Mâverdî’nin Edebü’l-Kâdî Adlı Eseri Çerçevesinde Sünnet Anlayışı

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 87 - 121, 30.06.2018

Ahmet Başaran Manav

Öz

İslâmî ilimlerin tedvini ile
birlikte, fıkhın usûl ve fürû‘ alanlarında birçok eser ortaya çıkmıştır. Fıkıh
bilginleri, öğrenci yetiştirip eser yazmalarının yanında, kadılık gibi hukukun pratik
alnında da faaliyet göstermişlerdir. Bu bilginlerden biri de muhtelif ilim
dallarında birçok telifatı bulunan Şâfiî fakih Mâverdî’dir. Bu çalışma
Mâverdî’nin el-Hâvi’l-kebîr’inin ilk iki cildini teşkil eden ve Edebü’l-ḳāḍî
ismiyle müstakil olarak basılan eserine odaklanmaktadır. Çalışma Mâverdî’nin
hayatına, eserlerine ve “edebü’l-kâdî” ilmine kısaca değindikten sonra,
müellifin Edebü’l-ḳāḍî adlı eseri çerçevesinde sünnetin delil olma durumunu, bölümlerini
ve bu konuda Mâverdî’ye has görüşleri ele almaktadır. Mesela haber kavramını
nasıl ele aldığına temas etmektedir. Mâverdî klasik tasnifin aksine, haberi
müstefîz, mütevâtir ve âhad olmak üzere üç kısma ayırmıştır. Son olarak bu
çalışma müellifin Şâfiî mezhebinin genel anlayışı dışına çıkan görüşlerini
vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mâverdî, edebü’l-kâdî, sünnet, haber, hadis

Mâverdî’s Comprehension of Sunnah in the Framework his Book Edebü’l- Kâdî

Öz

Along with the codification of
the Islamic sciences, many works are written within the procedural and
descendent fields of fiqh. In addition to producing works and training
students, the scholars of fiqh are also active in the field of practical law
such as the qada. One of these scholars is the Shafi'i jurist Mawardi who has
many works in different fields. This study focuses on the first and second
volumes of Mawardi’s work, el-Hâvi’l-kebîr which was published independently as
the name of Edebü'l-ḳāḍî. The study, after briefly mentioning Mawardi’s life,
his works, and the edebü'l-kâdî of science; discusses the possibility of using
Sunnah as a source, its sections, and the views of Mawardi in the frame of his
work, Edebü’l-Kâdî. For instance, it deals with how Mawardi handles the concept
of khabar and its variations. Contrary to the classical classification, Mawardi
divides khabar into three parts such as mustefîd, mutewâtir ve âhad. Finally
this study emphasizes Mawardi’s opinions that go beyond the general conception
of Shafi'i sect.

