FRİGLER: ANADOLU'YA GÖÇLERİ, KÜLTÜREL ETKİLEŞİMLERİ VE SERAMİK BEZEMELERİ IŞIĞINDA SANATIN GELİŞİMİ

Yıl 2025, Sayı: 36, 511 - 532, 12.12.2025

Bahattin Çelik , Mustafa Şener

https://doi.org/10.56597/kausbed.1720514

Öz

Frigler, Anadolu’nun önemli antik uygarlıklarından biri olarak özellikle M.Ö. 13. yüzyıl sonrası dönemde sahneye çıkmış, Trakya ve Balkanlar üzerinden Anadolu’ya göç etmiş Hint-Avrupa kökenli bir topluluktur. İlk yerleşimleri Hitit İmparatorluğu’nun çöküşü sırasında gerçekleşmiş ve kısa sürede Anadolu kültürüyle etkileşime girerek kendilerine has bir medeniyet kurmuşlardır. Bu süreçte Geç Hitit, Asur ve Yunan kültürlerinden etkilenmişler; ancak zamanla özgün bir sanat ve kültür biçimi oluşturmuşlardır. Frig sanatının zirve yaptığı dönem M.Ö. 8. yüzyıldır. Sanatın merkezinde seramik, metal ve özellikle ahşap işçiliği yer alır. Ahşap kakma ve mobilyacılıkta sarı şimşir ve ceviz ağacının ustalıkla kullanılması, mobilyaların geometrik motiflerle süslenmesi dikkat çekicidir. Gordion’da bulunan fildişi atölyesi ve masa parçaları, bu zanaatın en başarılı örneklerindendir. Ayrıca bronz kemerler, fibulalar ve giysi süsleri Frig zanaatkârlığının başka örneklerindendir. Frig sanatında öne çıkan özelliklerden biri, seramik süslemelerinde kullanılan geometrik motiflerdir. Işınlar, üçgenler, zigzaglar, iç içe daireler, dama ve meander desenleri en çok kullanılan süslemelerdendir. Özellikle Gordion, Alişar, Boğazköy ve Kültepe gibi merkezlerde bu motiflerin zengin çeşitlerine rastlanmaktadır. Desenler düzenli ve planlı yerleştirilmiş, estetik bir bütünlük içinde kullanılmıştır. Üçgen motifler kafes desenleriyle birlikte işlenmiş; zigzaglar genellikle vazo omuzlarında yer almış; iç içe daireler metoplarda dolgu süslemeleri olarak kullanılmıştır. Frig seramiklerinin şekil ve bezemeleri, hem yerel Anadolu geleneği hem de çevre kültürlerle (özellikle Yunan ve Asur) olan etkileşimlerle şekillenmiştir. Bazı motifler Grek geometrisiyle benzerlik gösterirken, bazıları Asur etkileri taşımaktadır. Bu etkileşim Frig sanatını zenginleştirmiş, ancak özgünlüğünü kaybettirmemiştir. Sonuç olarak Frigler, sanat ve zanaatkârlıkta hem çağdaşlarını etkilemiş hem de onlardan etkilenmiş, ancak tüm bu unsurları sentezleyerek Anadolu’ya özgü, benzersiz bir kültürel miras bırakmıştır. Özellikle seramik süslemelerindeki ustalık ve motiflerin çeşitliliği, Friglerin sanatsal başarısının açık bir göstergesidir. Gordion ve çevresindeki arkeolojik buluntular, bu gelişmiş sanat anlayışını günümüze taşımaktadır. Frig sanatı, Anadolu’nun kültürel çeşitliliğinin ve tarihî zenginliğinin temel taşlarından biri olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Frigler , Anadolu , Hitit İmparatorluğu , Sanat ve kültür , Geometrik motifler.

Phrygians: The Development of Art in Light of Migration to Anatolia, Cultural Interactions and Ceramic Decorations

Öz

The Phrygians, one of the prominent ancient civilizations of Anatolia, emerged especially after the 13th century BCE as an Indo-European community that migrated to Anatolia via Thrace and the Balkans. Their initial settlements coincided with the collapse of the Hittite Empire. In a short period, they engaged with Anatolian culture and established a distinct civilization of their own. During this process, they were influenced by Late Hittite, Assyrian, and Greek cultures; however, over time, they developed a unique artistic and cultural identity. Phrygian art reached its peak in the 8th century BCE. The core of their artistic expression lay in ceramics, metalwork, and notably, woodcraft. Their mastery in woodworking is exemplified by the use of boxwood and walnut in inlay techniques, with furniture richly adorned with geometric motifs. The ivory workshop and table fragments uncovered in Gordion stand as some of the most remarkable examples of this craftsmanship. Additionally, bronze belts, fibulae, and garment ornaments further reflect the Phrygians’ artisanal sophistication. A defining feature of Phrygian art is the use of geometric motifs in ceramic decoration. Motifs such as rays, triangles, zigzags, concentric circles, checkerboard patterns, and meanders were frequently employed. Such designs are abundantly found in major centers like Gordion, Alişar, Boğazköy, and Kültepe. These patterns were applied with precision and intentionality, contributing to an overall aesthetic coherence. Triangles were often combined with lattice designs; zigzags commonly adorned the shoulders of vases; and concentric circles were used as filler motifs in metopes. The forms and decorations of Phrygian ceramics were shaped both by local Anatolian traditions and by interactions with neighboring cultures, particularly Greek and Assyrian. While some motifs resemble Greek geometric styles, others reflect Assyrian influence. These interactions enriched Phrygian art without compromising its originality. In conclusion, the Phrygians both influenced and were influenced by their contemporaries in the fields of art and craftsmanship. Nonetheless, they synthesized these external elements to forge a uniquely Anatolian cultural legacy. Their technical skill and the variety of motifs, particularly in ceramic ornamentation, serve as clear indicators of their artistic achievement. Archaeological discoveries in and around Gordion offer enduring testimony to this advanced artistic vision. Phrygian art remains a fundamental component of Anatolia’s cultural diversity and historical wealth.

