ORTAÇAĞ MOĞOLLARININ GİYİM KÜLTÜRÜNDE BAŞLIK VE KULLANIMI

Yıl 2024, Sayı: 33, 439 - 455, 11.06.2024

Derya Coşkun

https://doi.org/10.56597/kausbed.1402392

Öz

Tarih boyunca süslenme ya da korunma amacıyla bir aksesuar mahiyetinde kullanılan ve modern giyimin bir parçası kabul edilen başlık, özellikleri ve kullanım alanları bakımından yaygın bir kimliğe sahiptir. Siyasî, dinî ve ticarî sebepler dolayısıyla ülkeler arasında etkileşim ve aktarımın bir parçası olarak da değişime uğrayarak kozmopolit bir yapı kazanan başlık, önemli bir kültürel değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Başlık kullanımı kültürünü hassasiyetle yaşayan ve günümüzde de bu geleneği sürdüren milletlerden biri de şüphesiz Moğollardır. Kişinin siyasî ve sosyal statüsüne bağlı olarak farklı tasarım ve şekillerde karşımıza çıkan Moğol başlıkları, toplumun hiyerarşik yapısı hakkında da bilgiler sunmaktadır. Bu bağlamda makale, Ortaçağ Moğollarının kullandıkları başlık ve modelleri hususunda kendi içinde ne gibi anlamlar ihtiva ettiğine dair bilgiler ve tartışmalar sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Başlık, Aksesuar, Süsleme, Kültürel Değer.

