlarında yayılma zemini oluşturduğu ve 19.yy ilk yılından itibaren Güney Kafkasya’ya el koymaya başladığı dönemde yaşananlar yerel ve dış aktörlerin etkinliklerini bir bütün olarak değerlendirirsek gerçeğe daha çok yaklaşabilir, olayları daha doğru anlamlandırmış oluruz. Tüm bu güçlerin1800-1825 yılları arasında menfaatler temeline göre izledikleri politikalar ve bu politikalar karşısında hemen değişebilen ya da yeniden şekillenebilen tutumları ile bunun bölgeye yansıması, karmaşıkmış gibi gelen olayların açıklanmasında önemli bir belirleyicidir. 18.yy Kuzey Kafkasya’ya nüfuz edip yerleşen Ruslar yüzyılın sonralına doğru Kafkas sıradağlarını aşarak Güney Kafkasya’ya yerleşmeye başladı. Önceden Himaye anlaşmaları imzalayarak önceden nüfuz ettiği Gürcistan’ı, yerel güç olan Osmanlı ve Kaçar imparatorlukları karşısında koruyucu olarak sahne almış, daha sonra tüm Güney Kafkasya’yı ilhak ederek yutmuştu. Bu ilhak, sadece siyasi ve idari bir ilhak değildi. Gürcü Kilisesini de Rus kilisesine ilhak edecek, Alban Kilisesini Ermeni kilisesi ile tek çatı altında birleştirecek derecede kapsamlı idi. Bu gelişmeler karşısında Kafkasya’daki yerel güç olan Osmanlı ve Kaçar İmparatorlukları, Batıda yükselen güç olan Fransa ve İngiltere’den medet ummuştu. Talepleri bu güçlerin Ruslarla olan ilişkilerine göre şekillenmiş, ittifaklar ve savaşlar yapılmıştı. Bunun doğal sonucu olarak, Osmanlı ve Kaçar İmparatorlukları Rus balyozu ile Fransız ya da İngiliz örsü arasında zamanın gerekliliklerine göre şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fransa, İngiltere, İran, Kaçar Hanedanı, Kafkasya, Osmanlı, Rusya.

Kaynakça

• Akbulut, Uğur (2000), 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Bayburt ve Çevresi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baddeley, John (1908), Kafkasya’nın Rusya Tarafından Fethi, Londra. (İngilizce)
• Bezotosny, Victor Mikhailovich (2012), 1812 döneminde Rusya ve Avrupa, Strateji veya Jeopolitik, Moskova: Veche Yayınevi. (Rusca)
• Bilgin, Mehmet (2021), Osmanlı Yönetiminin Kafkas Cephesinde İleri Harekata Karar Verme Sürecinde Kafkasya’nın Durumu, Turkish Studies- History, 16/2, 121-156.
• Calmard, Jean (2012), Gardane Mission, Encyclopaedia Iranica, X, 292-297.
• Curtiss, John Shelton (1965), The Russian Army Under Nicholas I, 1825-1855, Durham N.C.
• Dubrovin, Nikolay Fedorovich (2019), Savaşların ve Rusların Kafkasya’daki Hakimiyetinin Tarihi. Kafkasya P.D.’deki birliklerin baş komutanını faaliyetleri. Tsitsianov, Yeni Topraklarım Rusya’ya bağlanması https://www.litres.ru/nikolay-dubrovin/istoriya-voyny-i-vladychestva-russkih-na-kavkaze-deyateln/chitat-onlayn/#note-m139887383237968
• Dvali, Nato (2019), Gürcistan’da Rus İdaresinin Kuruluşu (1801-1918), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Efendiyev, Nizami (2010), Azerbaycan’da Alban Kilisesi (Tarihi, Siyasi ve Dini Durum, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• https://statehistory.ru/books/Kavkazskaya-voyna--Tom-4--Turetskaya-voyna-1828-1829/1
• https://wyscvh632i4o3omurty2mpo5qy-adv7ofecxzh2qqi-statehistory-ru.translate.goog/books/Kavkazskaya-voyna--Tom-3--Persidskaya-voyna-1826-1828-gg/34
• https://wyscvh632i4o3omurty2mpo5qy-adv7ofecxzh2qqi-statehistory-ru.translate.goog/books/Firuz-Kazem-Zade_Borba-za-vliyanie-v-Persii--Diplomaticheskoe-protivostoyanie-Rossii-i-Anglii/5
• https://wyscvh632i4o3omurty2mpo5qy-adv7ofecxzh2qqi-statehistory-ru.translate.goog/books/Kavkazskaya-voyna--Tom-3--Persidskaya-voyna-1826-1828-gg/31
• İlgürel, Mücteba (1994), Rusların Doğu Anadolu Siyaseti ve 1828-29 İlk Rus İstilası, Tarih Dergisi, 0/35, 167-176,
• Kagarlitsky, Boris (2008), Empire of Periphery Russia and the World System, (İng. Çev. Renfrey Clarke), London, Pluto Press.
• Kurat, Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917 ye Kadar, 2.bs, Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Kalankatlı, Moses (2006), Alban Tarihi ve Alban Salnamesi Mhitar Koş, (Çev. Ziya Bünyadov, Türkçeye Aktaran Yusuf Gedikli), İstanbul, Selenge Yayınları.
• Monteith, Lieut-General W. (1856), Kars and Erzeroum: with the Campaigns of Prince Paskiewitch in 1928 and 1829, London.
• Potto, Vasily Alekseevich (2007), 5 Ciltte Kafkas Savaşı C.3 1826-1828 Pers Savaşı,Moskova Tsentrpoligraf Yayınevi. (Rusça)
• Riasanovsky, Nicholas V.- Steinberg, Mark D. (2011), Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze, (Çev. Figen Dereli), İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Stanislav, Tarasov (2013), Abbas Mirza ve Ermeni Projesi: 1813 Gülistan Barışının Sonuçları, IA REX 27 Ağustos 2013, https://iarex.ru/articles/40443.html
• Tolstoy, Lev, (2017) Dekabristler, (Çev. Hazal Yalın), İstanbul, Helikopter. Uluerler, Sıtkı (2012), Osmanlı-İran Siyasi İlişkilerinde İran Şehzadesi Abbas Mirza’nın Rolü (1800-1833), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22/2, 308-319
• Ushakov, Nikolay İvanoviç (1836), 1828 ve 1829’da Türkiye’nin Asya Kısmında Askeri Operasyonlar C.1, St. Petersburg. (Rusça)
• Walicki, Andrzej (2009), Rus Düşünce Tarihi Aydınlanma’dan Marksizme, (Çev. Alâeddin Şenel), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeşilot, Okan (2008), Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları, Erzurum: A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, 187-199.