VAKİT GAZETESİ MUHABİRİ TALÂT MÜMTAZ (YAMAN) BEY’İN KASTAMONU, SİNOP VE ZONGULDAK KIYI ŞERİDİNDEKİ GEZİ İZLENİMLERİ (1930)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 657 - 680, 31.12.2022

Yasin Kayış

https://doi.org/10.31765/karen.1062115

Öz

Talât Mümtaz Yaman Osmanlı İmparatorluğu’nun son, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında Kastamonu’da yetişmiş çok yönlü bir kişiydi. 1930 yılında bir yandan Kastamonu’da öğretmenlik yaparken diğer yandan da yerel bir gazetede çalışıyor ayrıca İstanbul’da yayın yapan Vakit gazetesinin Kastamonu muhabirliğini yürütüyordu.
Vakit gazetesine rutin olarak Kastamonu ile ilgili haberler gönderen Yaman, 1930 yılında sekiz vilâyeti kapsayan bir inceleme gezisine çıkmıştır. Bu gezideki izlenimleri üç ay boyunca “Orta Anadoluda Seyahat Mektupları” adıyla ve 26 tefrika halinde Vakit gazetesinde yayınlanmıştır. Günümüzdeki idari taksimatta Kastamonu, Sinop, Bartın, Zonguldak, Çankırı, Kırıkkale, Çorum, Yozgat, Kayseri ve Sivas illerini kapsayan bu geziye dair mektuplarda Talât Mümtaz Bey kamu hizmetlerinden ekonomik etkinliklere, sosyal yaşamdan doğal güzelliklere kadar geniş bir yelpazede bilgiler aktarmıştır.
Ziyaret ettiği yerlerdeki izlenimlerini ayrıntılarıyla anlatan Talât Mümtaz gezisinin ilk etabında Kastamonu, Sinop ve Zonguldak kıyı şeridini ziyaret etmiştir. Muhabir bu kapsamda önce karayoluyla Küre üzerinden İnebolu’ya geçmiş, sonra deniz yolu ile ulaştığı Ayancık, Cide ve Bartın kazalarını ziyaret etmiştir. Zonguldak il merkezinde de temaslarda bulunan muhabir yine İnebolu’ya dönmüş ve yolculuğuna karayoluyla devam ederek Anadolu’nun iç kesimlerine yönelmiştir.
Talât Mümtaz’ın gezisinin ilk 13 tefrikasına konu olan kıyı şeridindeki yerleşimler coğrafi açıdan benzer özelliklere sahip bulunsa da 1930 yılı itibariyle bambaşka yaşam koşulları içinde olmuş, muhabir de bu yaşam koşullarını çarpıcı şekilde okuyucularına aktarmıştır. Verdiği bilgiler kimi zaman yetkililerle temaslarına kimi zaman halk arasında yaptığı sohbet ve gözlemlere dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnebolu, Ayancık, Cide, Bartın, Zonguldak, Vakit Gazetesi, Talât Mümtaz