Anahtar Kelimeler

Phrygians , Anatolia , Hittite Empire , Art and culture , Geometric motifs

Kaynakça

• Akurgal, E. (1955). Phrygische kunst. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Akurgal, E. (1998). Anadolu kültür tarihi. Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Akurgal, E. (2003). Anadolu uygarlıkları (8.baskı ). İzmir: Net Turistik Yayınları.
• Akurgal, E. (2005). Anadolu kültür tarihi. TÜBİTAK.
• Baydur, N. (1970). Kültepe (Kaneş) ve Kayseri tarihi üzerine araştırmalar. İstanbul: İ.E.F. Yayını.
• Berkol, C. (2020). Tari̇hsel süreçte kemer ve kuşak kullanimi. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 28,41.
• Devries, K. (2006). Phryg krallığı Midas’ ın ülkesi. Arkeo Atlas, 6.
• Erdan, E. (2019). Frig tipi fibulalarda tanrıça sembolizmi üzerine bazı düşünceler. Art-Sanat Dergisi, 163,185.
• Ertuğrul, C. (1983). Fibeln in Anatolien I. In Prähistorische Bronzefunde Abteilung XIV, 8. München
• Herodotos. (2002). Herodot tarihi (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hnila, P. (2012). Pottery of Troy VIIb: Chronology, classification, context and implications of Trojan ceramic assemblages in the Late Bronze Age/Early Iron Age transition (Doktora tezi). Universität Tübingen.
• Kınal, F. (1987). Eski Anadolu tarihi (2.baskı ). Ankara: T.T.K. Yayını.
• Melih Arslan, M. A. (2010). Roma hamamı sütunlu cadde 2010 Yılı Kazı Çalışmaları.
• Memiş, E. (2009). Eskiçağ tarihinde doğu-batı mücadelesi. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Memiş, E. (2012). Troya ve Troyalılar (Troyalılar Türk müdür?). Ankara: Altınpost Yayınları.
• Morgan, K. R. (2015). Women and weaving in the city of Midas. In G. Darbyshire (Ed.), The golden age of King Midas: Exhibition catalogue. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Muscarella, O. W. (1964). Ancient safety pins: Their function and significance. Expedition, 34.
• Muscarella, O. W. (1967). Fibulae represented on sculpture. Journal of Near Eastern Studies, 26.
• Muscarella, O. W. (1967). Phrygian fibulae from Gordion.
• Muscarella, O. W. (2007). Frig fibulaları/Phrygian fibulae. Friglerin gizemli uygarlığı. içinde İstanbul.
• Özgüç, T. (1950). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Kültepe kazısı raporu, 1948: Ausgrabungen in Kültepe: Bericht über die im Auftrage der Türkischen historischen Gesellschaft. Ankara: TTK.
• Özkaya, V. (1995). İ.Ö. Erken Birinci Binde Frig boyalı seramiği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayın.
• Ramsay, W. M. (1888). A Study of Phrygian Art (partI). The Journal of Hellenic Studies, 9.
• Sams, G. K. (1989). (1989). Sculpted orthostates at Gordion. In Anatolia and the ancient Near East: Studies in honor of Tahsin Özgüç (s. 447-454).
• Sams., K. G. (1994). The Gordion excavations, 1950-1973, final reports (Vol. 4): The early Phrygian pottery. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology.
• Sevin, V. (1999). Anadolu arkeolojisi (2. basım). İstanbul: Der Yayınları.
• Sevin, V. (2007). Anadolu'nun tarihi coğrafyası. Ankara: T.T.K. Yayınları.
• Simpson, E. (1988). The Phrygian artistic intellect. Notes in the History of Art.
• Simpson, E. (2010). The Gordion wooden objects (Vol. 1): The furniture from Tumulus MM. Leiden: Brill.
• Strabon. (1987). Antik Anadolu coğrafyası: Geographika: XII-XIII-XIV (A. Pekyaman, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Vassileva, M. (2005). The belt of the goddess: Phrygian tombs versus Greek sanctuaries. Studia Archaeologica Universitatis Serdicensis, Supplementum IV, 91-101.
• Vassileva, M. (2007). First millennium BC ritual bronze belts in an Anatolian and Balkan context. Studia Archaeologica Universitatis Serdicensis, Supplementum IV, 669-679.
• Young, R. S. (1983). The Gordion excavations final reports (Vol. 1): Three great early tumuli Gordion I. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology.
• Young, S. R. (1960). The Gordion campaign of 1959: Preliminary report. American Journal of Archaeology, 64, 227-243.