Anahtar Kelimeler

Mawardi, Edebü’l-kâdî, sunnah, khabar, hadith

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Aktan, Hamza. “Âkıle”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 2: 248-249. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyas” (Fıkıh). Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 25: 529-539. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Ârûsî, Muhammed. Ef‘alü’r-Resûl. Cidde: 1984.
• Âsım Efendi. Kâmus Tercümesi. İstanbul: 1887.
• Bâbânzâde Ahmet Naim. “Mukaddime”. Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdüllâtif Zebîdî, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. trc. Bâbânzâde Ahmet Naim, Ankara: DİB Yayınları, 1982.
• el-Bağdadî, Bâbanzâde İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve asâru’l-musannifîn. Beyrut: 1992 . Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhıyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Brockelmann, Carl. “Mâverdî”. İslâm Ansiklopedisi. 5: 409-410. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Brockelmann, Carl. Geschishte der Arabischen Literatur (GAL). Leiden: 1943.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 10: 406-408. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Çakan, İsmâil Lütfi. Hadîs Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 1999. ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. (Trc. Osman Keskioğlu), Ankara: DİB Yayınları, 2002.
• Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Yenda Yayınları, 2001.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erkal, Mehmet. “el-Ahkâmü’s-sultâniyye”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 1: 555-556. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Erturhan, Sabri. “Mâverdi ve ‘el-Hâvi’l-kebîr’ Adlı Eseri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 3 (1999): 471-490.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. İstanbul: Ufuk Yayınları, ts. İbn Mâce, Ebû Abdullah el-Kazvinî, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam, fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. nşr. Muhammed- Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dârü’l-kütübi›l-ilmiyye, 1993.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: ts. Kallek, Cengiz. “Mâverdî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 28: 180-185. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hatîb el-Bağdadî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 6: 452-460. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Karatay, Fehmi E. ve Reşer, Osman. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalogu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınevi, 1962, nr. 4319.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l- kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Darü’l-kütübi›l-ilmiyye, 1992.
• Kehhâle, Ömer Rıza. el-Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l- mesnâ, 1993.
• Keskin, Yusuf Ziya. Recm Cezası. İstanbul: Beyan Yayınları, 2001. Kılıçer, M. Esat. “Ashâbü’l-vücûh”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 3: 472-472. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kılıçer, M. Esat. “Ehl-i Re’y”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 10: 520- 524. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye: İslâm’da Hilâfet ve Devlet Hukuku. trc. Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yayınları, 1994.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d- dünyâ ve’d-dîn. nşr. Mustafa es-Sekkâ-Muhammed Şerif Sükker, Beyrut: Dâru ihyâi’l-ulûm, 1988.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’l- ḳāḍî. nşr. Muhyî Hilâl es-Serhân, Bağdad: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, 1971.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’l- ḳāḍî. Süleymaniye Ktp. Katalogu (İstanbul) 29, nr. 381.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Siyaset Sanatı: Nasîhatü’l-mülûk. trc. Mustafa Sarıbıyık, İstanbul: Ark Kitapları, 2000.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Teshîlü’n- naẓar ve taʿcîlü’ẓ-ẓafer, nşr. Rıdvân es-Seyyid, Beyrut: Dârü’l-ulûmi’l- Arabiyye, 1987.
• Mâlik b. Enes, ebû Abdillah. el-Muvatta’. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
• Müslim, İbn Haccâc Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî, en-Nîsâbûrî. el- Câmiu‘ s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• en-Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b.Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Öğüt, Salim. “Edebü’l-kâdî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 10: 408- 410. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Özen, şükrü. “Musarrât”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 31: 240-241. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Özen, Şükrü. “Müzenî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32: 246-250. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• es-Sâlih, Subhi. Ulûmu’l-Hadîs ve Mustalâhuhu. Beyrut: 1996.
• es-Serhân, Muhyî Hilâl. “Mukaddime”, Mâverdî, Edebü’1-kâdî. Bağdad: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, 1972.
• Seyyid Kutub. Fîzılâli’l-Kur’an. İstanbul: Madve Yayınları, ts. es-Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l- kübrâ. thk. Mustafa Abdulkâdir Ahmed Atâ, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2012.
• Sümertaş, Burhan, Mâverdî ve en-Nüket ve’l-‘uyûn Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir: 2002.
• Şa‘bân, Zekiyyüddîn. Uṣûli’l-fıḳhi’l-İslâmî. y.y., el-Mektebetü’l-Hanefiyye: ts. eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle (İslâm Hukukunun Kaynakları). Trc. Abdulkadir Şener-İbrâhim Çalışkan, Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Şirvânîzâde, Mehmed Rüşdü Paşa. Düstûrü’l-vüzerâ Tercümesi. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, nr. 2690, 6929, 9610.
• et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb b. Mutayr eş-Şâmî el- Lahmî. el-Mu‘cemu’l-kebîr. nşr, Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, ts. Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve Mısbâhu’s- Siyâde fî mevzuati’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• et-Tirmizî, Ebû İsa, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ünal, İsmâil Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadîs Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadîs Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 2001.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm Kāmûsü’t-terâcim. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyin, 1992.