ŞEMSETTİN GÜNALTAY HÜKÜMETİ’NDE BİR BAKAN: ULAŞTIRMA BAKANI İSMAİL KEMAL SATIR

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 157 - 178, 31.12.2024

Muhibbe Erdoğan

https://doi.org/10.70819/kares.1509029

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu günden beri en önem verdiği konu ulaştırmadır. Çünkü ulaştırma, ilerlemek isteyen her devletin ulaştırmaya önem vererek her yeniliği ülkenin en ücra noktasına götürmek gibi bir görevi vardır. II. Dünya Savaşı esnasında siyasi hayata giriş yapan İsmail Kemal Satır, kısa sürede parti içinde yükselerek Ulaştırma Bakanı olmuştur. Asıl mesleği doktor olan bir insanın Ulaştırma Bakanlığı’nda başarılı olup olamayacağı merak konusudur. Çünkü bu alan Satır için tecrübesinin olmadığı bir sahadır. Ayrıca Satır, çok partili hayata yeni geçen Türkiye’de Cumhuriyet Halk Partisi(CHP) ve Demokrat Parti(DP) arasındaki ilişkilerde de aktif rol oynaması gerekmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada Satır’ın, demiryolu, denizyolu ve havayolu hakkındaki düşünceleriyle birlikte DP ile ilişkilerdeki rolü de konumuza dâhil edilmiştir. Özellikle ulaştırma alanında bu dönemde yaşanan yolsuzluklar ve yurt dışı olaylar da dikkatle incelenmiştir. Çalışmamızda arşiv kaynakları, TBMM tutanakları, gazeteler, anı kitapları ve bilimsel eserlerden faydalanılmıştır. Çalışmamızda konu içinde yer alan olaylar Satır’ın gözünden inceleneceği için TBMM tutanak dergisi, gazeteler ve anı kitaplarından sonra bilimsel eserlerden yararlanıldığı görülecektir. Böylelikle çalışmadan elde edilecek sonuçlar döneme mikro bir katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

İsmail Kemal Satır, Demiryolu, Denizyolu, Havayolu, Partiler arası ilişkiler

A MINISTER IN THE ŞEMSETTİN GÜNALTAY GOVERNMENT: MINISTER OF TRANSPORTATION İSMAİL KEMAL SATIR

Öz

Since the foundation of the Republic of Turkey, the most important issue after education has been transportation. Because every state that wants to progress has a duty to take every innovation to the most remote point of the country by giving importance to transportation. İsmail Kemal Satır, who entered political life during World War II, rose within the party in a short time and became the Minister of Transportation. It is a matter of curiosity whether a person whose main profession is a doctor can be successful in the Ministry of Transportation. Because this is a field in which Satır has no experience. In addition, Satır had to play an active role in the relations between the Republican People’s Party (CHP) and the Democrat Party (DP) in Turkey, which had just adopted a multi-party system. Therefore, in this study, Satır’s thoughts on railways, seaways and airlines, as well as his role in relations with the DP, have been included in our subject. Especially in transportation, corruption and international events experienced during this period have been carefully examined. In our study, archive sources, TBMM minutes, newspapers, memoirs and scientific works have been used. Since the events in our study will be examined through Satır’s eyes, it will be seen that TBMM minutes journal, newspapers and memoirs will be used rather than scientific works. Thus, the results to be obtained from the study will make a micro contribution to the period.

