Debûsî ve Semerkandî'nin Fıkıh Usulünde “Kapalı Lafızlar” Konusuna Yaklaşımları ve Görüşlerinin Mukayesesi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 61 - 85, 30.06.2018

Abdullah Kavalcıoğlu

Öz

Kur’ân
ve sünnette yer alan nasları anlamada doğru bir yöntem tespit etme fıkıh
âlimleri için en önemli meselelerden biridir. Bu sebeple naslardaki ifadeleri
anlamak için ihtiyaç duyulan kuralları içeren lafız bahisleri konusu fıkıh usulü
ilminin en önemli bahislerindendir. Lafız bahisleri konusu kapsamında
değerlendirilen hususlardan biri de kapalılığı açısından lafızların taksimidir.
Hanefi usulcüler tarafından genel kabul gören taksime göre bu lafızlar hafî,
müşkil, mücmel ve müteşâbih kısımlarına ayrılırlar. Usûl âlimleri bu konuyu
lafızlardaki kapalılığın nasıl giderileceği ve bu lafızların ifade ettikleri
hükümler açılarından ele almışlardır. Hanefî usulcüler arasında lafız taksimini
sistemli bir şekilde ele alan ilk usûlcü Ebû Zeyd ed-Debûsî (ö. 430/1039) dir.
Alâuddîn es-Semerkandî’de (ö. 539/1144) kapalılığı bakımından lafızlar konusuna
değinmiştir. Ancak her ikisi de Hanefî olan bu iki usûlcünün görüşleri arasında
bir takım farklılıklar vardır. Bu çalışmada Ebû Zeyd ed-Debûsî ve Alâuddîn
es-Semerkandî’nin görüşleri iki müellifin usûl eserleri esas alınarak
karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, Hafi, Müşkil, Mücmel, Müteşabih

Dabusî and Samarqandî's Approach to the Subject of "Covered Speech" in Usûl al-Fıqh and its Comparisons

Öz

One of the most important issues
for fiqh scholars is to determine an appropriate method in understanding the
“nass” that are deduced from the Qur’an and sunna. Therefore, the subject of
literal discussions and its rules which are needed to understand the
expressions of the “nass” are the most important subjects of the discipline,
usul al-fiqh. Another issue that is argued within the scope of literal
discussions is the categorization of the words in terms of their ambiguity.
According to the categorization generally accepted by the Hanafi scholars,
these words are divided into some parts such as khafi, mushkil, mujmal, and
mutashabih. Hanafi scholars discussed this issue from two perspectives. While
the first one is related to the question, how can it be possible to eliminate
the ambiguity of the words, the second one is about the verdict that is
expressed by these words. Among the Hanafi scholars, Abū Zayd al-Dabūsī (d.
430) is the first methodologist who discusses the categorization of the words
in a systematical way. Alauddin al-Samarqandi (d. 539) also scrutinized the
subject of literal discussions in terms of its ambiguity. However, there are some
differences between the views of these two scholars even though both of them
are Hanafi. In this study, the views of Abū Zayd al-Dabūsī and Alauddin
al-Samarqandi will be analyzed comparatively on the basis of their works.

Anahtar Kelimeler

Usûl al-Fiqh, Hafî, Mushkil, Mujmal, Mutashabih

Kaynakça

• Amidî, Abu Hasan. Al-ihkam fi Usûlal-Ahkâm. 4 cilt. Riyad: Daru’s-Samii’, Riyad 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 119-122. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin. Kitabu’l-Mutemed fî Usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. 2 cilt. Dımaşk: y.y, 1964.
• Bedir, Murtaza. Fıkıh Mezhep Sünnet Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi, İstanbul: Dem, 2017.
• Cessâs, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. thk. Uceyl Kâsım en-Neşemî, 4 cilt. Kuveyt: Vakıflar Bakanlığı, 1994.
• Debûsî, Ebu Zeyd. Takvîmü Usûli’l-fıkh ve Tahdidü Edilleti’ş-Şer’. thk. Abdu’l-Celil el-Ata. 2 cilt. Dımaşk: Daru’n-Nu’man li’l-Ulum, 2005.
• el-Buhari, Alauddin Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed (v. 730/1330). Keşfü’l-esrar an Usûli Fahri’l-islâm el-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• el-Feyyûmi, Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Misbahu'l-Münir. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1987.
• el-İtkani, Kavamü’d-Din Emir Kâtip. et-Tebyin ( Ahiskesî’nin Müntehab Adlı Eseri’nin Şerhi ). thk. Nasır Mustafa Osman. 2 cilt. Kuveyt: Kuveyt Vakıflar Bakanlığı, 1999.
• er-Râzî, Fahreddin. el-Maĥsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî. 6 cilt. Müessesetü’r-Risale, t.y.
• es-Sem’ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhâmmed, Kavati’ul-edille fî’l-usûl, thk. Abdullah b. Hafız b. Ahmet el-Hakemî, 5 cilt, Riyad: Mektebtü’t-Tevbe, 1998.
• Görgün, Tahsin. “Lafız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 44-46. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Güman, Osman. "Hanefî Fıkıh Usulü Literatüründeki Lafızlar Taksiminde Mantıksal Tutarlılık Problemi: Pezdevî Örneği". Divan: Disiplinlerarası (2012): 103-132
• İbni Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed. Lisânu’l-Arab. 15 cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1300(h.)
• İltaş, Davut. Fıkıh Usulünde Mütekellimin Yönteminin Delalet Anlayışı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Kerdani, Ahmed Kamil Muhammed. el-Bahsü’d-Delali İnde’s-Semerkandi fi Kitabi Mizanu’l-Usûlfi Netaici’l-Ukul. Kahire: Mektebetü’s-Sekefetü’d-Diniyye, 2011.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis:(Daraltıcı yorum). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2011.
• Koca, Ferhat. ‘’Müşkil’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32: 161-162, İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Koca, Ferhat. ‘’Mücmel’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31: 453-454, İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Köksal, A. Cüneyd. ‘’Hanefî Usulcülerin Elfaz Taksimindeki Metodları’’. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Öğüt, Salim. ‘’Hafî’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 110. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Razi, Abdulkadir. Muhtaru’s-Sıhah, thk. Mahmut Hatır. 2 cilt, Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1986.
• Salih, Muhammed Edib. Tefsîrü’n-nusûs fi’l-fıkhi’l-İslâmî, 2 cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1993.
• Sarıtaş, Murat. ‘’Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafızların Delaletiyle İlgili Yaklaşımlarının Mukayesesi’’. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Semerkandî, Alauddin, Mizanu’l-Usûlfî Netaici’l-Ukûl. thk. Abdulmelik Abdurrahman es- Sa’di. 2 cilt. Mekke: Matbaatü’l-Hulud, 1987.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme, Usûlü’s-Serahsî, (thk. Ebu’l-Vefâ el-Efğânî), 2 cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Şaban, Zekiyüddin. Usulu'l-Fıkh (İslam Hukuk İlminin Esasları). trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara TDV Yay., 2005.
• Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefilik Tarih ve Usul. Konya: Aybil Yayınları, 2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 204-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ. Tâcü’l-‘arûs, nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. 40 cilt. Kuveyt: Kuveyt Hükümet Matbaası, 1965.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır (ö. 794/1392), el-Bahru’l-Muhît fî Usuli’l-Fıkh. thk. Abdulkadir Abdullah el Anî. Kuveyt: Daru’s-Safvet, 1992.