OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E RİZE İSKELESİNİN LİMANA DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 20, 643 - 660, 30.12.2023

Mustafa Arıkan

https://doi.org/10.31765/karen.1361711

Öz

Rize, MÖ 7. Yüzyılda, batısı Fener Burnu, doğusu Taşlıdere ile sınırlı bir koyun çevresinde bir koloni olarak Miletler tarafından kurulmuştur. Bu ilk yerleşim merkezine ulaşım, tamamen deniz yoluyla yapılmıştır. Kara ulaşımı ilk olarak Roma döneminde sağlanmıştır. Bununla birlikte Rize’nin büyük merkezlerle ulaşımı, Cumhuriyet dönemine kadar çok büyük oranda deniz yoluna bağlı kalmıştır. 19. Yüzyılda Karadeniz ticaretinde yaşanan yükseliş ile 93 Harbi’nden sonra Rize’nin sancak merkezi olması, şehrin ve iskelenin önemini arttırmıştır. Bu durum, Rize’de gelişmiş bir limana olan ihtiyacın yükselmesine sebep olmuştur. 1890’lı yıllarda şehirde iki adet ahşap iskele mevcuttur. Bunların yerine ilerleyen yıllarda demir ve betondan iskeleler inşa edilmiş, ancak bu iskeleler şehrin ihtiyacını tam karşılayamamıştır. 1960’lı yıllarda gelişmiş bir limana olan ihtiyaç daha da artmıştır. Buna rağmen Rize’nin nispeten durağan ekonomik yapısı ve Türkiye’nin yatırım öncelikleri, Rize limanının inşasını oldukça geciktirmiştir. 1969’da bir balıkçı barınağı yapmak için başlayan çalışmalar 1985’e kadar gelişerek devam etmiş ve bu çalışmalar sonucunda Rize limanı inşa edilmiştir. Başlangıçta Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından işletilen liman, 1997’de özelleştirilmiştir. Bu çalışma, Rize limanının inşasıyla ilgili tarihî süreci ortaya koymayı ve limanın bugünkü durumu hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rize, Liman, Karadeniz, Ticaret