Anahtar Kelimeler

İsmail Kemal Satır, Railway, Maritime, Airline, Inter-party relations

Kaynakça

• 1. Arşivler
• CİİA, T.C. Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi. 02, 000, 235, 44, 757476.
• TBMM Arşivi. Hal Tercümesi, 1302,1, 7.
• 2. Resmi Yayınlar
• Gölcük Tersanesi Komutanlığı Gemi İnşa Faaliyetleri 1926- 2015. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü, 2018.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 15. Cilt, 37. Birleşim, (26 Ocak 1949), 223-224,227.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 17. Cilt, 55. Birleşim, (14 Mart 1949), 21.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 19. Cilt, 96. Birleşim, (30 Mayıs 1949), 1056-1057.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 23. Cilt, 29. Birleşim, (13 Ocak 1950), 170-172.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 23. Cilt, 33. Birleşim, (23 Ocak 1950), 275-287.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 25. Cilt, 70. Birleşim, (22 Mart 1950), 696-698, 702-704.
• TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 20. Cilt, 102.Birleşim, (6 Haziran 1949), 321-324.
• 3. Süreli Yayınlar
• Akşam. “Devlet Demiryolları Personellerinin Ücretleri” (31 Mayıs 1949), 2.
• Akşam. “Demiryolu Müstahdemlerinin Terfihi” (19 Ağustos 1949), 5.
• Akşam. “Denizcilik Bayramı” (2 Temmuz 1949), 3.
• Akşam. “Çorum” Yangını Faciası Kurbanları 59’u Buldu” (12 Temmuz 1949), 1.
• Akşam. “Çorum Yangını Faciası” (12 Temmuz 1949), 2.
• Akşam. “Ulaştırma Bakanı K. Satır’ın Beyanatı” (12 Temmuz 1949), 1.
• Akşam. “Ulaştırma Bakanı” (12 Temmuz 1949), 2.
• Akşam. “Güverte Yolcuları İçin Yeni Gemiler” (18 Eylül 1949), 3.
• Akşam. “Ulaştırma Bakanı Geldi” (22 Eylül 1949), 3.
• Akşam. “Ulaştırma Bakanı’nın Demeci: Güverte Yolcuları İçin Gemi Ambarlarında Tadiller Yapılacak” (23 Eylül 1949), 1.
• Akşam. “Ulaştırma Bakanı’nın Demeci” (23 Eylül 1949), 2.
• Akşam. “Denizyolları” (24 Ocak 1950), 2.
• Cumhuriyet. “Mecliste Yeni Bakanlar 9 Soruyu Cevablandırdılar” (27 Ocak 1949), 4.
• Cumhuriyet. “Ulaştırma Bakanı’nın Dün Verdiği İzahat” (2 Nisan 1949), 1.
• Cumhuriyet. “Ulaştırma Bakanı’nın Dün Verdiği İzahat” (2 Nisan 1949), 4.
• Cumhuriyet. “Deniz Ticaret Filomuz” (24 Ocak 1950), 1.
• Cumhuriyet. “Deniz Ticaret Filomuz” (24 Ocak 1950), 3.
• Cumhuriyet. “Yurd Dışı Uçak Seferleri” (13 Nisan 1949), 1.
• Cumhuriyet. “Yurd Dışı Uçak Seferleri” (13 Nisan 1949), 4.
• Cumhuriyet, “Uçak Fabrikası”, (13 Nisan 1949), 4.
• Cumhuriyet. “Uçak Kazası Kurbanları” (28 Mart 1950), 1.
• Cumhuriyet. “Uçak Kazası Kurbanları” (28 Mart 1950), 3.
• Cumhuriyet. “Dün Bir Yolcu Uçağımız Düştü On Beş Kurban Verdik” (26 Mart 1950), 3.
• T.C. Resmî Gazete. “Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme Genel Müdürlüğü Memur ve Hizmetlilerinin Ücretlerine Dair Olan 2847, 3173, 4620 ve 5000 Sayılı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına ve 2847 Sayılı Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun” 7468 (28 Mart 1950), 18173-18191.
• Ulus. “Mecliste Dünkü Görüşmeler” (27 Ocak 1949), 5.
• Ulus. “D. Demir Yolları İşletme Müdürleri Bugün Toplanıyor” (14 Şubat 1949), 1.