Kaynakça

• BOA, Y..PRK.PT../3-35, 05 Teşrinievvel 1303 [17 Ekim 1887].
• BCA, 30-18-1-2/3-29-1, 8 Mayıs 1929.
• BCA, 30-18-1-2/61-8-16, 29 Ocak 1936.
• BCA, 30-10-0-0/157-103-5, 27 Eylül 1937.
• BCA, 30-18-1-2/72-11-11, 09 Şubat 1937.
• BCA, 30-18-1-2/14- 68- 8, 15 Kasım 1930.
• BCA, 30-10-0-0/7-39-13, 07 Kanunuevvel 1340 [07 Aralık 1924].
• BCA, 30-18-1-1/17-87-7, 23 Kanunusani 1926.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14 Nisan 1927: 145.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8 Kanunuevvel 1340 [8 Aralık 1924]: 20.
• T.C. Devlet Yıllığı (1930), İstanbul: Matbuat Umum Müdürlüğü Neşriyatından
• Ahmet Naim (1934), Zonguldak Havzası-Uzun Mehmetten Bugüne Kadar, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Ak, Mahmut (2000), “İbrâhim Hamdi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 314-316.
• “Bartın’da yumurta satışları”, Akşam, 19 Teşrinievvel 1934: 6.
• Bostancı, Mustafa ve Dağsever, Veli İlker (2017), “Talat Mümtaz (Yaman) ve Doğruluk Gazetesi'ndeki Kastamonu Tarihine Ait Yazıları (23 Teşrin-i Evvel-22 Kanun-ı Evvel 1930)”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 30-55.
• Cumhuriyetin On Yılında Zonguldak (1933), İstanbul: T.C. Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası.
• Cumhuriyetin 50. Yılında Zonguldak- 1973 İl Yıllığı (1973), İstanbul: Sulhi Garan Matbaası
• Çıladır, Sina [1993], Zonguldak Havzasının Tarihi Gelişimi, Zonguldak: Genel Maden-İş yay.
• Çıladır, Sina (2018), Taşkömürünün Devletçilik Dönemi, İstanbul: Kültürkent Kuledibi yay.
• Daşkıran, Tuğba (2018), Atatürk Dönemi Zonguldak (1923-1938), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars: T.C. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dölen, Emre (2006), “Zonguldak Maden Mühendis Mekteb-i Âlisi (1924-1931)”, Zonguldak Kent Tarihi’05 Bienali Bildiriler Kitabı, İstanbul: Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı yay., 21-31.
• Efiloğlu, Ahmet (2022), “Cumhuriyetten Günümüze Zonguldak'ta Kentsel Gelişme”, Zonguldak-Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bir Kentin Tarihi, (Ed. Prof.Dr. Ahmet Efiloğlu, Dr. Öğr. Üyesi Gürbüz Arslan, Doç. Dr. Yücel Namal, Arş. Gör.Dr. Çağlar Tan), Ankara: Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi yay., 419-443.
• Enver, Sadreddin (1941), Zonguldak Kömür Havzamız, Ankara: Etibank yay.
• Genç, Hamdi (2006), “Zonguldak Kazası”, Zonguldak Kent Tarihi’05 Bienali Bildiriler Kitabı, İstanbul: Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı yay., 317-323.
• Genç, Hamdi (2010), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Zonguldak’ta Nüfus, Ticaret ve Sanayi (1920-1932)”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı: 12, 137-152.
• Grew, Joseph C. (1999), Amerika’nın İlk Türkiye Büyükelçisi’nin Anıları- Yeni Türkiye, Çev. Kadri Mustafa Orağlı, İstanbul: Multilingual yay.
• Kara, Murat (2012), “Cumhuriyet Dönemi’nde Ereğli Kömür Havzası (1920-1940)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XIV/1, 111-137.
• Karakuzu, Hasan ve Namal, Yücel (2014), “Başbakan İsmet İnönü’nün Zonguldak Kömür Havzası Ziyaretinin Türk Basınına Yansımaları”, Cappadocia Journal of History and Social Scieneces, Volume 2, 1-13.
• Kardaş, Canser (2018), Diyarbakır Halkevi ve Karacadağ Dergisi, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kaya, Ali (2014), Zonguldak’ta Elektriğin Tarihi, Ankara: Karina.
• Kaya, Mutlu (2011), Türkiye’nin İlk Sanayi Kasabalarından Biri Ayancık, Sinop, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayış, Yasin (2020), “1930’lu Yılların İlk Yarısında Zonguldak’ı Ziyaret Eden Gezi Muhabirlerinin İzlenimleri”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı VI/1, 123-162.
• Namal, Yücel (2010), Atatürk’ün Zonguldak Gezisi, Ankara: Zonguldak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• Namal, Yücel (2012), “Zonguldak Halkevi’nin Faaliyetleri ve Karaelmas Dergisi”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 34, 97‐134.
• Namal, Yücel ve Karakuzu, Hasan (2016), “Atatürk Dönemi Zonguldak’ta Eğitim”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, C. II, Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, 319-334.