Kaynakça

• Arşivler T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• Resmî Yayınlar Resmî Gazete Trabzon Vilâyeti Salnâmesi (1322) Gazeteler Akşam Cumhuriyet Rize Ulus
• Diğer Yayınlar 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti (1995), I, (Haz. Şevket Pamuk), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Arıkan, Mustafa (2022), “Birinci Dünya Savaşı’nda Rize’de Yaşanan Rus İşgali”, Doğu Karade-niz’de Rus İşgali ve Harşit Savunması Sempozyumu Bildirileri, (2-3 Kasım 2022, Giresun), Anka-ra: Kaf Yapım-Yayın, s.42-62.
• As, Efdal (2013), Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960), Ankara: Atatürk Araştır-ma Merkezi Yayınları.
• Avcı, Müşerref (2014), “Atatürk Dönemi Demir Yolu Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi, 14/54, s.39-58.
• Bilgin, Mehmet (2014), Rus İşgalinde Trabzon Direnişi, Trabzon: Serander Yayınları.
• Çolak, Filiz (2013), “Atatürk Dönemi’nde Türkiye Cumhuriyeti’nin Ulaşım Politikasına Genel Bir Bakış”, Turkish Studies, 8/2, s.345-364.
• Dığıroğlu, Filiz ve Albayrak, Gökçen C. (2013), “Rize İskelesi İnşa Projesi”, Rize Defteri-2, (Ed. İsmail Kara), İstanbul: Dergâh Yayınları, s.99-113.
• Doğancı, Kamil (2020), “Eski Çağ’da Rize ve Çevresinde Ulaşım: Limanlar ve Kara Yolları”, Başlangıçtan 19. Yüzyıla Rize Tarihi, (Ed. Burak Gani Erol, Ali Güveloğlu ve Eyüp Kul), Ankara: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, s.43-63.
• Güveloğlu, Gülşah Kurt (2021), “Trabzon İngiliz Konsolosu Vorley Harris’in Raporlarına Göre 1950’li Yıllarda Rize”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 7/2, s.727-744.
• Hanedar, Züleyha (2023), XIX. Yüzyıldan XX. Yüzyılın İlk Çeyreğine Kadar Rize ve Çevresinde Haberleşme, Ulaşım ve Bayındırlık, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Harris, Christopher (2010), The Reports of the Last British Consul in Trabzon, 1949-1956, İs-tanbul: The Isis Press. Hut, Davut (2016), “Rize’de Osmanlı Dönemi Vapur Ulaşımı”, Rize Defteri-3, (Ed. İsmail Kara), İstanbul: Dergâh Yayınları, s.27-46.
• Karpuz, Haşim (1993), Rize, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kopar, Metin (2016), “Atatürk Dönemi Deniz Taşımacılığı (1923-1938)”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, s.465-492.
• Merdol, Arif (1983), “Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Modelleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye An-siklopedisi, X, İstanbul: İletişim Yayınları, s.2768-2772.
• Polat, Pınar (2021), “Coğrafî Özellikler”, Cumhuriyet Döneminde Rize-I (1923-1950), (Ed. Zehra Aslan ve Mustafa Arıkan), Ankara: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, s.27-76.
• “Rize” (1972), Cumhuriyet Ansiklopedisi, C. X, İstanbul: Arkın Kitabevi.
• Rize Belediyesi Stratejik Plan 2011-2015 (2010), Rize: Rize Belediyesi Stratejik Planlama Yayını.
• Sarıkaya, Makbule (2004), Millî Mücadele Döneminde Rize, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Temelli, Fatma (2016), “Trabzon Limanı’nın Genel Konumu, Özellikleri ve Ticaretteki Önemi”, Ağrı Anıl Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/2, s.55-78.
• Tekeli, İlhan ve İlkin Selim (1983), “Türkiye’de Ulaştırmanın Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, X, İstanbul: İletişim Yayınları, s.2758-2768.
• Tuna, Işıl (2020), “Bayındırlık ve İmar Faaliyetleri”, Cumhuriyet Döneminde Rize-III (1950-1980), (Ed. Zehra Aslan ve Sinan Başaran), Ankara: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayın-ları, s.82-100.
• Turan, Resul (2022), “Rus İşgali Altında Rize”, Doğu Karadeniz’de Rus İşgali ve Harşit Savun-ması Sempozyumu Bildirileri, (2-3 Kasım 2022, Giresun), Ankara: Kaf Yapım-Yayın, 219-240.
• Ünal, Elif (2006), Liman Özelleştirmesinin Türkiye’deki Ekonomik Boyutunun İncelenmesi, Ya-yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmecili-ği Enstitüsü.
• Yıldırım, Özlem (2021), “Tarım, Hayvancılık, Ticaret, Sanayi ve Ekonomik Kuruluşlar”, Cumhu-riyet Döneminde Rize-I (1923-1950), (Ed. Zehra Aslan ve Mustafa Arıkan), Ankara: Recep Tay-yip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, s.221-247.
• Yılmaz, Özgür, (2009), “Karadeniz’in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/7, s.359-382.
• Yormaz, Elif (2016), Rize Gazetesi’ne Göre Rize’de Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayat, Yayım-lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü.
• Yurtoğlu, Nadir (2019) “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Liman ve İskele Politikaları (1923-1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35/100, s.505-554.
• Zihnioğlu, Asım (1998), Bir Yeşilin Peşinde, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Elektronik Kaynaklar
• “Liman Tarihçesi”, (14 Eylül 2023). https://www.riport.com.tr/liman-tarihcesi
• “Limanlar Bazında Yükleme-Boşaltma Bilgileri”, (30 Ağustos 2023). https://denizcilikistatistikleri.uab.gov.tr/arsiv
• “Ortaklık Yapısı”, (14 Eylül 2023). https://www.riport.com.tr/ortaklik-yapisi
• “Rize İyidere Lojistik Limanı, Çevresel Açıdan En Doğru Yaklaşımlarla İnşa Ediliyor”, (15 Eylül 2023). https://www.uab.gov.tr/haberler/rize-iyidere-lojistik-limani-cevresel-acidan-en-dogru-yaklasimlarla-insa-ediliyor
• “Yatırım Destek&Tanıtım Stratejisi Rize”, (10 Ağustos 2023). https://www.doka.org.tr/dosyalar/editor/files/rize-ili-yatirim-destek-ve-tanitim-stratejisi.pdf