15.-19. YÜZYILLAR ARASINDA OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN ÇERKEZİSTAN’DAKİ İSLAMI YAYMA SİYASETİNE KISA BİR BAKIŞ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 13, 275 - 285, 30.12.2021

Yusuf Yıldız

https://doi.org/10.31765/karen.904291

Öz

Kadim bir Kafkasya halkı olan Çerkezlerin bilinen en eski dini inançları doğa dinleridir. 6. yüzyıldan itibaren Çerkezistan’da Hristiyanlık da yayılmış ve 15. yüzyıla kadar etkisini sürdürmüştür. İslam ise bölgede Altın Orda Devleti’nin etkisiyle 13. yüzyılda yayılmaya başlamıştır. Bu yayılma süreci, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1453 yılında İstanbul’u fethinden sonra, bölgenin Hristiyanlığın kaynağından izole oluşu nedeniyle hız kazanmıştır. Ancak 18. yüzyılda Çerkezistan’ın Rusların eline geçme tehlikesi ortaya çıkana kadar Osmanlı Yönetimi ağırlıklı olarak bölgedeki ekonomik ve siyasi çıkarlarına odaklanmış ve planlı ve sistematik bir din siyaseti izlememiştir. Rus tehlikesinin artması nedeniyle Çerkezleri kazanmayı amaçlayan Osmanlı Yönetimi, bu amaca öncelikle onları Müslüman yaparak ulaşmaya çalışmıştır. Bu hedefe yönelik olarak 1780 yılında bölgeye gönderilen Ferah Ali Paşa, Çerkezlerin adetlerine ve yaşam tarzlarına saygılı bir siyaset izleyip onlara zengin hediyeler sunmak ve evlilikler yoluyla akrabalıklar kurmak suretiyle önemli başarılar elde etmiştir. Bölgenin Rusların eline geçişine kadar 19. yüzyılda da sürdürülen Osmanlı’nın başarılı din siyaseti sonucunda Çerkezlerin büyük bölümü İslam’ı kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Çerkezler, Din Siyaseti

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Pașa (1972), Tarih-i Cevdet, C. 1, İstanbul: Sabah.
• Bala, Mirza (1977), “Çerkesler”, İA, C. 3, İstanbul: MEB Yayınları, 375-386
• Bilge, Sadık Müfit (2012), Osmanlı Çaǧı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), İstanbul: Kitapevi.
• ______________ (2005), Osmanlı Devleti ve Kafkasya. Osmanlı Varlığı Döneminde Kafkasya’nın Siyasî-Askerî Tarihi ve Idarî Taksimâtı (1454-1829), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Friedrich Bodenstedt (1848), Die Völker des Kaukasus und ihre Freiheitskämpfe gegen die Russen. Ein Beitrag zur neuesten Geschichte des Orients, Frankfurt am Main: Kessler.
• Çelebi, Evliya (1896), Seyahatname, C. 2, İstanbul: İkdam Matbaası.
• ______________ (1928), Seyahatname, C. 7, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Dirr, A. (1913), “Čerkessen”, Enzyklopaedie des Islam, vol. 1, Leiden: Brill, 869-871.
• Hașim Mehmet Efendi (2012), Ahvâl-i Anapa ve Çerkes, Hazırlayan: Mustafa Özsaray, İstanbul: Kafkas Vakfı.
• Kanbolat, Yahya (1989), Kuzey Kafkasya Kabilelerinde Din ve Toplumsal Düzen, Ankara: Bayır Yayınları.
• Kasumov, Aliy und Kasumov, Hasan (1995), Çerkes Soykırımı. Çerkeslerin XIX. Yüzyıl Kurtuluș Savașı Tarihi (Orjinal başlık: Genocid Adygov. Iz Istorii Bor’by Adygov za Nezavisimost' v 19. Veke), Rusça’dan çeviren: Orhan Uravelli, Ankara: Takav Matbaası.
• Kırzıoğlu, Fahrettin (1998), Osmanlılar’ın Kafkas-Ellerini Fethi (1451-1590), 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Klaproth, Julius (1812), Reise in den Kaukasus und nach Georgien unternommen in den Jahren 1807 und 1808, auf Veranstaltung der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften zu St. Petersburg, enthaltend eine vollständige Beschreibung der kaukasischen Länder und ihrer Bewohner, Bd. 1, Halle und Berlin: Hallisches Waisenhaus.
• Loewe, Louis (1854), A Dictionary of the Circassian Language, in two parts: English-Circassian-Turkish, and Circassian-English-Turkish, London: Bell.
• Longworth, J. A. (1840), A Year among the Circassians, vol. 1, London: Colburn.
• Montpéreux, Frédéric Du Bois de (1842), Reise um den Kaukasus, zu den Tscherkessen und Abchasen nach Kolchis, Georgien, Armenien und in die Krim. Eine von der georgischen Gesellschaft zu Paris gekrönte Preisschrift. Nach dem Französischen, Bd. 1, Darmstadt: Leske.
• Mostashari, Firouzeh (2001), “Colonial Dilemmas: Russian Policies in the Muslim Caucasus”, Geraci, Robert P. and Khodarkovsky, Michael (Eds.), Of Religion and Empire: Missions, Conversion, and Tolerance in Tsarist Russia, Ithaca/New York: Cornell University Press, 229-249.
• Natho, Kadir I. (2009), Circassian History, New York: Kadir I. Natho.
• Özsaray, Mustafa (2012), Çerkeslerin İslamlașması. Çerkeslerin Eski Dinleri ve İslamiyetin Kuzey Kafkasya’ya Giriși, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Quelquejay, Ch., Ayalon, D., Inalcık, Halil (1965), “Čerkes”, EI2, vol. 2, Leiden: Brill, 21-25.
• Tardy, Lojos (1978), “The Caucasian Peoples and their Neigbours in 1404”, AOASH, vol. 32, 83-111.
• Urquhart, David (Ed.) (1836), The Portfolio or a Collection of state Papers, Etc. Etc. Illustrative of the History of our Times, vol. 1, London: James Ridgway and Sons.