• Öğreten, Ahmet (2006), “Ereğli Kömür Maden Havzasında Kurulan İlk Şirket”, Zonguldak Kent Tarihi’05 Bienali Bildiriler Kitabı, İstanbul: Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı yay., 297-308.
• Öndeş, Osman (2013), Vapur Donatanları ve Acenteleri Tarihi, İstanbul: İMEAK Deniz Ticaret Odası Yayınları.
• Mehmet Önder (1998), Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür yay.
• Öztaş, Cemal (1992), Cide Örneğinde Nüfus ve Ekonomik Kalkınma Arasındaki İlişki, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Quataert, Donald (1987), Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Çev. Sabri Tekay, Ankara: Yurt yay.
• Ragıp Kemal (18 Mart 1932), “Ayancıkta muaşeret hayatı tam bir ahenk içindedir”, Milliyet: 7.
• Ragıp Kemal (26 Kânunisani 1932), “Ciğerle şehrin yeri tayin edilir mi?”, Milliyet: 7.
• Ragıp Kemal (26 Mart 1932), “Zingal kereste fabrikaları ve Çanlı kömür ocakları!”, Milliyet: 5.
• Ragıp Kemal, (24 Kânunusani 1932), “Zingal ormanlarında küçük bir cevelân”, Milliyet: 6.
• Sheridan, Clare (2004), Sade Türk Kahvesi, İstanbul: Arion yay.
• Talât Mümtaz (12 Eylül 1930), “Yollarda yolcuyu bırakıp keyfine bakan şoförler var!”, Vakit:7.
• Talât Mümtaz (16 Ağustos 1930), “İnebolu kayıkçıları kahveyi nasıl hak ederler?”, Vakit:6.
• Talât Mümtaz (16 Eylül 1930), “Çankırıda bir gün”, Vakit:8.
• Talât Mümtaz (17 Ağustos 1930), “Kastamonunun öz evladı İnebolu övey çocuğu da Cidedir!”, Vakit:6.
• Talât Mümtaz (1928), “Anadolu Raksları”, Millî Mecmua, 10 (111), 1791-1792.
• Talât Mümtaz (2 Eylül 1930), “Tertemiz bir kasaba”, Vakit:9.
• Talât Mümtaz (27 Temmuz 1930), “Orta Anadoluda”, Vakit:7.
• Talât Mümtaz (29 Ağustos 1930), “Bartın kızları”, Vakit:8.
• Talât Mümtaz (4 Eylül 1930), “Güzel Zonguldakta”, Vakit:6.
• Talât Mümtaz (5 Eylül 1930), “Zonguldağın kıymetli müessesesi”, Vakit:8.
• Talât Mümtaz (6 Eylül 1930), “Kömür istihsalâtımız”, Vakit:6.
• Talât Mümtaz (7 Ağustos 1930), “İnebolu ıssız ve köyleri acınacak bir haldedir”, Vakit:6.
• Talât Mümtaz (8 Ağustos 1930), “Ayancık, birdenbire parlıyan güzelleşen bir kasabadır!”, Vakit: 6.
• Talât Mümtaz (8 Eylül 1930), “Zonguldakta amele işi”, Vakit:7.
• Talât Mümtaz (9 Ağustos 1930), “Ayancığın ihtiyaçları doktor, mektep ve ucuzluktur”, Vakit:6.
• Tan, Çağlar (2015), 20.Yüzyılın İlk Yarısında Zonguldak: Gündelik Yaşam ve Siyaset, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tan, Nail ve Tan, Özdemir (2004), Gurur Kaynağımız Kastamonulular, C. II, Ankara: BRC Yayınları
• Tekin, Duygu (2017), Toplumsal Bellek ve Mekân: Zonguldak Halkevi Binası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tuncer, Kadir (1998), Tarihten Günümüze Zonguldak’ta İşçi Sınıfının Durumu, Yayına Hazırlayan: Yaşar Selçuk, İstanbul: Göçebe yay.
• Uygun, Süleyman (2016), “Karadeniz Sularında Fransız Paquet Vapur Kumpanyası (1878-1914)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (20): 137-172.
• Ünal, Yenal (2014), “Bartın Irmağı Üzerinde Gerçekleştirilen Ticari Etkinliklere Genel Bir Bakış”, Tarih Okulu, Sayı: XX, 271-283.
• Ünal, Yenal (2018), “ ‘Bartın Rehberi’ Adlı Kaynak Eser Temelinde ve Bartın Ölçeğinde Atatürk Dönemi Ziraatçılık, Hayvancılık ve Ormancılık Politikalarının İncelenmesi”, Tarih ve Günce, (I/3): 51-74.
• Ünal, Yenal (2019), “Bartın’da Ticaret, Sanayi ve Madencilik Faaliyetlerinin ‘Bartın Rehberi’ Adlı Kaynak Eser Temelinde Analizi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı: 17, 1-30.
• Yaman, Talât Mümtaz (1940), Cihannümanın İlâveli Bir Nüshası, Ankara: Ulusal Matbaa
• Yılmaz, Mehmet Serhat (2016), “Açıksöz Gazetesinde Yazı Yazan Önemli Şahsiyetler”, Milli Mücadele’nin Anadolu’daki Basın Bayraktarı Hüsnü Açıksöz (1896-1939), Editör: A. Cihangir, İstanbul: Basın İlan Kurumu Genel Müdürlüğü Yayınları, 43-64.
• Yund, Kerim (1973), Seçkin Türk Ormancısı Hüseyin Fehmi İmer Hayatı-Hatıraları (1871-1960), İstanbul:Baha Matbaası.
• Zihnioğlu, Levent (2009), “Dede-torun ‘Talat Mümtaz’lardan Sepetçioğlu’na, müzikten Kastamonuspor’a, ticaretten dernekçiliğe”, https://www.safalan.com/2009/11/03/dede-torun-talat-mumtazlardan- sepetciogluna-muzikten-kastamonuspora-ticaretten-dernekcilige/ (13.01.2022).