MARSHALL PLANI YARDIMLARININ TÜRKİYE’DEKİ BALIKÇILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISAL VE İKTİSADİ GELİŞİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 17, 113 - 134, 31.03.2023

Mustafa Zengin

https://doi.org/10.31765/karen.1232210

Öz

‘Marshall Planı Yardımları’ İkinci Dünya Savaşı sonrası, 1947 yılında Avrupa devletlerinin yeniden yapılanması için ABD'nin yapmış olduğu ekonomik yardımları içermektedir. Türk Hükümeti ile 4 Temmuz 1948 tarihinde yapılan ‘Marshall Ekonomik İşbirliği Antlaşması’na göre ABD yardımı veriyor, ancak kaynakların kullanımını kontrol altına alıyordu. Türkiye Marshall Planı kapsamında su ürünleri ve balıkçılık sektörünün geliştirilmesine yönelik olarak 1948-1952 yılları arasında toplam 7640000 dolar tutarında yardım almıştır. Bu yardımlar 1950'li yıllara kadar devam etmiştir. 1950’li yıllardan sonra Türkiye’de sosyo-politik ve sosyo-ekonomik yaşamda önemli radikal değişimler meydana gelmiştir. Sırasıyla çok partili hayata geçiş, Demokrat Parti’nin 1950 yılında iktidara gelmesi, NATO’ya giriş ve ‘Marshall Yardımları’nın da desteği ile liman, karayolu gibi alt yapı çalışmaları hız kazanmıştır. 1952 yılında balık endüstrisinin geliştirilmesi için ‘Et ve Balık Kurumu’nun kurulması ve bir taraftan da 1960’dan sonra balıkçı kooperatiflerinin varlık göstermeye başlaması ile birlikte balıkçılık sektöründe önemli sayılabilecek yapısal değişiklikler sağlanmıştır. Bu süreçte 1951 tarihinde, Ekonomi ve Ticaret Bakanlığınca, ‘III. Su Ürünleri Kongresi’ gerçekleştirilmiştir. Bu mali destekler ile on adet soğuk hava ve buz muhafaza tesisi, ağ, iplik ve gemi motoru gibi balıkçılığın teknik altyapısını ve üretimini geliştirecek yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda konserve fabrikalarının genişletilmesi için 200 bin dolarlık tahsisat, fabrika sahiplerine ayrılmıştır. Ayrıca, Trabzon’da Yunus balığından yağ ve un elde edecek günlük 100 ton kapasiteli bir fabrika kurulmuştur. Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı tarafından İstanbul Üniversitesinin işbirliği ile Baltalimanı’nda kapatılmış olan Balıkçılık Enstitüsünün yerine Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü yeniden yapılandırılmıştır. Enstitü 1951 tarihinden itibaren faaliyete başlamıştır. Et ve Balık Kurumu tarafından balıkçı teknelerinin dışında araştırma amaçlı üç ayrı tekne alınmış ve 1952 senesinde Hidrobiyoloji Enstitüsüne teslim edilmiştir. Balıkçılık alanında yapılan araştırma ve inceleme faaliyetlerinin artırılmasıyla özellikle deniz balıkçılığında 1951 yılından 1960 yılına gelinceye kadar önemli üretim artışları sağlanmıştır. Bu çalışmada Türkiye tarafından kullanılan Marshall Yardımlarının balıkçılık sektörünün yapısal ve ekonomik gelişmesi ele alınmıştır. Yardımların uygulandığı dönemin öncesi ve sonrası karşılaştırılmalı olarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Marshall Planı, Balıkçılık Sektörü, İktisadi Hayat, Türkiye

Kaynakça

• Akşam, 2 Nisan 1950, “Balıkhanenin Durumu”, 3.
• Anonim (1931), Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı, Ankara, T.B.M.M. Matbaası, 34, 31-32.
• Anonim (1936), “İstanbul’da Balıkçılık ve İstanbul’da Nekadar Balık Yeniliyor?”, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, l(52), 21.
• Anonim (1952), “Türkiye’de Marshall Planı”, Türkiye İktisat Mecmuası, 52, 45.
• Anonim (1954), “Dünya Balıkçılık Âlemi”, Balık ve Balıkçılık Dergisi, Cilt: II, 12, 6-7.
• Anonim (1957), “Dünya Balıkçılık Âlemi”, Balık ve Balıkçılık Dergisi, Et ve Balık Kurumu Umum Müdürlüğü, Ocak, 1957, Cilt V, Sayı 1, 5-7.
• Anonim (1958), “Balıkçılık Davamızda Hususi Teşebbüs: Deniz Konserve Fabrikası Ziyareti”, Balık ve Balıkçılık Dergisi, Et ve Balık Kurumu, Cilt IV, Sayı: 9, 23-26.
• Anonim (1961), “Müşterek Orkinos Avcılığı”, Balık ve Balıkçılık Dergisi, Et ve Balık Kurumu Umum Müdürlüğü, Temmuz-Ağustos, 1961, Cilt: IX, Sayı: 6, 3-4