AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ SAMSUN KONSOLOSUNUN GÖZÜNDEN 1920 YILINDA SAMSUN’UN DURUMU

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 19, 401 - 415, 29.09.2023

Yüksel Küçüker

https://doi.org/10.31765/karen.1367431

Öz

Samsun Osmanlı hakimiyetine girdiği dönemden 19. yüzyıl başlarına kadar nispeten geri planda kalmış bir kıyı kenti olmuştur. Bu yüzyılda yaşanan gelişmeler kentin çehresini değiştirmeye başlamıştır. Karadeniz’in uluslararası ticarete açılmasıyla buharlı gemilerin uğrak noktası olan kent kısa sürede ekonomik ve sosyal olarak gelişme göstermiş, başka bölgelerden gelen göçlerle nüfusu artmıştır. 1830 yılında ABD ile Osmanlı Devleti arasında yapılan ticaret anlaşmasıyla ABD de Karadeniz ticaretine ortak olmuş ve Trabzon’dan sonra Samsun’a da bir diplomatik temsilcilik açmıştır. ABD adına faaliyet yürüten misyoner oluşumlarının bölgedeki çalışmaları bu ülkenin Samsun’da varlığını güçlendirmesine yardımcı olmuştur.
Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele dönemlerinde Karadeniz bölgesinde de karışıklıklar yaşanmış ve Rum ve Ermeni nüfusun yaşadığı Samsun da gelişmelerden doğrudan etkilenmiştir. Anadolu’da ortaya çıkan Milli Mücadele hareketi, özellikle Yunanistan ve İngiltere’nin desteğiyle hareket eden ayrılıkçı unsurların üzerine giderek bölgede asayişi sağlama yoluna gitmiştir. ABD bu dönemde doğrudan olayların içinde olmasa da bölgedeki çalışanları ve misyonerleri üzerinden ayrılıkçılardan yana tavır tutunmuştur. Böyle karışık bir dönemde Samsun’a konsolos olarak atanan S. Pinkney Tuck, görev süresi zarfında bölgedeki siyasî, ekonomik ve sosyal gelişmelere ilişkin ülkesini bilgilendirici raporlar hazırlamıştır.
Bu çalışmada Tuck’ın Amerikan arşivlerinden elde edilen 13 Aralık 1920 tarihli konsolosluk raporu ele alınmıştır. Tuck, bu raporunda siyasî gelişmelerden ziyade, Samsun’un üretim ve ticaret potansiyeli, kentte yaşayanların geçim koşulları, hayat alışkanlıkları, sağlık, eğlence ve kültürel altyapı olanakları gibi konulara ilişkin tespit ve gözlemlerine ait değerlendirmeler yapmıştır. Yabancı bir diplomatın kendini merkeze alarak yaptığı bu değerlendirmeler Milli Mücadele döneminde bir Anadolu kentindeki gündelik hayatı başka bir boyutuyla ortaya koyması açısından ilgi çekici bir muhteviyata sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Samsun, Amerika Birleşik Devletleri, ABD Samsun Konsolosluğu

Kaynakça

• US National Archives and Records Administration (NARA)
• Armaoğlu, Fahir (1991), Belgelerle Türk Amerikan Münasebetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aygün, Necmettin (2016), Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış, II, Ankara: Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Baskıcı, M. Murat (2005), 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Baykara, Tuncer (1992), Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Çağlayan, K. Tuncer (2006), “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre 1841 Yılında Samsun ve Çevresinde Ticaret”, Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap, Ed. Cevdet Yılmaz, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 283-298.
• Çavdar, Tevfik (2001), Millî Mücadele Başlarken Sayılarla Vaziyet ve Manzara-i Umumiye I, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Çiçek, Kemal (2005), Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ekinci, İlhan (2007), “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Samsun’da Deniz Ulaşımı”, Geçmişten Geleceğe Samsun, 2. Kitap, Ed. Cevdet Yılmaz, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 113-141.
• Erdoğan, Dilşen İnce (2017), “American Board Of Commissioners For Foreign Mission (ABCFM) Near East Relief’e Amerikan Misyonerlerinin Anadolu’daki Faaliyetleri”, Belgi Dergisi, 2/14, 552-565.
• Erhan, Çağrı (1997), “Osmanlı -Amerikan İlişkilerinin Başlangıcında Temel Faktörler (1776-1830)”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-18 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.