THE FORMATION PROCESS OF UZBEK IDENTITY AND LAQAYS

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 167 - 180, 23.12.2023

Nurettin Hatunoğlu , Görkem Tomarca

Öz

Turks, whose political life was shaped by the unification and dispersion of tribes, have continued their existence in different geographies under different names until today. The existence of the Turkish republics, which continue their existence under different names in today's Turkestan geography, is related to this process. It is not surprising to find common sub-national names in the composition of the Uzbek, Kazakh, Kyrgyz and Turkmen tribes that emerged in recent times and gave their political name to the state. The fact that similar elements are mostly encountered in Uzbeks and Kazakhs is related to the historical process. One of these tribes is the Lakays. Today, the Lakais, who mainly live within the borders of Tajikistan, Uzbekistan and Afghanistan, have also dispersed to countries such as Iran, Arabia and Turkey, although their numbers are small, due to the political developments in these regions. Discussions about the ethnic status of the Lakays, whom we accept as a member of the Uzbek tribe of the Turkish nation, their emergence on the stage of history and their lives in this process, their roles in historical events, Uzbek identity and their place in this identity, and their current situation in the regions they live in are within the scope of this study. Although this study tries to give information about the past of the Lakays within the framework of the discipline of history, discussions about their ethnic and ethnographic situations are also partially included. Especially the works of researchers such as Z. Veldi Togan, Nasriddin Nazarov, Olcobay Karatayev, Muhammed Alim Feyzzad, Karim Şaniyazov, Oral Nasırov, Ahmedali Askerov, Adhamjan Asirov on the ethnic composition of the Lakays, whose current situation we could not find the opportunity to conduct field work on, and the Uzbeks to whom they belong. , other studies on the subject in the literature of Uzbekistan, Turkey and Afghanistan were used.

Anahtar Kelimeler

Uzbek, Laqay, Turkhestan, Urug, Sheybani

Özbek Kimliğinin Oluşum Süreci ve Lakaylar

Öz

Siyasi hayatları boyların birleşmesi ve dağılması ile şekillenen Türkler, farklı isimler adı altında farklı coğrafyalarda varlıklarını günümüze kadar devam ettire gelmişlerdir. Günümüz Türkistan coğrafyasında da farklı isimler ile varlıklarını devam ettiren Türk cumhuriyetlerinin varlığı bu süreç ile ilgilidir. Yakın dönemde ortaya çıkarak siyasi açıdan devlete adını veren Özbek, Kazak, Kırgız ve Türkmen boyların terkibinde ortak alt uruğ isimlerine rastlanması şaşılacak bir durum değildir. Benzer uruğlara en çok Özbek ve Kazaklarda rastlanması yaşanan tarihsel süreç ile ilgilidir. Bu uruğlardan biri de Lakaylardır. Günümüzde ağırlıklı olarak Tacikistan, Özbekistan ve Afganistan sınırları içinde yaşayan Lakaylar, bu bölgelerde yaşanan siyasi gelişmeler yüzünden sayıları az olsa da İran, Arabistan ve Türkiye gibi ülkelere de dağılmışlardır. Türk milletinin Özbek boyunun bir uruğu olarak kabul ettiğimiz Lakayların etnik durumları ile ilgili tartışmalar, tarih sahnesine çıkışları ve bu süreçteki yaşamları, tarihsel olaylar içindeki rolleri, Özbek kimliği ve bu kimlikteki yerleri, yaşadıkları bölgelerdeki mevcut durumları gibi konular bu çalışmanın kapsamı içindedir. Bu çalışmada Lakayların geçmişleri ile ilgili bilgiler tarih disiplini çerçevesinde verilmeye çalışılsa da, onların etnik ve etnografik durumları ile ilgili tartışmalara da kısmen yer verilmektedir. Mevcut durumları ile ilgili saha çalışması yapma imkanı bulamadığımız Lakaylar ve mensubu oldukları Özbeklerin etnik terkibi ile ilgili Z. Veldi Togan, Nasriddin Nazarov, Olcobay Karatayev, Muhammed Alim Feyzzad, Karim Şaniyazov, Oral Nasırov, Ahmedali Askerov, Adhamjan Asirov gibi araştırmacıların çalışmaları başta olmak üzere, konu ile ilgili Özbekistan, Türkiye ve Afganistan literatüründe yer alan diğer çalışmalardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lakay, Özbek, Türkistan, Uruğ, Şibani