• Ulus. “M. Meclisi’nde Dün Sözlü 9 Soruya Cevap Verildi: Kemal Satır’ın Bildirdiğine Göre: Demiryolu Personeli Aylıklarının Arttırılması İçin Tetkikler Yapılıyor” (31 Mayıs 1949), 1.
• Ulus. “M. Meclisi’nde Dün Sözlü 9 Soruya Cevap Verildi” (31 Mayıs 1949), 5.
• Ulus. “Yol Malzemesi” (17 Ağustos 1949), 1.
• Ulus. “Yol Malzemesi” (17 Ağustos 1949), 4.
• Ulus. “Serbest Sütun: Demiryolları İçin Alınacak Malzeme” (20 Ağustos 1949), 6.
• Ulus. “Demiryolu İşçilerine Yeni Kanun Tasarısı” (8 Eylül 1949), 3.
• Ulus. “Bakanların Sözlü Sorulara Cevapları: D. Demiryolları Memurları İçin Yeni Barem Tasarısı Hazırlandı” (14 Ocak 1950), 1.
• Ulus. “Bakanların Sözlü Sorulara Cevapları: D. Demiryolları Memurları İçin Yeni Barem Tasarısı Hazırlandı” (14 Ocak 1950), 5.
• Ulus. “Devlet Demiryolları Baremi Kabuledildi: Tasarı Hakkında: Kemal Satır, İzahat Verdi”, (23 Mart 1950), 1.
• Ulus. “Devlet Demiryolları Baremi Kabul Edildi” (23 Mart 1950), 5.
• Ulus. “B. Kemal Satır’ın Demeci: Yeni Gemilerimiz Mayısta Yola Çıkıyor” (17 Nisan 1949), 1.
• Ulus. “Yeni Gemilerimiz Mayısta Geliyor” (17 Nisan 1949), 2.
• Ulus. “M. Cann’e Verilecek İkramiye Tasarısı Dün Kabul Edildi” (7 Haziran 1949), 1.
• Ulus. “M. Cann’e Verilecek İkramiye Tasarısı Dün Kabul Edildi” (7 Haziran 1949), 3.
• Ulus. “Kastamonu Şilebi Hâdisesi: Ulaştırma Bakanı Hâdise Hakkında Geniş İzahat Verdi” (22 Haziran 1949), 1.
• Ulus. “Kastamonu Şilebi Hâdisesi” (22 Haziran 1949), 3.
• Ulus. “Ulaştırma Bakanı’nın Basın Toplantısı” (1 Temmuz 1949), 1.
• Ulus. “Ulaştırma Bakanı’nın Basın Toplantısı” (1 Temmuz 1949), 6.
• Ulus. “Telgraf- Telefon- Radyo Haberleri: Ulaştırma Bakanı Tetkik Gezisine Devam Ediyor” (6 Eylül 1949), 3.
• Ulus. “Amerika’dan Satın Alınan Gemiler: Ulaştırma Bakanı Geniş İzahat Verdi” (23 Eylül 1949), 1.
• Ulus. “Amerika’dan Satın Alınan Gemiler: Ulaştırma Bakanı Geniş İzahat Verdi” (23 Eylül 1949), 3.
• Ulus. “Denizyolları İçin Alınan ve Alınacak Gemiler: Ulaştırma Bakanı Kemal Satır, Dün Mecliste Geniş İzahat Verdi” (24 Ocak 1950), 1.
• Ulus. “Denizyolları İçin Alınan ve Alınacak Gemiler: Ulaştırma Bakanı Kemal Satır, Dün Mecliste Geniş İzahat Verdi” (24 Ocak 1950), 5.
• Yeni İstanbul. “D. D. Yolları Personeli Terfih Ettirilecek” (10 Mart 1950), 1.
• Yeni İstanbul. “Deniz İşletmeciliği Hakkında Meclise Verilen Bir Önerge” (9 Ocak 1950), 3.
• Yeni Sabah. “Kemal Satır” (27 Ocak 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Kemal Satır” (27 Ocak 1949), 3.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı’nın Gazetemize Beyanatı” (1 Mayıs 1949), 3.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı K. Satır’ın Beyanatı” (11 Ağustos 1949), 5.
• Yeni Sabah. “Tarık Kaşınbay Kemal Satır’a Cevap Veriyor” (14 Ağustos 1949), 7.
• Yeni Sabah. “Amerikadan Satın Alınan Gemiler” (7 Haziran 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Amerikadan Satın Alınan Gemiler” (7 Haziran 1949), 5.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı Beyanatta Bulundu” (1 Temmuz 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı Beyanatta Bulundu” (1 Temmuz 1949), 5.
• Yeni Sabah. “Kabotaj Bayramı Dün Tes’id Edildi” (2 Temmuz 1949), 5.
