SİNOP AYANCIK YENİKONAK (OTMANLI) KÖYÜ’NDE GELENEKSEL KIRSAL MİMARİ I – EVLER

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 539 - 578, 31.12.2022

Mehmet Sami Bayraktar

https://doi.org/10.31765/karen.1082649

Cited By: 1

Öz

Sinop İli Ayancık İlçesi’ne bağlı Yenikonak Bucağı’nın Merkez Köyü olan Otmanlı, Karadeniz sahilinde bulunan Ayancık’ın 10 km. kadar güneyinde, 150 m. rakımda kurulmuş 102 haneli bir köydür. Köyde halen konut, ambar, fırın, çeşme, kuyu, menfez ve atölye olmak üzere yedi ayrı türde geleneksel yapı bulunmaktadır. Bu çalışmada, bunlardan evler tanıtılıp değerlendirilmiştir. Yörede ahşap yığma ve kâgir yığma inşa teknikleri görülmektedir. Çoğu evde ahşap ve kâgir yığma bir arada kullanılmıştır. Köyde genel anlamda çantı teknikte ahşap yığma yapılar (konut, ambar, atölye vb.) ağırlıktadır.
Kitabe veya benzeri bir belge bulunmadığından üslup eleştirisi yöntemiyle tarihlediğimiz evlerin; 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyılın ilk yarısından inşa edilmiş olabileceklerini düşünmekteyiz.
Otmanlı konutları avlu ve bahçelerinde bulunan ambar, fırın, ahır, samanlık, çeşme, kuyu, çardak gibi çeşitli eklenti yapılarla birlikte ele alınmışlardır. Büyük çoğunluğu zemin ve üzerinde bulunan birinci kattan oluşan evlerde zemin kat, kırsal konutlarda sıklıkla görüldüğü üzere, asıl yaşam katının altında bulunan; ahır, samanlık, bahçe ve çeşitli ev işleri ve ihtiyaçları için kurgulanmıştır. Bu katta özgün bir mekân düzeni dikkat çeker. Hane sahiplerinin yaşadığı, 1. katta; hayat, sofa, oturma ve yatma odaları, mutfak, tuvalet, banyo ve gusülhane birimleri sıralanır. Bu katta geleneksel iç sofalı düzenin farklı birkaç tipi görülür. Oda donatı elemanları mütevazı unsurlardır. İşlevselliğin ön planda olduğu yapılarda, son derece sınırlı ölçüde, taşra karakterli şematik ahşap bezemeler bulunmaktadır.
Otmanlı Köyü kırsal evleri, ayakta kalan örneklere göre tür çeşitliliği ve sayı bakımından sınırlı örneklere sahiptir. Yapıların mimari tarzı, plan, malzeme-teknik, mimari eleman ve süsleme özellikleri Orta Karadeniz bölgesinin kırsal yapı karakterini yansıtmaktadır. İncelenen yapı türlerinin yakın benzerleri Sinop ve komşu illerde de görülmektedir. Say taşlı çatı kaplaması araştırma alanının en özgün mimari unsurudur.
Otmanlı Köyü’ndeki kırsal evleri şekillendiren başlıca etkenler - kırsal mimarinin tabiatında var olagelen-iklim, yerel malzeme ve mimari gelenektir. Kırsal mimarinin bir başka karakteristiği olan babadan-oğula aktarılan tecrübeye dayalı yapı ustalığı, Otmanlı yöresi için de geçerli görünmektedir. Köy ve yakın çevre sakini olan ustaların yakın zamanlara kadar eser verdikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Otmanlı, kırsal mimari, ev, çantı.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

