Coherity And Consistency In Ahmet Mithat Efendi's Theater Work Called “Eyvah"

Yıl 2025, Sayı: 36, 585 - 604, 12.12.2025

Alper Bahtiyaroğlu

https://doi.org/10.56597/kausbed.1718674

Öz

Text linguistics is a branch of science that is based on literary texts which are a series of sentences with sequential and semantic integrity as the main field of study, evaluates the grammatical and semantic relations between sentences as a whole and allows to analyse them through various methods. In text linguistic studies, some researchers address the communicative dimension of texts, while others evaluate texts grammatically. The main point in these studies is not the individual sentences in the text, but the evaluation of the language systems whose linguistic production has been completed as a whole. Therefore, considering the text as a whole reveals the relationships between the linguistic elements that constitute it and how the author of the text has developed his own unique use of language, also taking into account the reader-writer relationship. For this reason, the creation of a literary text depends on its internal consistency and being explicable with its various elements rather than its length or shortness. Accordingly, Ahmet Mithat Efendi’s drama “Eyvah” was analysed according to the titles, “coherence and consistency,” which are among the most important criteria that determine whether a linguistic unit is a text or not. The elements of “anaphoric reference, substitution, and elliptical structure” in the coherence criteria known as the compatibility of grammatical elements in the surface structure of the text with each other and “specialisation, generalisation, cause effect, opposition, and comparison” relations in the coherence criteria defined as the connection covering all kinds of.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat Efendi , Eyvah , text linguistics , coherence , consistency

AHMET MİTHAT EFENDİ’NİN “EYVAH” ADLI TİYATRO ESERİNDE BAĞDAŞIKLIK VE TUTARLILIK

Öz

Metin dilbilim, temel inceleme alanı olarak sıralı ve anlamsal bütünlüğüyle tümceler dizisi olan yazınsal metinleri esas alan, tümceler arasındaki dilbilgisel ve anlamsal ilişkileri bir bütün halinde değerlendirerek çeşitli yöntemlerle çözümlenmesini sağlayan bir bilim dalıdır. Metin dilbilim incelemelerinde kimi araştırmacılar metinlerin iletişimsel boyutunu ele alırken, kimi araştırmacılar ise metinleri dilbilgisel olarak değerlendirmektedirler. Bu incelemelerde esas olan, metin içindeki tek tek tümceler değil, dilsel üretimi tamamlanmış dil dizgelerinin bir bütün olarak değerlendirilmesidir. Dolayısıyla metnin bir bütün olarak ele alınması, onu oluşturan dilsel ögeler arasındaki ilişkiler ile metin yazarının kendine özgü nasıl bir dil kullanımı geliştirdiğini, okuyucu-yazar ilişkisini de dikkate alarak gözler önüne serer. Bu sebeple yazınsal bir metnin oluşturulması onun uzunluk ya da kısalığından ziyade kendi içerisinde tutarlı olmasına ve çeşitli ögeleri ile açıklanabilir olmasına bağlıdır. Ahmet Mithat Efendi’nin “Eyvah” adlı tiyatro eseri de bu doğrultuda ele alınarak dilsel bir birimin metin olup olmadığını belirleyen en önemli ölçütlerin başında gelen “bağdaşıklık ve tutarlılık” başlıklarına göre incelemeye tabi tutulmuştur. Metnin yüzey yapısındaki dilbilgisel unsurların birbirleriyle uyumluluğu olarak bilinen bağdaşıklık ölçütlerinde “artgönderim, değiştirim ve eksiltili yapı” unsurları; metnin derin yapısında anlamsal ve mantıksal her tür ilişkiyi kapsayan bağlantı olarak tanımlanan tutarlılık ölçütlerinde ise “özelleştirme, genelleştirme, neden sonuç, karşıtlık ve karşılaştırma” ilişkileri tespit edilerek değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat Efendi , Eyvah , metin dilbilim , bağdaşıklık , tutarlılık

Etik Beyan

Bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da kurum ile finansal ilişkilerimin bulunmadığını dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışmasının olmadığını beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Teşekkür

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• And, M. (1972). Tanzimat ve istibdat döneminde Türk tiyatrosu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayata Şenöz, C. (2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Aytaş, G. (2010). Tanzimatta tiyatro edebiyatı tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çoşkun, E. (2005). İlköğretim öğrencilerinin öyküleyici anlatımlarında bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çeltek, A. (2003). Türkçe sözlü söylem yapısı ve artgönderim. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Enginün, İ. (1998). Ahmet Mithat Efendi: Bütün oyunları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Günay, V. D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Günay, V. D. (2013). Söylem çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• İşsever, S. (1995). Türkçe kavramlardaki bağlantı öğelerinin metinbilim ve kullanımbilim baçısından işlevleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin söz dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karhan, H. (1998). Yabancı dil öğretimindeki metin kullanımına ilişkin metindilbilimsel çözüm ve öneriler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Lüleci, M. (2018). Dile gelen metin: Türk edebiyatına dilbilimsel bir yaklaşım. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe metinlerde bağdaşıklık ve tutarlılık, günümüz dilbilim çalışmaları. Yayıma Hazırlayanlar: Prof. Dr. Ayşe Kıran, Doç. Dr. Ece Korkut, Dr. Suna Ağıldere. İstanbul: Multilingual Yayınları, Dilbilim Dizisi. ss.121-132.
• Özkan, B. (2004). Metindilbilimi, metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in “on ikiye bir var” adlı öyküsünde metindilbilimsel bağdaşıklık görünümleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S. 1, ss. 167 184.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Rifat, M. (2007). Metnin sesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Subaşı Uzun, L. (1995). Orhun Yazıtlarının metindilbilimsel yapısı, (Yayımlayan: Mehmet Ölmez). Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 7.
• Toklu, M. O. (2007). Dilbilime giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2010). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.