UYGUR DÖNEMİ RESİM SANATI ve TÜRK MİNYATÜR SANATINA ETKİSİ

Yıl 2025, Sayı: 36, 1021 - 1044, 12.12.2025

Rümeysa Çardak , Ayşe Aslıhan Eroğlu

https://doi.org/10.56597/kausbed.1718434

Öz

Türkler sanatla olan güçlü bağlarını ve tasvir sanatlarına olan düşkünlüklerini geride bıraktıkları eserlerle kanıtlamışlardır. Teamülden edinilen; 21. yüzyılda hala gelişimini sürdüren ve “Geleneksel” olarak nitelendirilen Türk sanatlarının temelleri Uygur Dönemi sanat algısıyla oluşturulmuştur. Uygur resim sanatı, Bozkır kültürüne ait kaya resimlerinden başlayarak proto-Türkler, Hunlar ve Göktürklerin sanat anlayışı ile beraber şekillenmiştir. Uygur resim sanatının etkileri kendinden sonraki Türk Devletlerinde kendini gösterdiği gibi etkileşim halinde oldukları coğrafyadaki diğer milletlerin sanat anlayışında da kendini göstermektedir.
Çalışmada, “Türk resim sanatı” denildiğinde minyatür sanatının da anlaşılması gerektiğini ifade etmek, kavram kargaşası yaşanmaması adına önem arz etmektedir. Minyatür sanatı, geleneksel Türk resminin kendisidir. Türk resim sanatı denildiğinde minyatür sanatını konudan bağımsız tutmak, Türk resim sanatının kökenini, Batı sanatı tesiriyle gelişim gösterdiği yanılgısını ortaya çıkarmaktadır.
Araştırmada Uygur resim sanatının kendinden sonra varlığını sürdüren Türk minyatür sanatına ne gibi etkiler bıraktığını kavramak, biçim ve üslup açısından ilişkilerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışmada Uygur resim sanatı duvar ve kitap resimleri başlıkları altında ele alınmış, görsel ve biçimsel özellikleri bakımından incelenmiştir. Ayrıca Uygur resim sanatının tarihsel ve kültürel gelişim evreleri ile farklı kültürlerle olan etkileşimine değinilmiştir. Elde edilen bulgular, Uygur resim sanatının kompozisyon ve anlatım biçimleri açısından, Türk minyatür sanatının temelini oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Bu sebeple Uygur Dönemi resim sanatı anlayışı, kendinden sonraki Türk resim geleneğine yön veren önemli dönemlerden biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Uygurlar , Uygur Resim Sanatı , Uygur Duvar Resimleri , Türk Resim Sanatı , Türk Minyatür Sanatı , Uygur Kitap Resimleri

Uyghur Period Painting and its Influence on Turkish Miniature Art

Öz

The Turks have proven their strong connection with art and their fondness for the arts through the works they left behind. The foundations of Turkish arts, acquired through tradition and still developing in the 21st century and described as "Traditional," were formed by the artistic perception of the Uyghur Period. Uyghur painting, beginning with the rock paintings of the Steppe culture, was shaped alongside the artistic understanding of the Proto-Turks, Huns, and Gokturks. The influence of Uyghur painting is evident in later Turkic states, as well as in the artistic understanding of other nations in the region with which they interacted.
In this study, it is important to emphasize that miniature art should also be understood when referring to "Turkish painting" to avoid any conceptual confusion. Miniature art is traditional Turkish painting itself. Isolating miniature art from the context when referring to Turkish painting reveals the origins of Turkish painting and the misconception that it developed under the influence of Western art. This research aims to understand the influence of Uyghur painting on the Turkish miniature art that survived after it, and to reveal their relationship in terms of form and style.
This study examines Uyghur painting under the headings of wall and book paintings, examining its visual and formal characteristics. Furthermore, the historical and cultural development of Uyghur painting and its interaction with different cultures are discussed. The findings reveal that Uyghur painting, in terms of its compositional and narrative forms, forms the foundation of Turkish miniature art. Therefore, the Uyghur Period's understanding of painting was one of the most important periods shaping the subsequent Turkish painting tradition.

Anahtar Kelimeler

Uyghurs , Uyghur Painting , Uyghur Wall Paintings , Uyghur Miniatures , Turkish Painting , Turkish Miniature Art

Kaynakça

• Aslanapa, O. (1986). Türk minyatür sanatının gelişmesi. Erdem Dergisi, 2(6), 852-866. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44564/552978 adresinden erişildi.
• Aslanapa, O. (2017). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Berkli, Y. (2010). Uygur resim sanatının üslup özellikleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(45), 155-166. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/451927 adresinden erişildi.
• Biçer Özcan, Ş. (2018). Uygur minyatürlerinde metin-resim ilişkisi ve sonrası. İSTEM, 31, 125-145. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/503600 adresinden erişildi.
• Binark, İ. (1978). Türklerde resim ve minyatür sanatı, Vakıflar Dergisi, 12, 271-285. http://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/1226/Binark.pdf?sequence=1 adresinden erişildi.
• Bozcu, M.M. (2009). Bezeklı̇k Mağara tapınaklarındakı̇ duvar resı̇mlerı̇. Doktora Dersi Seminer Çalışması, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Can, Y. & Gün, R. (2021). Ana hatlarıyla Türk İslam sanatları ve estetiği. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Çandarlıoğlu, G. (2006). Uygur devleti tarihi ve kültürü (Çin kaynakları ve Uygur kitabelerine göre). Tarih İncelemeleri Dergisi, 21(2), 242-244.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2020). Erken devir Türk sanatı İç Asya’da Türk sanatının doğuşu ve gelişimi. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten önceki Türk kültür târîhi ve İslâma giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Kafesoğlu, İ. (1988). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kitapçı, Z. (2014). Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri arasında İslâmiyet Tanrı Dağlarının eteklerinde yükselen ilk Tekbir ve Ezan sesleri. Konya: Yedi Kubbe Yay.
• Mahir, B. (2012). Osmanlı minyatür sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Mesara, G. (1987). Türk tezhip ve minyatür sanatı. Sandoz Bülteni, 25, 18.
• Pekpelvan, B. (1998). Saz üslubu formsal diyalektiğinin çağdaş anlayıştaki sentezine dönük bir yöntem araştırması. Yayımlanmamış sanatta yeterlik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Renda, G. (1976). Amasya II. Beyazıt külliyesindeki muvakkithane. Sanat Tarihi Yıllığı 6, 181-206.
• Tanındı, Z. (1996). Türk minyatür sanatı. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Taşağıl, A. (2019). Kök Tengri’niın çocukları (Avrasya bozkırlarında İslâm öncesi Türk tarihi). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Yetkin, Ş. (1970). Sultan I. Alaeddin Keykubat’ın Alara kalesi kasrının hamamındaki freskler. Sanat Tarihi Yıllığı 3, 69-88.