TRADITIONAL RURAL ARCHITECTURAL HOUSES IN SINOP AYANCIK YENİKONAK (OTMANLI) VILLAGE

Öz

Otmanlı, which is the central village of Yenikonak Subdistrict of Sinop Province, Ayancık District, is a village of 102 houses, established at an altitude of 150 m, 10 km south of Ayancık on the Black Sea coast. There are still seven different types of traditional buildings in the village: house, storehouse, kiln, fountain, well, culvert and workshop. In this study, these houses were introduced and evaluated. Wooden and masonry building techniques are observed in the region. Wood and masonry were used together in most houses. In general, wooden and masonry structures (house, storehouse, workshop, etc.) in the timber-framing (çantı) technique are dominant in the village. Otmanlı residences are handled together with various add-on structures such as storehouses, kilns, barns, haystacks, fountains, wells, and arbors in their courtyards and gardens. The majority of houses consist of the ground floor and the first floor. As it is often seen in country houses, the ground floor, which is under the main living floor in houses, is designed for barn, hayloft, garden and various household chores and needs. An original space layout draws attention on this floor. On the 1st floor, where the households live, there are life, sofa, living and sleeping rooms, kitchen, toilet, bathroom and gusülhane (bathing cubicle) units. On this floor, several different types of the traditional interior sofa layout can be seen. Room furnishings are modest elements. In buildings where functionality is at the forefront, there are schematic wooden decorations with a provincial character to a very limited extent.
The rural houses of Otmanlı Village have limited examples in terms of species diversity and number compared to the surviving examples. The architectural style, plan, material-technical, architectural elements, and ornamentation features of the buildings reflect the rural building character of the Central Black Sea region. Close analogies of the examined building types are also seen in Sinop and neighboring provinces. The say stone roof covering is the most original architectural element of the research area.
The main factors shaping the rural houses in Otmanlı Village - the nature of rural architecture - are climate, local materials and architectural tradition. Another characteristic of rural architecture, the mastery of building based on experience passed down from father to son seems to be valid for the Otmanlı region as well. It is seen that the masters, who are residents of the village and nearby, have produced works until recently.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Otmanlı, rural architecture, house, timber-framing.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Cemal Gülen, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1949, Lise, Çiftçi.
• Cevdet Yılmaz, Samsun, 1962, Doktora, Öğretim Üyesi.
• Çal, Halit (2014), Boyovası /Boyabat Kazasında Türk Mimarisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Davulcu, Mahmut (2009), “Sakarya Yöresi Kırsal Yerleşmelerinde Konut Mimarisi ve Ustalık Geleneği Üzerine Bir İnceleme”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17/2, 687-706.
• Erdem, Ayten (2020), Boyabat Köylerinde Geleneksel Kandil Evler ve Koruma Sorunları. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 21, 105-129. DOI: 10.22520/tubaked.2020.21.006
• Esemenli, Deniz (1990), Sinop İli Türk Dönemi Mimarisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı.
• Karpuz, Haşim (1999).“'Serander' ve 'Loft': Türk ve Norveç Halk Mimarîsinde Eşdeğerli İki Yapı”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19/1-2, 71-82.
• Kazım Yüksel, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1949, İlkokul, Çiftçi.
• Kirenci Eruzun Zeyneb Ayla (2018), Boyabat ve Geleneksel Ev Mimarisi - Çay Mahallesi Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Nefes, Eyüp (2019), Sinop’ta Geleneksel Ahşap Köy Camileri, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Özüdoğru, Ali, ve Aygen, Zeynep (2016), “Yokolmaya Yüztutmuş Bir Kültür Mirası: Çorum Çandı Tahıl Ambarları”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu (28 - 30 Nisan 2016) Bildiriler Kitabı, (Ed. Zekeriye Işık), II, Çorum: 145-157. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaked/issue/57281/810169
• Seçkin, Nadide- Özakın, Rabia- Erdem, Ayten- Yergün, Uzay- Maşalı, Dilek (2004), “Boyabat Sinop Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri 2003”, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 3, 3-30.
• Selimoğlu, Pınar (2016), Geleneksel Boyabat Evleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Sümerkan, M. Reşat (1998), “Trabzon’da Köy ve Yayla Mimarisi”, Arkitekt, 458, 27-34.
• Turan, Hayrunnisa (2018a), “Sinop’ta Geleneksel Konut Mimarisi”, Sosyal Bilimciler Gözüyle Sinop, Ankara: Berikan Yayıncılık, 179- 248.
• Turan, Hayrünnisa (2018b), “Sinop’ta Geleneksel Bir Türk Evi: Tercümanoğlu Konağı”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (45), 58-90.
• Turan, Hikmetgül (2019), Sinop İli Gerze İlçesi Berber Ailesi Evi Restorasyon Projesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Programı.
• Türk, Merve (2019), Sinop Boyabat Yayla Yerleşimlerindeki Kırsal Mimari, Koruma Sorunları ve Çözüm Önerilerinin Alıç Yaylası Örneğinde İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Rölöve-Restorasyon Programı.
• Yerlikaya, Gamze (2006), Sinop Murat Koca Konağı Restorasyon Önerisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Yılmaz, Cevdet (2015), “Sinop Yöresi Ahşap Kır Meskenlerinde Taş Çatı Örtüsü”, Sinop İli Değerleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Alpay Tırıl, Evrim Sönmez, Süleyman Özdemir, Hünkar Avni Duyar), Sinop Üniversitesi Yayını, Ankara, 389-399.
• Yusuf Özcan, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1963, İlkokul, Çiftçi.