GYULA NÉMETH’İN KÜÇÜK ASYA GEZİSİ İLE İLGİLİ MEKTUPLARI VE TÜRKOLOJİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 13, 303 - 315, 30.12.2021

Melek Çolak

https://doi.org/10.31765/karen.929404

Öz

Macaristan Türkoloji’sinin seçkin siması ve aynı zamanda dünyaca ünlü Macar Türkolog Gyula Németh, (1890-1976) bilim dünyasına birçok eser kazandırmış ve kendi ekolünü yaratmış bir bilim adamıdır.

Küçük yaşlarda Türkoloji’ye ilgi duyan Gyula Németh, Türkçeyi kendi çabalarıyla öğrenmiş ve bu bilgisini geliştirmek istemiştir. İlki 1907 yılında henüz lise öğrencisi iken İstanbul’a yaptığı ilk gezisinin dışında, bir yıl sonra tekrar Türk topraklarına gelmiştir. Bu sefer yaptığı plan gereğince İstanbul’dan uzakta, Küçük Asya topraklarında araştırma ve inceleme imkânı bulmak için İzmir ve Aydın çevresini gezmiştir.

Gyula Németh’in Küçük Asya gezisi ile ilgili, kendisinin Macaristan’a döndükten sonra kaleme alıp yayınlattığı gezi hatıralarının dışında çok az bilgi bunmaktadır. Ancak onun, henüz ne Macaristan’da ne de Türkiye’de gün ışığına çıkmamış ve yayınlanmamış Macar Etnografya Müzesi Arşivi’nde bulunan şahsi mektupları Németh’in bu gezisi hakkında veriler sunmaktadır. Mektuplar bundan başka gezinin hangi amaçlarla, nasıl gerçekleştirildiği konusunda ayrıntılı bilgilerle doludur. Aynı zamanda 1908’li yılların Anadolu’sunun siyasi ve kültürel çehresini yansıtmakta, tarih ve Türklük bilimi açısından önem arz etmektedir.

Geleceğin ünlü bilim adamının henüz gençlik çağının başında olgun bir üslupla kaleme aldığı mektuplar onun kişiliğini, sahip olduğu yetenekleri gösterme açısından değerlidir ve genç bilim insanları için örnek olacak niteliktedir.
Bu çalışmada Macar Etnografya Müzesi Etnoloji Arşivi’nde bulunan Németh’in mektupları ilk defa ortaya konarak Küçük Asya gezisi ve Türkoloji açısından önemi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gyula Németh, Macar, Türkoloji, Ignácz Kúnos, Hatıra

Kaynakça

• Magyar Néprajzi Múzeum, [MNM], Etnológiai Adattár [EA] (Macar Etnografya Müzesi, Etnoloji Arşivi), Budapeşte/Macaristan.
• Magyar Tudományos Akadémia [MTA], Kézirattár (Macar Bilimler Akademisi El Yazmaları Arşivi) , Budapeşte/Macaristan.
• (Y.y.) (1999). A török népköltes Ignácz Kúnos török nyelven tartott egyetemi előadásai (1925-1926), (Forditotta. Edit Tasnádi), Budapest: Terebes Kiadó.
• Çolak, Melek (2014), “Gyula Németh ile Küçük Asya’da Geziler”, VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiri Kitabı, 30 Eylül-04 Ekim 2013, İstanbul, IV, 371-392.
• Çolak, Melek (2015), “Macar Arşiv Belgelerinin Işığında Türkolog Vámbéry’nin Orta Asya Seyahati ve Yol Arkadaşı Molla İshak Üzerine Düşünceler”, XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri, 11-13 Kasım 2014, İstanbul, C. 2, 363-389.
• Çolak, Melek (2016), “Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere ve Rusya Açısından Vámbéry’nin Orta Asya Gezisi Üzerine Düşünceler”, Belleten, LXXX/289 (Ayrı Basım), 885-902.
• Germanus, Gyula (2019), “Hilal’in Solgun Işığında”, Doğu’nun Büyüsü, (Çev. Nihat Yılmaz), İstanbul: Muhayyel Yayıncılık.
• Kúnos, Ignác (1891), Anatóliai Képek, Budapest: A Szépirodalmi Könyvtár Kiadóhivatala.
• Kúnos, Ignác (2001), Türk Halk Edebiyatı, (Haz. Tuncer Gülensoy), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kúnos, Ignác (2011), Türk Toprağında, Harita ve Sekiz Fotoğraf İle, (Çev. Edit Tasnádi), (Haz. Harid Fedai), Ankara: Ürün Yayınları. Kúnos, Ignác (1942), “Sztambuli élményeim”, Ararat: Magyar Zsidó Évkönyv, Az 1942 évre, Budapest: Léanyárváhaz. 110-113.
• Németh, Gyula (1909), “Kisázsiában”, Budapesti Hírlap, 189 sz., 11-12.
• Németh, Gyula (1913), Kóborlások Kisázsiában, Budapest: Magyar Földrajzi Intézet Részvénytársaság.
• Tasnádi, Edit (2020), “Macar Türkolog Gyula Németh’in Anadolu Gezinmeleri”, Türk-Macar İlişkilerinin İzinde 20 Yıl, Prof. Dr. Melek Çolak Armağanı, (Ed. Yücel Namal) İstanbul: Kitabevi Yayınları, 201-213.