Teşekkür

teşekkürler

Kaynakça

• 1. Kitaplar
• Ashirov, Adhamjon. Etnologiya, Tashkent: Yangı Nashr, 2014.
• Askerov, Ahmedali. Ozbek Halkıning Etnogenezı ve Etnik Tarihi, Taşkent: Universitit Neşriyatı, 2007.
• Burnes, Alexander. Travels İnto Bokhara Vol. I, London: Printed By A. Spottiswood, 1834.
• Gubar, Mir Gulam Muhammed. Afğanistan Der Mesir-i Tarih, Afganistan: Devlet-i Matba-i Kabil, 1967.
• Haydarov, A..H. - O. Boriyev- A.A. Ashirov. Merkezi Asya Halkları Etnografyası, Etnogenezi ve Etnık Tarihi, Taşkent: Yangı Nashr, 2011.
• Hayit, Baymirza. Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslam’ın Bazı Meseleleri, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1987.
• Nasırov, Oral. Özbekler Şeceresı, (Etnık Tarihge Halıs Nezer), Taşkent: Extremum Pres Neşriyatı, 2012.
• Nazarov Nasriddin, Afğanıstan Özbeklerı, Taşkent 2011.
• Nazarov, Nasriddin. Lakayler; Dialektologya ve Frazeologya, Taşkent 2010.
• Özbekistan Milli Ansiklopediyasıı, “Lakay Maddesi”, Taşkent: Devlet İlmi Neşriyatı, 2013.
• Roux, Jean-Paul. Türklerin Tarihi, Çev: Galip Üstün, İstanbul: AD Yayıncılık, 1997.
• Roy, Oliver. Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, çev. M.Moralı, İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Şaniyazov, Kerim. Özbek Halkının Şekilleniş Cereyanı, Taşkent: Şark Neşriyatı, 2001.
• Togan, Zeki Velidi. Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul: Enderun Yayınları. 1981.
• Togan, Zeki Velidi. Türklüğün Mukadderatı Üzerine, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1977.
• Yakubovskiy, A. Yu. Altın Ordu ve Çöküşü, Çev: Hasan Eren, Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• 2. Makaleler
• Akpunar, Arzu. “Nogay Ulusunu Oluşturan Boylar ve Nogayların Kökeni Meselesinde Bu Boyların Önemi”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi (TURKSOSBİLDER) 3/2 (2018), 29-44.
• Çelik, Muhammed Bilal. “Buhara Hanlığı ve Afganistan”, Akademik Bakış, 13/26 (2020), 327-354.
• Erol, Mehmet Seyfettin ve Fazıl Ahmet Burget. “Afganistan Özbekleri”, Avrasya Dosyası 3, Sonbahar (2001), 781- 800.
• Firuz, Fevzi. “Afganistan’da Türk Kültürü ve Edebiyatı Üzerine Bir Araştırma”, Batman University Journal of Life Sciences, 1/1 (2012), 549-553.
• Gürbüz, Yunus Emre. “Özbekistan’da Tarih Yazıcılığı ve Millî Kimlik: Özbeklerin Göçü ve Timur Örneğinde”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19/2 (2019), 277-301.
• Joldoshov, Altynbek. “Kabilecilik, Bölgecilik ve Etnisite: Kırgız Kimliği Üzerine Çalışmalar”, OAKA, 8/15 (2013), 101- 133.
• Joldoshov, Altynbek. “Kabilecilik, Bölgecilik ve Etnisite: Kırgız Kimliği Üzerine Çalışmalar”, OAKA, 8 /15 (2013), 101- 133.
• Kafalı, Mustafa. “Özbek Han” Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İSAM Yayınları, 34 (2007), 107-109.
• Kamalova, Zebiniso. “Özbeklerin Ulusal Oluşumu”, Millî Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD), 1/2 (2017), 160-173.
• Karatayev, Olcobay. “Kırgızlar ve Lakayların Etnik İlişkileri”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (2016), 104-117.
• Köksal, Pınar. “Orta Asya’da Tarihsel Kimlikler ve Çatışma” Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi, 21 (2020), 21-52.
• Nazarov, Nasriddin - Ercan Petek - Serdar Dağıstan.“Lakaylar ve Dilleri” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 4 (2019), 269-288.
• Nazarov, Nasriddin. “Some Historical Aspects of Development of Uzbek Ethnos in The Afghanistan”, İnternational Scientific Journal Theoretical and Applied Science, 11/79 (2019), 407-411.
• Özbekistan Milli Ansiklopediyası (2013), “Lakay Maddesi”, Taşkent: Devlet İlmi Neşriyatı.
• Özdemir, Hakan. “Ulus Devlet ve Ulusçuluğun Küreselleşmeyle Etkileşimi: Vazgeçilemeyen Ulus Devlet, Yükselen Ulusçuluk”, Sosyal Bilimler Dergisi, XIV/ 1 (2012), 39-59.
• Türkoğlu, İsmail. “Şeybaniler”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İSAM Yayınları, 39 (2010), 45-47.
• 3. Bildiriler
• Hatunoğlu, Nurettin. “Buhara Ahbarı Gazetesine Göre Türkiye Milli Mücadelesinin Buhara’daki Yansımaları”, XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014), 547-568, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• 4. Tezler
• Khairmukhanmedov, Nurbek. Ulus-Devlet Bağlamında Orta Asya Cumhuriyetlerinde Siyasal ve Hukuksal Değişim, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Genel Kamu Hukuku) Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.
• 5. İnternet Yayınları
• Nazarov, Nasriddin. Lakayler Degen Kımler?, Sır Boyı, Erişim 15 Ekim 2023, https://old.syrboyi.kz/negizginews/12624-laaylar-degen-kmder-.html.