• Yeni Sabah. “Dün Akşam, Tophane Rıhtımına Bağlı Çorum’da Bir Yangın Faciası Oldu: “80” Ölü Çıkarıldı, Bir O Kadar da Yaralı Var” (10 Temmuz 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Dün Akşam Tophane Rıhtımına Bağlı Çorum’da Bir Yangın Faciası Oldu” (10 Temmuz 1949), 7.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı Bu Sabah Geliyor” (11 Temmuz 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı Bu Sabah Geliyor” (11 Temmuz 1949), 5.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı Dün İstanbula Geldi” (12 Temmuz 1949), 1.
• Yeni Sabah. “Ulaştırma Bakanı” (12 Temmuz 1949), 5.
• Zafer. “Devlet Demiryolları ve Limanları İşletmelerinde Çalışanlar Hakkında: Mühim Bir Sözlü Soru” (6 Ocak 1950), 5.
• Zafer. “Devlet Demiryollarındaki Memurların Durumu” (14 Ocak 1950), 1.
• Zafer. “D.D. Memurların Durumu” (14 Ocak 1950), 5.
• Zafer. “Denizciler Bayramı” (2 Temmuz 1949), 6.
• Zafer. “Deniz ve Demiryollarımız: Ulaştırma Bakanı Geniş İzahat Verdi” (1 Temmuz 1949), 6.
• Zafer. “Denizcilik Bayramı” (2 Temmuz 1949), 1.
• Zafer. “Deniz ve Demiryollarımız: Ulaştırma Bakanı Geniş İzahat Verdi” (1 Temmuz 1949), 6.
• Zafer. “Bundan Sonra Tedbir Alınacakmış: Bakan, Kaza Her Yerde Olur Diyor!” (12 Temmuz 1949), 1.
• Zafer. “Ulaştırma Bakanı’nın Sözleri (12 Temmuz 1949), 6.
• Zafer. “Dünkü M. Meclisi’nde Görüşülen İki Takrir” (24 Ocak 1950), 1.
• Zafer. “M. Meclisi’nde Görüşülen İki Takrir” (24 Ocak 1950), 6.
• Zafer. “Dünkü Tüyler Ürpertici Uçak Kazası: Bir Yolcu Uçağımız Düştü 15 Kişi Fecî Şekilde Öldü” (26 Mart 1950), 1.
• Zafer. “Dünkü Tüyler Ürpertici Uçak Kazası” (26 Mart 1950), 5.
• Zafer. “Koalisyon Kabinesi Şayiaları” (27 Ocak 1950), 1.
• 4. Kitaplar
• Barutçu, Faik Ahmet. Siyasi Anılar. İstanbul: Milliyet Yayınları, İstanbul, 1977.
• Çufalı, Mustafa. Türk Parlamento Tarihi(1946-1950): Milletvekilleri Özgeçmişleri. 3. Cilt. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu, 2012.
• Erim, Nihat. Günlükler. 1. Cilt, haz. Ahmet Demirel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Eroğul, Cem. Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi, 1998.
• Gökçen, Sabiha. Atatürk’le Bir Ömür. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, Şubat 2000.
• İnönü, İsmet. Defterler. 1.Cilt, haz. Ahmet Demirel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Kansu, Yavuz vd. Havacılık Tarihinde Türkler. Ankara: Hava Kuvvetleri Basım ve Neşriyat Müdürlüğü, 1971.
• Keyüsk, Mazlum. Türk Havacılık Tarihi: 1912-1918. Eskişehir: Uçak Okulları Basımevi,1950.
• Kurter, Ajun. Türk Hava Kuvvetleri Tarihi. Ankara: Hava Kuvvetleri Basın ve Yayın Müdürlüğü, 2002.
• Özbudun, Ergun. Siyasal Partiler. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, y.t.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi. 3. Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Yıldırım, İsmail. Cumhuriyet Döneminde Demiryolları( 1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2001.
• Zürcher, Erik Jan. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası(1924-1925). çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: İletişim Yayınları,2016.