BULUNMA HÂLİNDE TONLU-TONSUZ VE ÖNLÜK-ARTLIK UYUMU ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2024, Sayı: 33, 57 - 86, 11.06.2024

Eda Eyi

https://doi.org/10.56597/kausbed.1395857

Öz

Ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramaması bakımından Türk dilinde ünsüzler iki sınıflandırmaya ayrılırlar: tonlu ünsüzler ve tonsuz ünsüzler. Belirli kurallara bağlı olarak ya da söylenişten kaynaklı olarak değişim gösteren bulunma hâlinin tonlu ya da tonsuz ünsüzü, Eski Türk Yazı Dilleri, Yeni Türk Yazı Dilleri ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında işlev bakımından hemen hemen benzer özellikler ve fonetik bakımından ise farklı özellikler taşırlar. Bu bakımdan yazı dilleri ve ağızlarda, tonluluk-tonsuzluk uyumu ve kalınlık-incelik uyumu bakımından bulunma hâlinin farklılaşan biçimlerini karşılaştırmalı olarak bir araya getirmek faydalı olacaktır. Bu çalışmada, Eski Türkçe Döneminden Türkiye Türkçesi Ağızlarına kadar tonluluk-tonsuzluk ve önlük-artlık uyumlarının sağlanıp sağlanmadığı karşılaştırılmalı inceleme metodu ile ortaya konulmuştur. Sonuç kısmında bulunan veriler tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bulunma hâli, tonlu-tonsuz uyumu, önlük-artlık uyumu, Tarihî Türk yazı dilleri, Çağdaş Türk yazı dilleri, Türkiye Türkçesi ağızları

Kaynakça

• Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig 1 Metin, Ankara: TDK Yayınları.
• Arat, R. R. (1992). Atabetü'l Hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
• Argunşah, M. ve Sağol Yüksekkaya G. (2016). Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça Dersleri, Ankara: kesit Yayınları. Atmaca, E. (2017). Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgin, A. ve Hacıeminoğlu, N. (2002). Kıpçak Türkçesi. İstanbul: Diyanet İslam ansiklopedisi, s. 421- 424.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekimi (Hâl) Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Çağatay, S. Ş. (1963). Türk Lehçeleri Örnekleri 8. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kadar Yazı Dili. Ankara: TDK Yayınları.
• Çakır, A. (2020). İzmir İli Ödemiş- Kiraz- Beydağ İlçeleri Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Daşdemir, M. (2016). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Demir, N. (2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Demir, N. (2022). Ordu İli ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Demir, N. ve Şen Ü. (2006). Sivas İli ve Yöresi Ağızları (Etnik Yapı-Dil İncelemesi-Metinler-Sözlük) Ankara: Gazi Kitapevi Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars İli Ağızları - Ses bilgisi-. Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (Türk Lehçeleri Gramer, Ankara: Akçağ Yayınınları,
• Erdem, M. D. & Bölük, R. (2012). Antalya ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Erdem, M. D. ve Dağdelen, G. (2012). Karabük ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler). Karabük: Karabük Valiliği Yayınları.
• Ergin, M. ( 1994), Dede Korkut Kitabı 1, Ankara: TDK Yayınları. Eyi, E. (2022). Hâl Eklerinin Tamamlayıcısı ve Belirticisi Fiiller midir? . Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi , (3), 57-71.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme, Metinler, Sözlük), Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. ve Buran, A. (1994). Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler 1, Ankara: TDK Yayınları.
• Gülseren, C. (2000). Malatya İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2020). Uşak İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Günşen, A. (2019). Kırşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Hamilton, J. R. (2020). Prens Kalyanâmkara ve Papamkara Hikâyesi. (Çev. Ece Korkut, İsmet Birkan). Ankara: TDK Yayınları.
• İlker, A. (2017). Manisa ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Kaya, C. (2021). Uygurca Altın Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları 1. Cilt Ses Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1994). Bartın ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Mutlu, H. K. (2022). Balıkesir İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: TDK Yayınları. Özçelik, S. ve Boz, E. (2001). Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı (Dil İncelemesi, Metinler, Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, F. (1997). Osmaniye Tatar Ağzı. Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, M. (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitapevi Yayınları.
• Öztürk, E. (2019). Bolu İli Ağızları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları İnceleme-Metinler-Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• Sert, G. (2020). Eskişehir İli Yörük Ağıtları. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Tekin, Ş. (1992). Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 121, s. 69-119.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerin Dili. Ankara: TDK Yayınları.
• Yıldız, O. (2021). Isparta Merkez İlçe Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.