Kaynakça

• Allsen, T. T. (1997). Commodity and Exchange in the Mon-gol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles. Camb-ridge University Press.
• Carpini, J. (2001). Moğol Tarihi ve Seyahatname. Çev. Ergin Ayan. Trabzon: Derya Kitabevi.
• Ch’un C. (2019).Cengiz Han’ın Ölümsüzlük Arayışı: Taoist Simyacı Bir Keşişin Türkistan Seyahatnamesi (1221-1224). Trc. Gülşah Hasgüçmen, İstanbul: Kronik Yayınları.
• Clark, L. V. (2013). “Rubrucklu Wıllıam’ın Seyahatnamesindeki Türkçe ve Moğolca Kelimeler (1253-1255)”, Çev. Ayşe Kılıç, (26), Türkbilig, 153-154
• Cleaves, F. W. (1979). “The Biography of the Empress Cabi in the Yüan Shih”. (3/4 (1) Harvard Ukrainian Studies, 138-150.
• Crucis, R. (2020). Doğu Seyahatnamesi: Bir Dominiken Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu, Çev. Ahmet Deniz Altunbaş, İstanbul: Kronik Kitap.
• Cüveynî, A. (2013). Tarihi Cihan Gûşa, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• d’Ohsson, A. (2008). Moğol Tarihi: Denizler İmparatoru Cengiz. Çev. Bahadır Apaydın, İstanbul: Nesnel Yayınları.
• Daya-T., Peng-X. (2021). “A Sketch of the Black Tatars”. The Rise of the Mongols: Five Chinese Sources. Ed. Christopher P. Atwood with Lynn Struve Cambridge: Hackett Publishing, 93-130.
• Farquhar, D. M. (1990). The Government of China Under Mongolian Rule (A Reference Guide). Münchener Ostasiatische Studien 53. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Gorelik, M. V. (2010). “Vvedenie v İstoriyu Rannego Mongol’skogo Kostyuma X-XIV Veka (po izobrazitel’nım istoçnikam)”. (1). Batır, 16-79.
• Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac. (1999). Abû’l-Farac Tarihi, C. I-II. Çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Guowei W.王國維 (1975). Menggu Shiliao Si Zhong 蒙古史料四種. Taibei: Zhengzhong Shuju 正中書局.
• Guowei, W. 王國維, (1936). Mengda Beilu-Heida Shilue Jianzheng 蒙韃備錄-黑韃事略 箋證. Beijing: Wangdiange Shuzhuang.
• Haenisch, E. (1939). Wörterbuch zu Manghol un Niuca Tobca’an (Yüan-cha’o Pi-shi) Geheime Geschichte Der Mongolen. Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Hartog, L. (2003). Cengiz Han Dünyanın Fatihi. Çev. Serkan Uzun, Ankara: Dost Kitabevi.
• Huijuan-Yang-Jiang M. Y. H. (2017). “Investigating the materials and manufacture of Jinzi: The lining of Futou (Chinese traditional male headwear) from the Astana Cemeteries, Xinjiang, China”. (27/). Journal of Cultural Heritage, 116-124
• Hung- T’ing- Ta-ya, C. S. P. [Zhao Gong-Xu Ting-Peng Daya]. (1980). Meng-Ta pei-lu und Hei-Ta shih-lüeh: Chinesische Gesandtenberichte über die frühen Mongolen, 1221 und 1237 (nach Vorarb. von Erich Haenisch und Yao Ts’ung-wu). Çev. Peter Olbricht-Elisabeth Pinks. Asiatische Forschungen 56. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• İbnü’l İbrî Ebü’l-Ferec, (2011). Târîhu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kadırbaev, A. Ş. (2016). Hey Da Şi Lyue (İstoçnik po İstorii Mongolov 13 V.). Moskva: Nauka-Vostoçnaya Literatura.
• Kuhn, D. (1977). Die Webstühle des Tzu-jen i-chih aus der Yüan-Zeit (Sinologica Coloniensia: Ostasiatische Beiträge der Universität zu Köln 5). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GmbH.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, C. I, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lian, S. 宋濂. (1976). Yuanshi 元史, Ed. Yang Jialuo 楊家駱, Beijing: Zhonghua Shuju 中華書局.
• Mandeville. J. (1915). The Travels of Sir John Mandeville, Trans. A. W. Pollard, Macmillan and Co., London.
• Mandeville. S. J. (2012). The Book of Marvels and Travels. translated with an introduction and not. Anthoney Bale, Oxford University Press.
• McNeill, W. H. (2005). Dünya Tarihi. Çev. Alaeddin Şenel, Ankara: İmge Kitabevi.
• Monier, W. (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Münküyev, Ts. (1975). Men-da Bey-lu (“Polnoe Opisanie Mongolo-Tatar”) (Pamyatniki Pis’mennosti Vostoka XXVI). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı.
• Nicola, B. (2017). Women in The Mongol İran. The Khatuns: 1206-1335, Edinburg University Press.
• Onon, U. (2001). The Secret History of the Mongols: The Life and Times of Chinggis Khan. Psychology Press.
• Özder, L.,(1999). İç Anadolu Bölgesi Geleneksel Kadın Başlıkları, Ankara: Kültür Bakanlığı-HAGEM Yayınları.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. Çev. Ahmet Temir, T. Andaç ve N. Uğurlu. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Reşîdüddin, F. (2013). Câmiû’t-Tevârih, Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Ankara: Türk Tarih Kuruma Yayınları.
• Richard, Jean. (1965). Simon de Saint-Quentin Histoire des Tartares. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Rockhill, W. W. (1900). The Journey of William of Rubruck to the Eastern Parts of the World 1253-1255 (with Two Accounts of the Earlier Journey of John of Pian de Carpine). London: Hakluyt.
• Ruysbroeck, W. V. (2022). Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk (1253-1255). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Saint Quentin, S. (2006). Bir Keşiş ’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245 - 1248. Çev. Erendiz Özbayoğlu. Antalya: Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı.
• Sechin- Jagchid, P.- H. (1979). Mongolia’s Culture and Society. New York: Westview Press.
• Shea, E. L. (2020). Mongol Court Dress, Identity Formation, and Global Exchange. New York: Routledge.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Subaşı, Ö. (2021). Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset,İstanbul: Selenge Yayınları.
• Şastina, N. P. (1957). Djiovanni del’ Plano Karpini İstoriya Mongalov; Gil’om de Rubruk Puteşestvie v Vostoçnıe Stranı. Moskva: Gosudarstvennoe İzdatel’stvo Geografiçeskoy Literaturı.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (2021). Mecma’u’l-Ensâb (Hânedanlar Tarihi). Terc. Fahri Unan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şebânkâreî. (2021). Mecma’u’l-Ensâb (Hânedanlar Tarihi. Terc. Fahri Unan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Temir, A. (2016). Moğolların Gizli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• The Journal Of Odoric. (1900). With Three Narratives, İn Illustration of it, from Hakluyt’s Navigations, Voyages &Discoveries. London, Nev York: The Macmillan Company.
• Uyar- Danuu, M.-A. (2012). Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları: Meng Ta pei lu ve Hei Ta shi lu, Ankara: Ötüken Yayınları.
• Waley, A. (1931). The Travels of an Alchemist. Londra: George Routledge and Sons Ltd.
• Wyngaert, P. A. (1929). Sinica Franciscana I: Itinera et Relationes Fratrum Minorum Saeculi XIII et XIV. Quaracchi-Firenze.
• Ye Ziqi 葉子奇. (1959). Caomuzi 草木子, Beijing: Zhonghua shuju 中華書局.
• Zhao, G. Q. (2008). Marriage as Political Strategy and Cultural Expression (Mongolian Royal Marriages from World Empire to Yuan Dynasty). New York: Peter Lang.